مهرداد مطبوع‌ریاحی|
دانش‌آموخته کارشناسی ارشد منابع تجدیدشونده دانشگاه کبک کانادا|
پیش‌گفتار
در حالی که در بحث اقتصاد جذب سرمایه، کارآفرینی و به تبع آن توسعه اشتغال اولویت اساسی دولتمردان در کشور است، پرداختن به این مبحث مهم بدون در نظر گرفتن رابطه اشتغال و امنیت شغلی با بحران خشکسالی و تاثیرات مخرب آن بر درآمد سرانه و مهاجرت، به خصوص در جوامع روستایی، سخت و غیرمنطقی به نظر می‌رسد. یکی از راهکارهای جهانی جدید برای کارآفرینی و تقویت اقتصاد محلی در حوزه انرژی‌های نو که دربرگیرنده تمام مباحث فوق و ارتقای امنیت انرژی است، تاسیس شرکت‌های تعاونی انرژی خورشیدی اشتراکی در گستره جغرافیایی کشور است. در این نوشتار ضمن معرفی این راهکار جدید، به تفصیل در خصوص مزایای گسترده آن برای کشور و جوامع محلی با ارائه پیشنهادهای مشخص صحبت خواهد شد.
مقدمه
در آینده نه چندان دور به خصوص در شهرهای بزرگ ناچار خواهیم بود که برای کاهش آلودگی هوا و مصرف آب به سمت حذف تدریجی وسایل گرمایشی که با سوخت‌های فسیلی کار می‌کنند و وسایل سرمایشی که نیاز به مصرف بالای آب دارند حرکت کنیم. در این شرایط استفاده از وسایل برقی با راندمان بالا و به خصوص استفاده از انرژی پایدار و پاک خورشیدی به عنوان مکمل برق شهری بهترین گزینه خواهد بود. اگرچه سیاست وزارت نیرو گسترش سیستم‌های خورشیدی در مقیاس‌های بزرگ نیروگاهی تا خانگی کوچک بوده و اقداماتی هم انجام شده است ولی در بخش خانگی حداقل تا به امروز توفیق زیادی حاصل نشده است. از عواملی که آهنگ رشد سیستم‌های انرژی خورشیدی خانگی را در کشور و با وجود سیاست‌های تشویقی دولت کند می‌کنند، می‌توان به ارزان بودن انرژی، سود بالای بانکی، نداشتن فضای کافی و مناسب جهت نصب به خصوص در شهرهای بزرگ (به جهت سایه‌اندازی) و بالاخره مستاجر و آپارتمان‌نشین بودن بخش زیادی از جمعیت اشاره کرد. عواملی که باعث می‌شوند امکان بهره‌برداری از سیستم انرژی خورشیدی خانگی در کشور برای عموم شهروندان وجود نداشته و هزینه کردن در این راستا مقرون‌به‌صرفه به نظر نرسد. در صورتی که به گفته کارشناسان، در درازمدت به خصوص با پیشرفت تکنولوژی و کاهش قیمت تمام‌شده، بهره‌گیری از این سیستم‌ها بسیار مقرون‌به‌صرفه بوده و تاثیر بسزایی در کاهش آلودگی هوا خواهد داشت. بسیاری از ما با توان مالی متفاوت در روزهای آلوده سال حداقل یک‌بار آرزوی داشتن انرژی تجدیدپذیر پاک در شهر خود را داشته‌ایم، ولی سوال اساسی این است که متناسب با بودجه ما از چه راهی و با چه سیستمی این امکان برای ما فراهم خواهد شد؟ استفاده از راهکار جهانی تاسیس شرکت‌های تعاونی انرژی خورشیدی مشارکتی یا اجتماع خورشیدی در کشور به عنوان یک ایده فوق‌العاده منحصربه‌فرد، راهکاری است که در کشورهای پیشرفته جهان مانند؛ امریکا، انگلستان و کانادا در سال‌های اخیر مطرح و در حال بسط و گسترش سریع است. از این طریق تمام افراد علاقه‌مند و مسوولیت‌پذیر که به‌طور معمول قادر به نصب پنل‌های خورشیدی بر روی سقف خانه خود نیستند، فرصتی مناسب برای سرمایه‌گذاری در بخش انرژی تجدیدپذیر خورشیدی برای آینده خود و جامعه پیدا خواهند کرد. با عضویت افراد جامعه در شرکت‌های تعاونی خورشیدی علاوه بر پایین آمدن هزینه نگهداری و سرمایه‌گذاری برای هر عضو، نیاز به مراقبت از سیستم و تعمیرات ضروری توسط اعضا حذف شده و تنها مسوول فنی شرکت تعاونی به این مهم می‌پردازد، به این معنی که نگرانی‌های مربوط به داشتن یک سیستم پنل خورشیدی به‌صورت جداگانه و مستقل حذف می‌شوند.
