رشد تسهیلات‌دهی بانک‌ها و سپرده بالاتر از نقدینگی
گروه بانک و بیمه محسن شمشیری
گزیده آمارهای اقتصادی پولی و بانکی فروردین 96نشان می‌دهد که سپرده بلندمدت رشد 6.7درصدی در یک سال داشته و برای نخستین‌بار در چند سال اخیر سهم بلندمدت از سپرده درازمدت به 47درصد یعنی کمتر از سپرده کوتاه‌مدت رسیده و سپرده‌های کوتاه‌مدت نیز با رشد 44.1درصدی در یک سال سهم 53 درصدی از سپرده‌های درازمدت داشته که رشد بالایی نسبت به رشد 23.7درصدی نقدینگی، رشد 24درصدی شبه پول، رشد23.7درصدی سپرده مدت‌دار و رشد24.3درصدی سپرده غیردولتی نشان می‌دهد.
به گزارش تعادل، برخی کارشناسان می‌گویند که در چند ماه اخیر به دلیل تمایل به خروج سپرده‌ها از موسسات غیرمجاز و برخی بانک‌ها به دنبال بحران و تلاطم در جریان موسسات غیرمجاز، سپرده‌گیری با نرخ بالای 20درصد توسط برخی بانک‌ها و موسسات غیرمجاز، نوسانات نرخ ارز در پاییز و زمستان 95، رشد اقتصادی و گردش مالی بیشتر در بازار و... تمایل سپرده‌گذاران به نگهداری پول خود در حساب کوتاه‌مدت بیشتر شده و تحت تاثیر کاهش نرخ سود بانکی، رونق نسبی در برخی بازارها، اتفاقات پس از برجام، نیاز واحدهای اقتصادی به نقدینگی، نوسانات بازار ارز و سکه و... مقصد سپرده‌های بانکی از بلندمدت به سمت کوتاه‌مدت منتقل شده و رشد حساب کوتاه‌مدت بیش از نقدینگی و بلندمدت و کل سپرده‌های بانکی بوده است.
براین اساس پیش‌بینی می‌شود که سهم سپرده کوتاه‌مدت در ماه‌های اردیبهشت تا مرداد 96همچنان افزایش یابد. همچنین درحال حاضر 703هزارمیلیارد تومان پول نقد و در دست مردم در حال گردش است که شامل حجم پول با 155هزارمیلیارد تومان(121هزارمیلیارد تومان حساب دیداری و 34هزارمیلیارد تومان اسکناس) به اضافه 548 هزار میلیارد تومان سپرده کوتاه‌مدت، است که معادل بیش از 55 درصد نقدینگی کشور است و هر لحظه می‌تواند به بازارهای مختلف وارد شده و نوسان‌های مختلف را در شاخص‌های اقتصادی به همراه داشته باشد
همچنین رشد بالای سپرده‌های دیداری و کوتاه‌مدت نسبت به نقدینگی، رشد کمتر سپرده بلندمدت نسبت به رشد نقدینگی، کاهش سهم قرض‌الحسنه به 5 درصد کل سپرده غیردیداری بانک‌ها، افزایش بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی و بدهی دولت به بانک‌ها، افزایش بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی و رشد بالای تسهیلات‌دهی در سال 95 مهم‌ترین تحولات پولی و بانکی کشور در 12ماهه سال 95 و فروردین 96 بوده که در گزارش گزیده آمارهای پولی و بانکی فروردین 96 که به تازگی توسط بانک مرکزی منتشر شده، خودنمایی می‌کند و نشان می‌دهد که شاخص‌های پولی و بانکی نیز متاثر از رشد اقتصادی و بهبود فضای اقتصاد پس از برجام مسیر متفاوتی را طی کرده‌اند.
عملکرد بخش پولی و بانکی در فروردین 96 نشان می‌دهد که 71.7درصد بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی را بدهی دولت به بانک‌ها تشکیل می‌دهد که البته شامل اوراق مشارکت بخش دولتی نیز می‌شود. به عبارت دیگر از رقم 225هزارمیلیارد تومان بدهی بخش دولتی در فروردین 96معادل 161هزارمیلیارد تومان بدهی دولت به بانک‌ها بوده است.
