دادگاه بین‌المللی لاهه که آن را به اختصار، دیوان لاهه می‌نامیم، اصلی‌ترین ارگان قضایی سازمان ملل متحد است که مقر آن، ساختمانی است به نام «سرزمین صلح» در شهر «لاهه»، سومین شهر بزرگ کشور هلند. لزوم وجود چنین دادگاهی در منشور ملل متحد، در سال ۱۹۴۵ میلادی تصویب شد و از یکسال بعد کار خود را آغاز کرد. این دیوان از سال ۱۹۴۶ میلادی تاکنون، ده‌ها مناقشه حقوقی میان دولت‌های مختلف را بررسی کرده و برخی حقوقدانان آن را بالاترین دادگاه قانونی در سراسر جهان می‌نامند. ضمن اینکه حکم تاریخی همین دادگاه، به اقدام ایران برای ملی کردن صنعت نفت نیز، جنبه‌ای قانونی و موجه از نگاه جهانیان، بخشید.
نام ایران تاکنون چند بار در مناقشات حقوقی این دادگاه تکرار شده است. برای نخستین‌بار، زمانی ایران در جایگاه متهم به این دادگاه آمد که صنعت نفت ایران، توسط مجلس شورای ملی در سال ۱۳۲۹ خورشیدی، ۱۹۵۱ میلادی، ملی اعلام شده بود. شکایت دولت بریتانیا از ایران در این دادگاه بررسی شد و با دفاع دکتر محمد مصدق، نخست وزیر وقت، دیوان لاهه اعلام کرد که صلاحیت رسیدگی به این شکایت را ندارد. حکمی که به نفع ایران ارزیابی شد و راه را برای اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت، هموار ساخت. اما احکام این دادگاه همواره چنین به نفع ایران صادر نشدند. زمانی که همزمان با اشغال لانه جاسوسی سفارت امریکا در تهران و به گروگان گرفتن دیپلمات‌های این کشور در سال ۱۳۵۸ خورشیدی، دیوان لاهه، رای به محکومیت ایران داد، مقام‌های ایرانی از پذیرش رای خودداری کردند. این اقدام جمهوری اسلامی، بعدها در فهرست مواردی قرار گرفت که ضمانت اجرایی دیوان لاهه را زیر سوال برده است. اما این موضوع موجب نشد تا ایران از پیگیری حقوق خود در این دادگاه صرف‌نظر کند. اگرچه جمهوری اسلامی رای دادگاه را در پرونده گروگانگیری نپذیرفت، اما در جریان سقوط هواپیمای مسافربری ایرباس ایران به دست یک ناو نظامی امریکایی در خلیج فارس، برای نخستین‌بار ایران در مقام شاکی پا به دادگاه لاهه گذاشت. این‌بار دادگاه، متهم، یعنی دولت ایالات متحده امریکا را محکوم شناخت. امریکایی‌ها بنا به حکم این دادگاه موظف شدند که بیش از ۱۳۰میلیون دلار را به بازماندگان ۲۹۰سرنشین این هواپیما بپردازند. ایالات متحده حکم را پذیرفت و بسیاری آن را محکومیت همه‌جانبه امریکا در این ماجرا توصیف کردند. دیگر مناقشه ایران در دادگاه لاهه، باردیگر جدالی بود با ایالات متحده امریکا. این‌بار، هر دو کشور از یکدیگر شاکی بودند. در جریان جنگ خلیج فارس، ایران خواستار غرامت به دلیل آسیب دیدن سکوهای نفتی ایرانی بود و امریکایی‌ها نیز در شکایتی مشابه، خواستار غرامت به دلیل حمله ایرانی‌ها به ناوهای نظامی بودند. این مناقشه دنباله‌دار حقوقی، در سال ۲۰۰۳ نتیجه‌ای جالب داشت؛ هر دو کشور شکست خوردند و به هیچ کدام غرامتی تعلق نگرفت.
احتمال محکومیت امریکا در لاهه بالاست
عضو کمیسیون عمران مجلس گفت: امیدواری زیادی وجود دارد که دیوان لاهه در پی شکایت ایران (به دلیل تحریم‌های امریکا پس از برجام) رای به سود جمهوری اسلامی ایران بدهد.
به گزارش ایسنا، حسین هاشمی تختی با اشاره به نشست اخیر اعضای کمیسیون عمران مجلس با تعدادی از سفرا، از جمله سفرای ایران در نروژ، سوئد، روسیه، ژاپن، هلند و اتریش اظهار کرد: در این نشست مطالب متعددی از جانب سفرای مذکور بیان شده که مجموع نظرات و سخنان می‌تواند به منزله روشن سازی بخشی از راه و آینده کشور در حوزه سیاست خارجی به ویژه در رابطه با کشورهای اروپایی باشد. نماینده شهرستان‌های بندرعباس، قشم، حاجی آباد، خمیر و ابوموسی در مجلس با بیان اینکه در نشست کمیسیون عمران با سفرای ایرانی خارج از کشور بر ثبات و هماهنگی داخلی برای تحقق دیپلماسی اقتصادی تاکید شد، اضافه کرد: وضعیت کنونی دنیا در دهه‌های اخیر به نحوی رقم خورده است که سفرا دیگر صرفا در حوزه مسائل سیاسی و فرهنگی ورود نمی‌کنند بلکه در کنار این دو مولفه مهم در حوزه دیپلماسی اقتصادی نیز هر کشوری که از سفرای خبره‌تری برخوردار باشد، مطمئنا می‌تواند شرایط بهتری را برای خود رقم بزند. وی همچنین با اشاره به گزارش سفرای حاضر در این نشست به تداوم همکاری‌ها و ارتباطات اقتصادی نروژ، سوئد، روسیه و ژاپن بعد از خروج امریکا از برجام اشاره و گفت: می‌توان با رایزنی با شرکت‌های فعال در این کشورها به ویژه در حوزه فناوری‌ها و حمل و نقل و بنادر شاخص‌های این بخش‌ها را در هرمزگان ارتقا داد.
نماینده حوزه انتخابیه بندرعباس در بخش دیگری از سخنان خود به سخنان سفیر ایران در هلند اشاره کرد و گفت: طبق برآوردهای صورت گرفته امیدواری زیادی وجود دارد که در جریان شکایت ایران در مورد اعمال تحریم‌های امریکا پس از برجام، دیوان لاهه رای به نفع جمهوری اسلامی ایران بدهد. هاشمی تختی اضافه کرد: در این صورت، شورای امنیت سازمان ملل نقش ضمانت اجرایی حکم را بر عهده دارد و می‌تواند امریکا را مجاب به اجرای حکم کند که اگر امریکا این حکم را وتو کند، آنوقت می‌توان از طریق افکار عمومی فشارهای لازم را به امریکا آورد و حقانیت ایران را بیش از پیش به گوش جهانیان رسانید.
عضو کمیسیون عمرانی مجلس یادآور شد: جلسه استماع شکایت ایران در دیوان لاهه به زودی برگزار می‌شود که پس از آن رویه اجرایی و تحقیقات سرعت می‌یابد.