شرکت‌های تعاونی انرژی خورشیدی مشارکتی یا اجتماع خورشیدی
شرکت‌های تعاونی انرژی خورشیدی مشارکتی یا اجتماع خورشیدی برای جامعه درگیر بحران آلودگی، انرژی سبز با قیمت مناسب به ارمغان خواهند آورد. این شرکت‌های تعاونی انرژی خورشیدی را به مناطقی وارد می‌کنند که بعضا برای توسعه پنل‌های خورشیدی نامناسب تشخیص داده شده‌اند. ویژگی‌های منحصربه‌فرد سیستم انرژی خورشیدی، انعطاف‌پذیر بودن و امکان اجرا آن در مقیاس‌های مختلف است. این ویژگی‌ها امکان بهره‌گیری از این سیستم‌ها را حتی در مناطق دورافتاده که امکان اتصال به شبکه وجود ندارد، فراهم می‌کند. عضو شدن در اینگونه شرکت‌های تعاونی، می‌تواند هزینه کمتری برای شهروندان نسبت به نصب پنل خورشیدی به‌طور مستقیم روی سقف خانه یا محل کار داشته باشد.
مشارکت خورشیدی اجتماع
1- مزرعه خورشیدی مشارکتی:
شرکت تعاونی خورشیدی ردیفی از پنل‌های خورشیدی را نصب و مستقر می‌کند. اعضاء، سهامی از پروژه را خریداری کرده که معمولا به‌صورت پنل خورشیدی است.
2- خدمات:
برق تجدیدپذیر از طریق شبکه فشار قوی منتقل می‌گردد.
3- مشارکت‌کنندگان:
اعضاء مزرعه خورشیدی به نسبت سهام خود اعتباری برای برق تولیدی دریافت می‌کنند که از صورت حساب ماهانه برق آنها کم می‌گردد.
در گزارشی که روی وب‌سایت تعاونی‌های برق امریکا در سپتامبر 2016 منتشر شد، آمده است که در کشور امریکا نزدیک به100 شعبه شرکت تعاونی Co-ops در 29 ایالت، برنامه خود را برای گسترش اجتماع خورشیدی طرح‌ریزی کرده‌اند. اعضا معمولا به مدت 25سال یک یا دو پنل خورشیدی را اجاره می‌کنند و اعتباری برای صورت‌حساب ماهانه برق خورشیدی خود دریافت می‌کنند.
در حالی که با توجه به اطلاعات منتشرشده توسط انجمن ملی تعاون روستایی امریکا، تا پایان سال2017، ظرفیت کل انرژی برق تولیدی تعاونی‌های خورشیدی، پنج برابر آنچه در دو سال گذشته بوده خواهد بود. در سال 2017 شرکت‌های تعاونی Co-ops در امریکا، به سرعت در حال اضافه کردن 480 مگاوات انرژی خورشیدی و رساندن ظرفیت کل تولید به 873 مگاوات انرژی برق هستند. این میزان بیش از چهار برابر انرژی خورشیدی تولیدی 180 مگاواتی در سال 2015 و بیش از بیست برابر ظرفیت 37 مگاواتی در سال 2010 است. علاوه بر این، در طول دو سال گذشته، تعاونی‌های خورشیدی دامنه فعالیت خود را از 34 ایالت به 44 ایالت گسترش داده‌اند. در میان ایالت‌هایی که این شرکت‌ها فعال هستند، ایالت جرجیا رتبه اول را دارد و به دنبال آن نیومکزیکو، هاوایی، کلرادو، آریزونا، مریلند و کارولینای شمالی قرار دارند.
