محمود خاقانی
کارشناس بین‌المللی انرژی خبرگزاری‌ها به نقل از روزنامه امریکایی واشنگتن پست و شبکه سی‌ان‌ان اطلاع‌رسانی کرده‌اند که دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری امریکا بنا دارد روز پنج‌شنبه ۱۲ اکتبر (20 مهرماه) تصمیم خود درباره پایبندی ایران به برجام را اعلام کند. آقای ترامپ مدعی است که توافقنامه برجام «در راستای منافع» امریکا نیست. خانم سارا سندرز، سخنگوی کاخ‌سفید در یک کنفرانس خبری روز پنج‌شنبه سیزدهم مهرماه (پنجم اکتبر) به خبرنگاران گفت: دونالد ترامپ تصمیم‌اش درباره برجام را گرفته و به‌زودی آن را علنی خواهد کرد اما درباره جزئیات آن توضیحی نداد.
درهمان روز پنج‌شنبه سیزدهم مهرماه دونالد ترامپ در دیداری با فرماندهان نظامی امریکا باردیگر مدعی شد که ایران به روح توافق هسته‌یی پایبند نبوده است. یک مقام بلندپایه امریکایی هم به‌طوری که خبرگزاری رویترز از او نقل قول کرده است مدعی است که دونالد ترامپ تاییدیه پایبندی ایران به توافق هسته‌یی با 6قدرت جهانی (برجام) را صادر نخواهد کرد و با این تصمیم عملا سرنوشت برجام را به کنگره واگذار خواهد کرد. خبرگزاری‌ها گزارش داده‌اند که دونالد ترامپ به هنگام عکس گرفتن با ژنرال‌های امریکایی با اشاره به حاضران در عکس به خبرنگاران گفته است، «می‌دانید به این چه می‌گویند؟ شاید این آرامش قبل از توفان است.» درپاسخ به سوال خبرنگاران که پرسیدند، آیا این توفان مربوط به ایران است؟ داعش؟ برای چه موضوعی؟ پاسخ داد: «خبر‌دار خواهید شد.»
روزنامه واشنگتن‌پست دریک گزارش اختصاصی روز پنج‌شنبه 13 مهرماه از چند مقام و مشاور کاخ‌سفید که به شرط ناشناس‌ماندن با این روزنامه گفت‌وگو کرده‌اند، نقل قول کرده است که برنامه آقای ترامپ برای مواجهه با برجام هنوز قطعی نیست و شاید در آخرین لحظه تغییر کند. اما کمیته امنیت ملی کاخ‌سفید به آقای ترامپ از چند هفته پیش پیشنهاد تایید نکردن برجام را داده است. روز چهارشنبه 12 مهرماه (4 اکتبر) رکس تیلرسون، وزیر خارجه امریکا به خبرنگاران گفت که او و دیگر مقام‌ها راهکارهای مختلفی برای مواجهه کاخ سفید با برجام را به رییس‌جمهوری پیشنهاد می‌دهند. این درحالی است که روز سه‌شنبه 11 مهرماه (سوم اکتبر) جیمز متیس، وزیر دفاع امریکا در برابر سناتورهای امریکایی تصریح کرد که به نظر او امریکا نباید از توافق هسته‌یی با ایران خارج شود. ژنرال متیس که به همراه ژنرال دانفورد، رییس ستاد مشترک امریکا در برابر سناتورهای کنگره امریکا حاضر شده بود، گفت: «معتقدم که اگر بتوانیم از پایبندی ایران به توافق اطمینان حاصل کنیم و اگر بتوانیم مطمئن شویم که این کار منافع ما را کاملا تامین می‌کند، روشن است که باید در توافق بمانیم.» او سپس اضافه کرد: «در این لحظه و با توجه به اینکه هیچ نشانه‌یی خلاف این در دست نیست، تصور می‌کنم که رییس‌جمهور باید ماندن ما در توافق را مد نظر قرار دهد.» اما عصر پنج‌شنبه سیزدهم مهرماه (پنجم اکتبر) شبکه خبری سی‌ان‌ان در یک خبری فوری از قول مقام‌های دولت امریکا گفت که آقای ترامپ قصد دارد با تایید نکردن پایبندی ایران به برجام، همچون داکا (طرح حمایت از مهاجران جوان بدون مدرک هویتی) تصمیم‌گیری در مورد برجام را به کنگره این کشور واگذار کند. بدین‌ترتیب رییس‌جمهور امریکا می‌تواند ضمن راضی کردن اسراییل و هوادارنش که به آنها وعده داده بود به محض ورود به کاخ‌سفید «برجام را پاره می‌کند»، از زیر تصمیم نهایی برای خروج از این توافق بین‌المللی شانه خالی کند و آن را به دست کنگره امریکا بسپارد. گفته می‌شود که چنانچه رییس‌جمهور امریکا تا روز ۱۵ اکتبر یک بار دیگر پایبندی ایران به توافق هسته‌یی را تایید نکند، آن وقت این کنگره امریکا خواهد بود که باید درباره بازگرداندن تحریم‌ها یا خروج امریکا از برجام تصمیم‌گیری کند. افزایش گمانه‌زنی‌ها پیرامون تصمیم رییس‌جمهور امریکا برای تایید نکردن پایبندی ایران به برجام در حالی در واشنگتن افزایش یافته که اخیرا خانم هلگا اشمید، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در مجمع اقتصادی اروپا و ایران در شهر زوریخ گفت: «برجام یک توافق دوجانبه نیست، بلکه توافقی چند جانبه است».
