برخلاف حوزه‌های سیاسی و امنیتی که اصطکاک در آن زاینده تنش و بحران در روابط دوجانبه دولت‌ها و سطوح منطقه‌یی و جهانی است؛ مبادلات و مناسبات اقتصادی محل چانه‌زنی و انعطاف و همکاری‌های علمی و صنعتی زمینه ساز تمرکز بر منافع مشترک است؛ منافعی که کشورهای منطقه و جهان اسلام نیز می‌توانند در همکاری با یکدیگر از آن بهره مند شوند.
ایرنا در گزارشی پژوهشی - تحلیلی با بیان این مطلب افزود: روابط بین‌الملل عرصه گسترده‌یی از رقابت و همکاری، تعامل و تقابل و نیز همگرایی و واگرایی میان واحدهای ملی یا مجموعه‌یی از دولت‌هاست که در زمینه‌های گوناگون به تحولات به هم پیوسته جهانی شکل می‌دهد.
بررسی این تحولات نشان می‌دهد، اصطکاک و ناهمخوانی دیدگاه و منافع کشورها بیشتر در دایره مسائل سیاسی و امنیتی رخ می‌دهد و موضوعاتی از جنس تجاری، اقتصادی، مالی و... در جهان معاصر غالبا از طریق مذاکره و داد و ستد مزیت‌ها فرجام می‌یابد.
نکته قابل تامل اینکه منافع یا مطامع دولت‌ها در زمینه‌ها اقتصادی به خودی خود و به صورت مستقیم به تقابل نمی‌انجامد و درآمیختگی آن با انگیزه‌های سیاسی، اهداف ایدئولوژیک و دغدغه‌های امنیتی زاینده تنش و بحران خواهد بود.
در این میان بسترهایی برای روابط میان کشورها و نیز سازمان‌های بین‌المللی وجود دارد که از اشتراک سرمایه‌های علمی و فرهنگی و نیز تلاش برای بهره‌مندی از تجربیات توسعه صنعتی شکل می‌گیرد؛ بسترهایی که بر اساس تجربیات موجود خشت اول بنای همکاری‌های اقتصادی و همگرایی سیاسی و امنیتی میان واحدهای ملی قرار گرفته است.
6سال پس از پایان جنگ جهانی دوم و بر فراز ویرانه‌های این جنگ، پیمان جامعه زغال و فولاد نخستین تجربه همکاری‌های اروپایی بود. در آوریل 1951 چند کشور اروپایی تصمیم گرفتند با تمرکز بر منافع مشترک، چارچوبی را برای هماهنگی صنایع اصلی خود طراحی و عملیاتی کند؛ هماهنگی که پس از تسری بین کشورهای اروپای غربی به ایجاد اتحادیه اروپا انجامید.
در فرآیند همگرایی و شکل‌گیری سازمان‌های منطقه‌یی، اتحادیه ملت‌های جنوب شرقی آسیا (آ.سه.آن) نیز شاهد تجربه‌های موفقی در زمینه همکاری‌های علمی، فنی و صنعتی بود. پس از شکل‌گیری این اتحادیه در سال 1967 میلادی، ایجاد زمینه‌های همکاری متقابل در زمینه توسعه صنعتی، فناوری‌های نو و تهیه وسایل آموزشی ـ تحقیقاتی و فنی و حرفه‌ای، محوری مهم را در مناسبات اعضای آ.سه.آن گشود.
با توجه به همین تجربیات موفق بود که مقامات 24 کشور اسلامی برای برگزاری اجلاس سران سازمان همکاری‌های اسلامی در حوزه علم و فناوری، نوزدهم شهریورماه امسال برای نخستین‌بار در آستانه پایتخت قزاقستان گردهم آمدند تا به موازات ایجاد شرایط همکاری‌های علمی و تحقیقاتی، سندی 10 ساله را که دربردارنده مباحثی همچون تبادل دانشجو، ارتقای رتبه دانشگاه‌ها، توسعه علوم جدید و اجرای پروژه‌های کلان است به امضا برسانند که اجرای آن از توان مالی و نیروی انسانی یک کشور خارج است.
در جریان برگزاری این نشست که با حضور «حسن روحانی» رییس‌جمهوری و سخنرانی وی همراه شد، مقامات کشورمان تلاش برای تسهیل حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه کشورهای اسلامی و همگام کردن سران کشورها برای اجرای طرح‌های مشترک علمی را مهم‌ترین دستاورد این اجلاس عنوان کردند.
در شرایطی که بسیاری از ممالک اسلامی به ویژه کشورهای منطقه در زمینه‌های فنی و صنعتی در زمره وارد‌کنندگان فناوری‌های نو از کشورهای توسعه یافته قرار دارند، اشتراک داشته‌ها، هم‌افزایی برای توسعه علمی و صنعتی و سرمایه‌گذاری‌های مشترک راهی به سوی تامین پایدار نیاز این کشورهاست.
در این فرآیند جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری با رشد سریع علمی در بسیاری از حوزه‌ها می‌تواند یکی از مهم‌ترین مقاصد همکاری‌های علمی و فنی در جهان اسلام قرار گیرد.
بر اساس اعلام چند ماه پیش «پایگاه استنادی وب آو ساینس» با نام اختصاری «آی. اس. آی» جمهوری اسلامی ایران در بین 25 کشور برتر تولید‌کننده کمیت علم دنیا حایز رتبه نخست رشد کمیت تولید علم دنیا شده است. این پایگاه در پایان سال 2016 میلادی نیز اعلام کرد ایران در سال 2016 در جایگاه شانزدهم تولید علم قرار گرفته و در تولید 1.8درصد تولیدات علمی جهان مشارکت داشته است. همچنین ایران در رشته‌هایی مانند نانو فناوری، مهندسی شیمی، انرژی و رشته‌های مرتبط با آن و اقیانوس‌شناسی دارای رتبه‌های بین یک تا 10 است.
افزون بر منافع مستقیم همکاری‌های علمی، فنی و صنعتی، همچنان که اشاره شد توسعه روابط در حوزه‌های یادشده از قابلیت تسری در مناسبات کلان کشورها برخوردار است و می‌تواند با وجود اختلافات سیاسی، مزیت‌های تمرکز بر منافع مشترک را برجسته کند. به بیانی دیگر همکاری در حوزه‌های یاد شده کارکردهایی دوگانه برای بهره مند‌سازی کشورهای اسلامی و منطقه از مزایا توسعه علمی و فنی و نیز عبور از دیوار بی‌اعتمادی برای مدیریت اختلافات سیاسی و امنیتی می‌یابد.