بگفته آقای جیم ماتسون، مدیر اجرایی انجمن ملی تعاون روستایی امریکا، «این شرکت‌ها در سراسر کشور، آزمایشگاه‌های نوآوری هستند و به نیازهای اعضاء پاسخ می‌دهند، زیرا آنها برای تولید انرژی و توانمندسازی میلیون‌ها خانواده و شرکت‌های امریکایی تلاش می‌کنند». رشد چشمگیر تعاونی‌های خورشیدی از سال 2010 تا 2017 در امریکا قابل مشاهده است.
همگام با امریکا در چند سال گذشته، شرکت‌های تعاونی برق خورشیدی نوآورانه در بریتانیا با موفقیت راه‌اندازی شده‌اند، شرکت‌های که با طرح‌های جدید در شهرهای مختلف از جمله لندن و بریستول در حال فعالیت هستند.
به گفته وزیر نیرو دولت یازدهم «علاقه‌مندی مردم و سرمایه‌گذاران بخش خصوصی برای مشارکت در طرح‌های تولید برق با انرژی‌های تجدیدپذیر افزایش یافته و بسیاری از افراد با نصب 20 الی 30 صفحه خورشیدی در بالای پشت بام، زمینه تولید برق خانگی را فراهم کرده و بسیاری از سرمایه‌گذاران نیز در ابعادی وسیع‌تر نیروگاه‌های خورشیدی را احداث می‌کنند». ولی حقیقت اینست که در بخش خانگی هر کسی قادر به نصب پنل‌های خورشدی روی سقف خانه خود نیست. سرمایه ناکافی، فضای نامناسب پشت بام، زندگی در یک برج بزرگ یا اجاره نشین بودن از دلایل عمده عدم امکان برای بهره‌برداری از انرژی خورشیدی به خصوص در جوامع شهری هستند. راهکار خلاقانه جهانی برای حل این مشکل تاسیس شرکت‌های تعاونی اشتراک خورشیدی است که به سرعت در حال کسب محبوبیت و افزایش دسترسی به انرژی پاک خورشیدی برای جوامع شهری و محلی در دنیا است. این مدل مشارکت اقتصادی استفاده از فناوری‌های خورشیدی در جوامع را افزایش داده و مردم را قادر می‌سازد تا در تولید این انرژی سرمایه‌گذاری کنند. اعضای این شرکت‌های تعاونی معمولا از طریق خرید یا اجاره بخشی از یک سیستم انرژی خورشیدی در قالب پنل یا خرید کیلووات ساعت انرژی تجدیدپذیر، در منافع طرح سهیم می‌شوند.
مزایا
مزایای عمده تاسیس شرکت‌های تعاونی انرژی خورشیدی برای کشور عبارتند از:
1. این شرکت‌ها با بهره‌گیری از یک برنامه فنی مهندسی منظم می‌تواند موانع مالی و فنی تولید انرژی خورشیدی را برای اعضاء خود برطرف و با کمترین دغدغه و هزینه آنها را از برق تجدیدپذیر تولیدی بهره‌مند کند. هزینه تمام‌شده برای تمام مراحل؛ اخذ مجوز، خرید سیستم، استخدام مهندسین و متخصصان برای امکان سنجی، نصب، بهره‌برداری و نگهداری از سایت‌های نیروگاهی فردی یا خانگی در شرکت‌های تعاونی خورشیدی بین همه اعضاء تقسیم و در نتیجه کاهش می‌یابد؛
2. این امکان برای علاقه‌مندان به مشارکت در این شرکت‌ها وجود خواهد داشت که برای خرید یا اجاره پنل خورشیدی بر اساس بودجه و توانایی خود اقدام کنند.