وی تاکید کرد که این توافق یه یک کشور خاص تعلق ندارد که بتواند به تنهایی آن را لغو کند. دیگر کشورهای امضاکننده برجام هم همگی از کارآیی آن و اصرارشان بر حفظ این توافقنامه تاکید کرده‌اند اما آن‌طور که واشنگتن پست به نقل از مقام‌های امریکایی نزدیک به آقای ترامپ نوشته است، رییس‌جمهور امریکا برجام را «همراستا با منافع امریکا» نمی‌داند.
این اتفاقات در حالی روی داد که برخی شرکت‌ها و بازرگانان اروپایی از همایش تجارت و بازرگانی کالا و خدمات با ایران در ادامه همایش اخیر اروپا و ایران در ژنو – سوییس که قرار است درایام دوم تا چهارم آبانماه 1396 (24 تا 26 اکتبر 2017) با همکاری و حمایت موسسه آموزشی و پژوهشی اتاق بازرگانی ایران و موسسه پژوهش در مدیریت و برنامه‌ریزی دانشگاه تهران برگزار شود حمایت و استقبال کرده‌اند. یک بازرگان اروپایی دراین رابطه گفته است که او با شرکت و سخنرانی در همایش مذکور این نکته را مورد توجه قرار خواهد داد که دلیل اینکه امریکا از برجام منتفع نشده است تقصیر سیاست مداران امریکایی است و نه برجام. زیرا امریکا بدعهدی کرده است و تحریم هایی که براساس توافق برجام باید کنار گذاشته می‌شد را برنداشته است.
وی با اشاره به اینکه آقای دونالد ترامپ مدعی است که «هنر معامله‌گری» دارد و درباره آن کتاب هم نوشته است، می‌گوید: «آنچه ما از ایشان درسیاست خارجی امریکا تاکنون تجربه کرده‌ایم هنر بد معامله‌گری است.»
برخی خبرگزاری‌ها از آقای مسعود خوانساری رییس اتاق بازرگانی تهران نقل کرده‌اند که به اعتقاد ایشان زمان برای توسعه روابط تجاری با ایران فرارسیده است.
همچنین از وی نقل شده است که روابط بازرگانی اروپا و ایران در سال 2017 درمقام مقایسه با سال 2016 دوبرابر شده است.
یک پژوهشگر مسائل اقتصادی در لندن براین عقیده است که همایش زوریج یک همایش بازرگانی و بانکی بود و همایشی که قرار است در ژنو در ایام دوم تا چهارم آبانماه 96 برگزار شود می‌تواند یک «همایش دیپلماسی اقتصادی بخش خصوصی ایران» تعریف شود. وی این نکته را مورد تاکید قرار می‌دهد که با در نظر گرفتن سابقه آقای ترامپ که یک قمارباز است، ایران و اروپا باید در هرمعامله و توافقی با دولت ترامپ نسبت به اینکه آقای ترامپ پایبند قول و توافق‌اش خواهد بود به‌شدت تردید داشته باشند. به‌نظر این کارشناس انگلیس با توجه به بحران خود ساخته خروج از اتحادیه اروپا و مشکلات اقتصادی ناشی از آن و نیز متزلزل بودن دولت خانم ترزا می در صورتی‌که تصمیم بگیرد از سیاست خارجی آقای ترامپ برای خروج از برجام حمایت کند به‌طور قطع و یقین با رای عدم اعتماد مردم انگلیس که خواهان توسعه روابط اقتصادی با ایران هستند، روبه‌رو خواهد شد.
در همین حال سفر شاه سعودی به روسیه و امضای میلیاردها دلار قرارداد نظامی و غیرنظامی با دولت آقای پوتین به‌نظر یک کارشناس آشنا به روابط عربستان و روسیه تلاشی در راستای رشوه دادن به روسیه برای حمایت از سیاست خروج از برجام توصیف شده است. درواقع با توجه به شکست اتحاد اسراییل، عربستان و امریکا برای حمایت از داعش درعراق و سوریه به اعتقاد بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران مسائل خاورمیانه بقا و ادامه نظام حکومتی خاندان آل‌سعود بیش از هرزمانی مورد سوال قرار گرفته است. به همین دلیل خاندان آل‌سعود با تغییراتی در مسائل داخلی نظیر صدور مجوز رانندگی و فتوا برای زنان و هزینه دلار‌های نفتی برای خرید کالا و خدمات و تسلیحات نظامی از چین و روسیه سعی دارد که حمایت آنها را برای ادامه حیات سیاسی‌اش به دست آورد.