وضعیت بدهی دولت به بانک‌ها که به رقم 161.54هزارمیلیارد تومان رسیده و وضعیت بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی که به 101هزارمیلیارد تومان رسیده نیز حکایت از تاثیر کسری بودجه و منابع دولت دارد که منجر به افزایش بدهی دولت به بانک‌ها شده و در مقابل، بانک‌ها نیز برای تامین منابع خود مبالغ بیشتری به بانک مرکزی بدهکار شده‌اند و به صورت همزمان هر دو بدهی رو به افزایش گذاشته است. به عبارت دیگر دولت، بانک‌ها و بانک مرکزی وارد یک چرخه باطل بدهی شده‌اند که مشخص نیست در چه نقطه‌یی این چرخه از هم گسیخته می‌شود.
بدهی 225 هزار میلیارد تومانی بخش دولتی
وضعیت بدهی دولت به بانک‌ها و بانک مرکزی نشان می‌دهد که در فروردین 96 مانده بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی به 225هزار و220میلیارد تومان رسیده که شامل بدهی دولت به سیستم بانکی به میزان 193.44هزارمیلیارد تومان و بدهی شرکت‌های دولتی به سیستم بانکی به میزان 31.78هزارمیلیارد تومان بوده است. در ترکیب بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی، رشد مستمر بدهی دولت به بانک‌ها، مهم‌ترین بخش را تشکیل می‌دهد که اکنون به 161.54هزارمیلیارد تومان رسیده و 71.7درصد کل بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی را تشکیل می‌دهد به گونه‌یی که از بدهی 165هزارمیلیارد تومانی بخش دولتی به بانک‌ها، بدهی دولت به بانک‌ها 161هزارمیلیارد تومان و بدهی شرکت‌های دولتی به بانک‌ها 3.7هزارمیلیارد تومان است. روند طبیعی در افزایش بدهی دولت به بانک مرکزی، استفاده از تنخواه بودجه در نیمه اول هر سال و بازپرداخت آن از سوی دولت در نیمه دوم باعث شده در فروردین 96بدهی دولت به بانک مرکزی به 31.9هزارمیلیارد تومان برسد که کمتر از ماه‌های قبل بوده و معادل 14درصد کل بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی است. اما بدهی دولت به بانک‌ها و طی 3سال اخیر از 62 هزار میلیارد تومان در خرداد ماه 92 به 161هزارمیلیارد تومان در فروردین 96 رسیده و طی 3سال معادل 99هزارمیلیارد تومان یا معادل 159درصد رشد کرده است. بر این اساس این پرسش اساسی وجود دارد که تحت تاثیر چه عواملی رشد بدهی دولت به بانک‌ها همچنان رو به افزایش است و تسهیلات تکلیفی دولت به بانک‌ها، مسکن مهر، طرح‌های صنعتی و... تا چه حد بار مالی برنامه‌های دولت را به بانک‌ها تحمیل کرده و چه بخش‌هایی بیشترین درخواست تسهیلات بانکی را از سوی دولت به بانک‌ها ارائه کرده است.
رشد 32 درصدی بدهی دولت
کل بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی دریک سال منتهی به فروردین 96 معادل 21.3درصد رشد کرده است همچنین بدهی دولت به سیستم بانکی معادل 24.4درصد رشد کرده و به رقم 193.44هزارمیلیارد تومان رسیده است.
رشد صفر درصدی بدهی دولت به بانک مرکزی
رشد بدهی دولت به بانک مرکزی نیز 0.2درصد در طول یک سال و نزدیک به صفر بوده است و نشان می‌دهد که بدهی دولت به بانک مرکزی بیشتر تحت تاثیر تنخواه گردان بودجه است و دولت در بدهی به بانک مرکزی با انضباط و وسواس عمل کرده است.
این درحالی است که رشد بدهی دولت به بانک‌ها 30.6درصد در یک سال منتهی به فروردین 96 بوده است. همچنین میزان بدهی بخش دولتی به بانک مرکزی با رقم 60 هزارمیلیارد تومان 0.9درصد در یک سال رشد یافته و سهم دولت از این بدهی 31هزار و 900میلیارد تومان و سهم شرکت‌ها و موسسات دولتی 28هزار و 80میلیارد تومان است. رشد بدهی دولت به بانک مرکزی در یک سال منتهی به فروردین 96 معادل 0.2درصد و بدهی شرکت‌ها و موسسات دولتی 0.9درصد بوده است.