3. افرادی که محل اقامت دایمی نداشته در صورت جابه‌جایی محل مسکونی یا تجاری یا حتی مهاجرت قادر خواهند بود که سهم و اعتبار خورشیدی خود را به محل جدید منتقل یا به شخص دیگری واگذار کنند. این انعطاف‌پذیری برای شرکت‌کنندگان سودمند خواهد بود و حاشیه امنی برای سرمایه‌گذاری ایجاد می‌کند. حتی اگر شما در یک مجتمع آپارتمانی زندگی می‌کنید، می‌توانید بگویید که شما یک تولید‌کننده یا تولید‌کننده و مصرف‌کننده همزمان انرژی خورشیدی هستید؛
4. این شرکت‌های تعاونی باعث گسترش و افزایش دسترسی به انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش هزینه‌های انرژی برای شهروندان شهر نشین و روستا نشین و کلیه موسسات تجاری، آموزشی، اجتماعی و دولتی علاقه‌مند در کوتاه‌مدت خواهد شد؛
5. صاحبان خانه‌های مسکونی و اماکن تجاری که فاقد امکانات شبکه‌یی برای استفاده از انرژی خورشیدی خانگی هستند از طریق عضویت در این شرکت‌های تعاونی قادر خواهند بود تا با فروش یا واگذاری برق خورشیدی تولیدی با نرخ‌های مصوب به دولت در مقابل کسر هزینه برق خانگی از فیش مصرف ماهانه، برای یک دوره طولانی مدت، هزینه برق مصرفی خود را کاهش دهند؛
6. این شرکت‌های تعاونی به عنوان یک بنگاه بزرگ کارآفرینی خورشیدی و یک مدل کاری مشارکت اقتصادی مبتنی بر توسعه پایدار در سراسر کشور عمل کرده و علاوه بر هزاران ساعت آموزش شغلی برای نصب و مراقبت از پنل‌های خورشیدی، فرصت‌های شغلی مستقیم و غیر مستقیم فراوانی در گستره جغرافیایی کشور فراهم خواهند کرد؛
7. مشارکت در کاهش قابل توجه انتشار گازهای گلخانه‌یی برای همه اعضا به خصوص در شهرهای بزرگ و کاهش آلودگی هوا؛
8. جذب سرمایه‌های سرگردان مردم و منتفع شدن آنها از سود سرمایه‌گذاری در این بخش برای طولانی مدت؛
9. ارتقای امنیت انرژی کشوردر کوتاه‌ترین زمان ممکن و در گستره جغرافیایی کشور با انرژی پاک خورشیدی؛
10. تعاونی‌های خورشیدی مستقلا از متخصصان انرژی خورشیدی به‌صورت موثرتری استفاده خواهند کرد، تا بهترین شیوه‌ها را به اشتراک بگذارند؛
11. بسته به نیاز یا علاقه‌مندی اعضاء، قابلیت افزایش یا کاهش پنل‌های خورشیدی یا سهام هر عضو وجود خواهد داشت؛
12. یکی دیگر از مزایای شرکت‌های تعاونی خورشیدی این است که ضرورتی ندارد که به صورت نیروگاه‌های تجمعی بزرگ ایجاد شوند. بلکه می‌توان به صورت پراکنده نیروگاه‌هایی با ظرفیت کوچک مثلا؛ 400 کیلو وات تا یک تا دو مگاواتی ایجاد کرد که برق تولیدی آنها به شبکه سراسری ارسال و از طریق شبکه در سراسر کشور به دست اعضای شرکت‌های تعاونی و سایر مصرف‌کننده‌ها برسد؛
13. و بالاخره در سال‌های اخیر و با رشد روزافزون تقاضا برای انرژی برق به خصوص در تابستان، بر آوردن بار در اوج مصرف امر دشواری برای وزارت نیرو بوده است. از آنجایی که پیک تولید انرژی خورشیدی در ساعات طولانی روز در تابستان و مصادف با اوج مصرف خواهد بود، اهمیت ایجاد و گسترش تعاونی‌های اشتراکی انرژی خورشیدی نیز افزایش می‌یابد.