خاندان آل‌سعود درطول عمر دولت اوباما حدود هفتصد میلیارد دلار تسلیحات نظامی از امریکا خریداری کرد و در سفر رقص شمشیر دونالد ترامپ به عربستان هم چهارصد میلیارد دلار با دونالد ترامپ قرارداد بستند.
درهرحال با وجود تبلیغات ایران‌هراسی برای ایجاد جوی روانی برای جلوگیری از سرمایه‌گذاری مستقیم و مشارکت در تولید کالا و خدمات درایران برای ایجاد اشتغال مقامات بلند پایه اروپایی به‌طوری که برخی رسانه‌ها گزارش کرده‌اند در محافل خصوصی تبادل نظر و گفته‌اند که مشغول بررسی راهبرد و راهکارهای مناسب برای ادامه همکاری‌های بازرگانی و صنعتی با ایران درصورت خروج امریکا از برجام هستند. مقام بلند پایه یک شرکت فرانسوی سازنده قطار که اخیرا با ایران قراردادهایی امضا کرده است در پاسخ خبرنگاران از وی که در صورت خروج امریکا از برجام چه خواهد شد؟ با صراحت پاسخ داده است: «ما به کار مان ادامه می‌دهیم».
در همین حال اگر به نکته رییس بخش توسعه همکاری با ایران دریک بنگاه تجاری بریتانیایی به‌نام شبکه پژوهش بین‌المللی (IRN) که با اشاره به اینکه شبکه پژوهش بین‌المللی با همکاری و حمایت موسسات یاد شده در بالا و بنگاه‌های تجاری و صنعتی ایرانی و غیرایرانی قبل و بعد از موفقیت مذاکرات برجام همایش‌های بین‌المللی برای توسعه روابط بازرگانی و صنعتی با ایران را برنامه‌ریزی و اجرا کرده است، می‌گوید: «حامیان اروپایی مجمع بازرگانی کالا و خدمات با ایران امیدوارند که بعد از اعلام تصمیم آقای ترامپ در روز بیستم مهرماه بتوانند با همتاهای ایرانی شان در ایام دوم تا چهارم آبانماه 1396 در ژنو دیدار و تبادل نظر داشته باشند.» متوجه نکات عمده‌یی خواهیم شد.
یکی از این نکته‌ها این است که کارشناسان معتقدند ضرورت ایجاب می‌کند که بخش خصوصی ایرانی با همتاهای غیر ایرانی شان با هرگونه اقدام ناشیانه و بی‌خردی خروج امریکا از برجام راهکارهای مناسبی تعریف کنند. در همین حال با توجه به سفر اخیر رییس‌جمهوری ترکیه به تهران و توسعه همکاری‌های ایران و ترکیه موسسات نامبرده شده دربالا از برگزاری همایش زیرساختار‌ها و ساختمان برای سرمایه‌گذاری در ایام هفتم و هشتم آذرماه 1396 در شهر استانبول ترکیه حمایت کرده‌اند و قرار است با همکاری دانشگاه بوگازیچی استانبول در روز نهم آذرماه 1396 در رابطه با موضوع اقتصاد انرژی و منابع تاب‌آور در راستای آنچه به اقتصاد مقاومتی شهرت پیدا کرده است در محل دانشگاه بوگازیچی سمیناری برگزار کنند.
پرفسور گورکان کومبوراوغلو استاد دانشگاه بوگازیچی استانبول – ترکیه و رییس انجمن بین‌المللی اقتصاد انرژی معتقد است که ایران، ترکیه و روسیه در جایگاهی قرار گرفته‌اند که می‌توانند با همکاری گسترده به ویژه مرتبط با شبکه انرژی خزر و طرح‌های تبدیل گاز به برق تعریف تازه‌یی برای انرژی به عنوان فراهم آورنده خدمات ارائه کنند و با غیرسیاسی کردن اقتصاد و به ویژه اقتصاد انرژی در راستای اقتصاد مقاومتی تعریف شده در ایران نه تنها تولید‌کنندگان و صادرکنند گان انرژی را از وابستگی به اقتصاد دلاری رها سازند بلکه مصرف‌کنندگان انرژی نظیر ترکیه نیز می‌توانند نفت؛ گاز و انرژی مورد نیازشان را با ارزی غیر از دلار امریکا داد و ستد کنند. بدیهی است در این راستا بخش خصوصی ایران می‌تواند پیشتاز «دیپلماسی اقتصادی» برای بهتر تعریف کردن جایگاه ژئو- انرژی، ژئو تجاری، ژئو حمل ونقل (جاده ابریشم) و غیره جمهوری اسلامی ایران در اقتصاد جهانی باشد.
