هرچند که تاکنون طرح‌های فراوانی در زمینه مدیریت آب در کشور اجرا شده، اما تجریه اجرای چنین راهبردهایی نشانگر آن است، زمانی می‌توان از موفقیت سخن به میان آورد که به درستی نقش مردم و دولت در زمینه اجرای برنامه مشخص شده باشد.
رسانه‌های دیداری، شنیداری و نوشتاری در دو دهه گذشته در زمینه فراگیر شدن بحران آب در جامعه پیام‌های فراوانی به مخاطبان عرضه کردند، اما واقعیت‌های موجود جامعه و کاهش متوسط سرانه آب تجدید پذیر کشور، حکایت از آن دارد که راهبرد کارشناسان این بخش با موفقیت مواجه نشده است.
«محمد حاج‌رسولی‌ها» مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران سال گذشته در نشست حکمرانی آب، چالش‌ها و راهکارها گفت: میزان آب تجدیدپذیر در دهه هفتاد حدود 130 میلیارد مترمکعب بود که اکنون به 100 میلیارد مترمکعب رسیده است. تبلیغات رسانه‌ای، هشدار به مشترکان پرمصرف و قطع آب آنان، از جمله برنامه‌هایی بوده که در دو دهه پیش در زمینه مدیریت و صرفه جویی در مصرف آب اجرا شده است.
آدرس غلط هدر رفت آب
یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که در زمینه بحران آب در ایران وجود دارد پافشاری بر کاهش میزان مصرف آب در بخش خانگی است؛ بخشی که براساس آمار اعلام شده از سوی مسوولان وزارت نیرو و مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی تنها مصرف‌کننده هشت‌درصد از آب‌های موجود کشور است. این در حالی است که 90درصد آب مصرفی کشور در بخش کشاورزی و 2درصد آن در بخش صنعت مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این زمینه «مهدی میرزایی» کارشناس منابع آب در گفت‌وگو با ایرنا، اظهار کرد: تهدید به قطع آب مشترکان پرمصرف در شرایط کنونی نمی‌تواند نسخه‌یی شفابخش برای بحران آب باشد زیرا با قطع کامل مصرف آب خانگی، تنها به میزان هشت‌درصد در آب‌های موجود صرفه‌جویی خواهد شد.
او گفت: اگر برنامه صرفه‌جویی در مصرف آب خانگی در دستور کار قرار گیرد و مشترکان پرمصرف را تا مدتی از آب خانگی محروم کنیم، اتفاقی نخواهد افتاد. در حالی که توجه به مدیریت مصرف آب در بخش‌های دیگر می‌تواند تا اندازه‌یی ما را در کنترل بحران آب یاری کند. این کارشناس حوزه آب در ادامه به مهم‌ترین راهبرد مدیریت آب اشاره کرد و گفت: مدیریت و صرفه‌جویی در مصرف آب بخش کشاورزی بهترین و به صرفه‌ترین راهبرد ممکن است زیرا براساس آمارهای موجود بیش از 90درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود.
اسماعیل کهرم کارشناس حوزه محیط زیست دیگر کارشناسی بود که به آسیب‌شناسی برنامه‌های صرفه‌جویی در مصرف آب پرداخت او گفت: اگر راهبردی در زمینه مدیریت مصرف آب در کشور در دستور کار قرار گیرد باید مبتنی بر کنترل و نگهداری آب جاری کشور در بخش‌هایی مانند کشاورزی باشد. زیرا مصرف خانگی سهم ناچیزی از هدر رفت آب را به خود اختصاص داده است. این کارشناس حوزه محیط زیست با اشاره به اینکه سد‌سازی یکی از مهم‌ترین طرح‌ها برای نگهداری آب جاری کشور است، گفت: راهبرد سد‌سازی در کشور موفق نبوده زیرا میزان تبخیر آب این سدها به نسبت آب‌های جاری زیاد است. وی گفت: هر ساله یک چهارم آب موجود در کشور در پشت سدها تبخیر می‌شود. با این شرایط از 120 میلیارد مکعب آب کشور در سال، تنها 90 میلیارد متر معکب باقی خواهد ماند که از این میزان بیش از 90درصد آن در بخش کشاورزی مصرف خواهد شد.