بدهی بانک‌ها 101 هزار میلیارد تومان شد
بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی نیز که در بهمن ماه به رقم 115.49هزارمیلیارد تومان رسیده بود به 101هزارمیلیارد تومان در فروردین 96رسید که رشد 14.5درصد در طول یک سال داشته است. در بخش بدهی‌های بانک مرکزی، سپرده بانک‌ها و موسسات اعتباری نزد بانک مرکزی 131هزارمیلیارد تومان برآورد شده و سهم سپرده قانونی 125هزار و 590 میلیارد تومان بوده که رشد 21.4درصدی در طول یک سال داشته است. سپرده دیداری نزد بانک مرکزی 65 هزار و 130میلیارد تومان بوده که 32.2-درصد در یک سال کاهش داشته است. بدهی‌های ارزی بانک مرکزی شامل ثبت سفارش کالاها نیز معادل 148هزارمیلیارد تومان اعلام شده که کاهش 3.4-درصدی در طول یک سال اخیر داشته است. سپرده بخش دولتی نزد بانک مرکزی در یک سال منتهی با 0.9درصد افزایش به 597 هزار و 980میلیارد تومان رسیده است. مجموع دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در پایان فروردین 96به رقم 337هزار و 3710میلیارد تومان رسیده که نسبت به ماه مشابه سال قبل 25- درصد کاهش داشته است. سایر دارایی‌های بانک مرکزی در یک سال 34.18درصد رشد کرده و به 6680 میلیارد تومان رسیده است. مجموع دارایی‌های بانک مرکزی 511 هزارمیلیارد تومان در پایان فروردین ماه محاسبه شده است. این رقم رشد 2درصدی در یک سال منتهی به فروردین 96 داشته است.
رشد 24 درصدی نقدینگی
در پایان فروردین 96نقدینگی با رشد 12ماهه 23.7درصد به 1264هزار و110میلیارد تومان رسید. البته این رشد 23درصدی بیشتر حاصل رشد ضریب فزاینده بوده و کمتر به رشد پایه پولی مرتبط بوده است. ضریب فزاینده نیز به عدد 6.95 رسیده و نشان‌دهنده این است که از مبلغ 170هزار میلیارد تومان پایه پولی موجود، بانک‌ها گردش مالی و نقدینگی قابل‌توجهی داشته و باعث افزایش ضریب تکاثر یا خلق پول شده است.
رشد شبه‌پول کمتر از نقدینگی و پول
همچنین حجم پول شامل حساب جاری یا دیداری و اسکناس و سکه با 155هزار میلیارد تومان در فروردین 96 در 12ماهه 21.4درصد رشد داشته است. حجم شبه‌پول شامل سپرده درازمدت و قرض‌الحسنه نیز 1109هزار و 60 میلیارد تومان بوده که رشد 24درصدی در طول یک سال اخیر داشته است.
در شرایطی که نقدینگی رشد بالای 23.7درصد و پول رشد 21.4رصد داشته رشد شبه‌پول 24درصد بوده است و نشان می‌دهد که شبه پول بیش از نقدینگی و پول رشد کرده و نشان می‌دهد که به‌دنبال کاهش نرخ سود بانکی به 15درصد و رشد اقتصادی پس از برجام و سال 95 که با بخش نفت 12.5درصد در سال 95 برآورد شده و بدون نفت 3.3درصد اعلام شده است، رشد سپرده‌های دیداری یا جاری مربوط به معاملات نقد و چک نیز افزوده شده که نسبت به رشد اندک ماه‌ها و سال‌های پیش بالاتر است و نشان می‌دهد که تحت‌تاثیر رشد اقتصادی سال 95 همچنین کاهش نرخ سود بانکی، نرخ رشد پول یا حساب جاری افزایش قابل‌توجهی داشته است.
کارشناسان تزریق 16500میلیارد تومان وام به بنگاه‌های کوچک و متوسط کشور، تزریق 540هزار میلیارد تومان تسهیلات به واحدهای اقتصادی و رشد تولید و بنگاه‌ها در یک‌سال منتهی به فروردین 96را دلیل رشد بالای حجم پول و حساب جاری نسبت به شبه‌پول و نقدینگی ارزیابی کرده‌اند.