پیشنهادها
نظر به اهمیت بالای این موضوع، در ابتدا پیشنهاد می‌شود با حضور نمایندگان عالی سازمان محیط زیست و کمیسیون‌های مرتبط در مجلس شورای اسلامی بهمراه وزارتخانه‌های نیرو، کشور، جهاد کشاورزی (سازمان مرکزی تعاون روستایی)، صنایع و معادن، کار و امور اجتماعی و تعاون، کلیات این ایده در مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست‌جمهوری مطرح و در صورت تصویب ایجاد شرکت‌های تعاونی انرژی خورشیدی اشتراکی در کشور به پیشنهادهای زیرعنایت شود:
ایجاد سازمانی تحت عنوان تعاونی‌های انرژی خورشیدی مشارکتی ایران، با بهره‌برداری از یک وب سایت مرکزی برای اطلاع‌رسانی مفید و متمرکز و ارائه خدمات مربوطه؛
برای حمایت و افزایش بهره‌گیری از انرژی خورشیدی توسط دولت و مجلس دو برنامه مشخص ارائه شده که انرژی خورشیدی تولیدی توسط سرمایه‌گذاران بخش خصوصی از آنها به‌صورت تضمینی در یک دوره طولانی مدت خریداری و به ازای هر کیلو وات ظرفیت نیروگاهی مبلغی به‌صورت وام بلاعوض به سرمایه‌گذار پرداخت شود. پیشنهاد می‌شود تمهیداتی اندیشیده شود تا این مزایا و مشوق‌های دیگری که برای اشتغال زایی توسط شرکت‌های تعاونی وجود دارد، تجمیع شده و با تصویب قوانین لازم، بستر قانونی برای استفاده از این مزایا توسط شرکت‌های تعاونی برق خورشیدی فراهم گردد. تا برگشت سرمایه اعضاء را در کوتاه‌مدت و پایداری این شرکت‌های تعاونی را در بلندمدت تضمین کند؛
همکاری عملیاتی دستگاه‌های مسوول برای تشکیل یک چارچوب جامع عضویت و ساختار قانونی فعالیت برای این شرکت‌های تعاونی و ارائه حمایت‌ها و مشوق‌های لازم.
شهرهای بزرگ که با آلودگی هوا مواجه هستند و مناطق روستایی که از بحران آب در تنگنای معیشتی قرار دارند به عنوان پایلوت‌های اولیه در نظر گرفته شوند.
در مناطق روستایی و حومه شهرها این شرکت‌های تعاونی انرژی خورشیدی می‌توانند در قالب مزارع اشتراک خورشیدی و آگری ولتاییک (استفاده دوگانه زمین برای تولید همزمان محصول و انرژی) برای استفاده حد اکثری از مزایایی هر دو طرح ایجاد شوند.
جمع‌بندی
به گفته کارشناسان، ایران باصرفه‌ترین و اقتصادی‌ترین کشور منطقه برای بهره‌گیری از انرژی خورشیدی در منطقه است. از سویی دیگر برای ارتقای امنیت انرژی در کشور، تنوع بخشیدن به شیوه‌های تولید برق از ضروریات سیاست‌گذاری در این بخش است. استفاده از انرژی خورشیدی به دلایل زیست محیطی و اقتصادی یک مساله مهم برای جوامع حال و آینده در کشور خواهد بود. بدون شک، انرژی‌های تجدیدپذیر بخش مهمی از پازل آینده انرژی در دنیای ما خواهند بود و انرژی خورشیدی یک منبع امید بخش برای جوامع محلی است تا از طریق آن ضمن کاهش هزینه‌های انرژی، تولید گازهای گلخانه‌یی منتج از سوخت‌های فسیلی را نیز کاهش دهند. برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران بایستی از طریق اتخاذ سیاست‌های اصولی و برنامه‌ریزی مستمر، جامعه را با مزایای گسترده سرمایه‌گذاری و استفاده از انرژی خورشیدی آشنا و دیدگاه‌های اجرایی خود را با اطمینان از اینکه شهروندان، حقایق مربوط به انرژی خورشیدی را می‌دانند و از برنامه‌ها و اهداف طرح‌های خلاقانه و منحصربه‌فردی مانند تاسیس شرکت‌های تعاونی انرژی خورشیدی مشارکتی آگاه هستند، پیگیری کنند. بدون شک، با آگاهی از نگرانی‌های مشترک در خصوص محیط زیست، اشتغال، اقتصاد جوامع محلی (روستایی و شهری) و امنیت انرژی، انگیزه و اشتیاق شهروندان برای استقبال از طرح‌های انرژی خورشیدی اشتراکی و سرمایه‌گذاری در آنها افزایش خواهد یافت.
منبع: شمس