کهرم در پاسخ به پرسش ایرنا در زمینه تبلیغات رسانه‌یی و برنامه‌های دولت در مدیریت آب خانگی گفت: هر چند که برخی از دست‌اندرکاران اعتقاد دارند هزینه آب خانگی نسبت به بخش صنعت و کشاورزی زیاد است، اما برنامه‌های مدیریتِ مصرف آب در بخش خانگی، راهبردی برای فریب و فراموشی بحران آب است زیرا اگر تمام مصرف آب خانگی هم کنار بگذاریم باز نمی‌توان در مدیریت این مایه حیات موفق بود.
این کارشناس حوزه محیط زیست گفت: در دو دهه پیش همواره هشدار و برنامه‌هایی در زمینه کم آبی در کشور اجرا شده اما شیوه مدیریت این برنامه‌ها در طول زمان قانع‌کننده و باور پذیر نبوده است. تا زمانی که مردم بحران بی‌آبی و کم آبی را حس نکنند نمی‌توان انتظار داشت که فرهنگ‌سازی لازم در زمینه بحران آب شکل گیرد. وی در زمینه چگونگی فرهنگ‌سازی مدیریت مصرف آب گفت: زمانی که بحث مدیریت آب در کشورهای انگلستان و امریکا مورد بررسی قرار می‌گیرد، با وجود 9 ماه بارش در این کشورها، راهبرد‌های آنان نسبت به ایران که دوسوم آن خشک است جامع و کاربردی‌تر است. در ایران راهبرد مناسبی که برای عامه مردم باورپذیر باشد وجود ندارد تا زمانی که مردم نبود آب را به صورت جدی لمس نکنند نمی‌توان انتظار داشت که مدیریت در بخش مصرف شکل گیرد.
مدیریت همگانی مصرف آب
مدیریت مصرف آب و پیشگیری از بحران‌های ناشی از آن یکی از برنامه‌هایی است که نیازمند به همدلی و همراهی مردم و دولت است. پیش فرض‌های ذهنی در شرایط کنونی بر این مولفه استوار است که برنامه‌های دولت برای مصرف آب، آمرانه و مردم کمتر به آنها روی خوش نشان می‌دهند. این تقابل ذهنی دولت و مردم در زمینه مدیریت مصرف آب، موجب شده تا برنامه‌های صرفه‌جویی در بخش‌های مختلف آن چنان که باید کارساز واقع نشود. اگر نقش شهروندان، بخش کشاورزی و صاحبان صنعت در حوزه مدیریت آب به فراموشی سپرده شود به یقین هیچ برنامه‌یی به هدف‌های از پیش تعین شده نخواهد رسید. برای نهادینه شدن الگوی درست مصرف آب در بخش کشاورزی، خانگی و صنعت لازم است برنامه‌یی جامع با 2 ویژگی خاص تدوین شود.
در طراحی این برنامه نخست فرهنگ حاکم بر جامعه مورد توجه قرار گیرد. اگر برنامه‌های اجرایی در زمینه مصرف آب در کشور با فرهنگ و پیش‌زمینه‌های فکری مردم هم خوانی نداشته باشد ذهنیت مردم به این سمت خواهد رفت که برنامه مدیریت آب دولت و مسوولان در قالب دستورات آمرانه است. در بخش دوم این برنامه باید اولویت بر فرهنگ‌سازی باشد. اگر فرهنگ‌سازی در زمینه مصرف درست آب شکل گیرد هم مردم به اهمیت آن پی برده و هم احساس خطر در زمینه وقوع بحران آب و کم آبی در وجود آنان نهادینه می‌شود.