رشد سپرده دیداری و کوتاه‌مدت
از سوی دیگر رقم سپرده دیداری بانک‌ها معادل 120هزار میلیارد تومان با رشد یک ساله 26.7درصدی گزارش شده است. این رشد 26درصدی سپرده دیداری بانک‌ها در مقایسه با رشد 24.3درصدی سپرده غیردولتی، رشد 23درصدی نقدینگی، رشد 9درصدی اسکناس، رشد 24درصدی شبه‌پول، رشد 21درصدی پول، رشد 6.7 درصدی سپرده بلندمدت از همه بالاتر بوده و تنها از رشد 44.1درصدی سپرده کوتاه‌مدت در یک‌سال منتهی به فروردین96 کمتر بوده و نشان می‌دهد که سپرده‌گذاران در سال 95 تمایل داشته‌اند پول خود را به‌صورت نقد و در دسترس یا در حساب جاری نگهداری یا در حساب کوتاه‌مدت حفظ کنند تا برای معاملات به کار گیرند و این موضوع متاثر از تحرک، رونق نسبی، رشد اقتصادی و کاهش نرخ سود بانکی و نیاز بنگاه‌ها به نقدینگی در دسترس همچنین تمایل به جابه‌جایی پول در شبکه بانکی و بازار پول بوده است.
رشد بلندمدت کمتر از نقدینگی
در کنار این موضوع که نشان‌دهنده تحرک بیشتر سپرده‌گذاران برای گردش پول از حساب جاری به معاملات مختلف است، رشد 44.1درصدی سپرده کوتاه‌مدت نیز نشان می‌دهد که تمایل سپرده‌گذاران به حفظ پول به صورت قابل دسترسی بالا، جهت تصمیم‌گیری آنی، گردش بیشتر و تصمیم‌گیری سریع برای معاملات مختلف ارزی، خریدوفروش، سپرده‌گذاری در سایر معاملات و سرمایه‌گذاری‌های مختلف است.
به‌عبارت دیگر در یک سال اخیر مقصد سرمایه‌گذاری‌ها در سیستم بانکی از بلندمدت به سمت حساب‌های جاری و کوتاه‌مدت تغییر کرده و رشد بالای سپرده دیداری یا حساب جاری 26.7درصدی و رشد سپرده کوتاه‌مدت 44درصدی که بالاتر از رشد نقدینگی 23.7درصدی و رشد 24درصدی شبه‌پول بوده، نشان‌دهنده خروج سپرده‌ها از بلندمدت و حرکت آن به سمت سپرده‌های دیداری و کوتاه‌مدت بوده و در پنج ماه آذر 95 تا فروردین 96 برای نخستین‌بار در طول 4 سال اخیر، رشد یک ساله سپرده بلندمدت کمتر از رشد نقدینگی و رشد حساب جاری بوده است.
همچنین از مبلغ 1109هزارمیلیارد تومان شبه‌پول، 1034هزارمیلیارد تومان معادل 93درصد سپرده درازمدت بوده و رشد شبه‌پول و سپرده درازمدت بالای 23درصدی در طول یک سال اخیر بوده است. قرض‌الحسنه هم با رقم 56460 میلیارد تومان رشد 31.59درصدی داشته و سهم آن به رقم اندک 5 درصد کل سپرده غیردولتی بانک‌ها رسیده است.
رشد تسهیلات‌دهی بالاتر از نقدینگی
بدهی بخش غیردولتی یا تسهیلات بانک‌ها نیز در فروردین 96 به رقم 913هزار میلیارد تومان رسیده که رشد 24.1درصدی در طول یک‌سال داشته است. این موضوع نشان می‌دهد که رشد تسهیلات‌دهی بانک‌ها نسبت به رشد نقدینگی با 23.7درصد بیشتر بوده و البته کمتر از رشد سپرده‌های غیردولتی با 24.3درصد بوده است.
براساس رشد 31درصدی تسهیلات‌دهی بانک‌ها در سال 95 و ادامه آن در سال 96 که معادل 540 هزار میلیارد تومان تسهیلات در سال 95 پرداخت شده رشد تسهیلات‌دهی بانک‌ها در سال 95 بالاترین رقم را در سال‌های اخیر به خود اختصاص داده است. سپرده غیردولتی نیز با رقم 1229هزار میلیارد تومان رشد 24.3درصدی در یک‌سال داشته است. به عبارت دیگر 97.28درصد از نقدینگی کشور به صورت سپرده در بانک‌ها جذب شده است.
رقم مانده تسهیلات بانک‌ها نیز معادل 74.3درصد سپرده بانک‌ها و 72درصد نقدینگی کشور است.
