دیپلماسی ابزاری است که می‌تواند میان کشورهایی با سطوح و درجات گوناگون اختلاف حائل و مانع از برخوردهای جدی شود. براساس ابتکار برخی نمایندگان کنگره امریکا قرار است راهی میان این کشور و ایران برای گفت‌وگوهای دیپلماتیک با هدف جلوگیری از برخورد در خلیج‌فارس گشایش یابد.
به گزارش ایرنا، چند ماهی است که مناسبات ایران و امریکا به روال دهه‌های پیشین بازگشته است و در وضعیتی از رکود همراه با اعلان مواضع خصمانه از سوی مقامات واشنگتن به سر می‌برد. این در حالی است در دوره ریاست‌جمهوری «باراک اوباما» در امریکا، گفت‌وگوی وزیران امور خارجه دو کشور موضوعی شگفت‌آور نبود و «محمدجواد ظریف» و «جان کری» مذاکراتی بسیار طولانی و کم‌سابقه را در زمینه فوری‌ترین اختلاف تهران و واشنگتن یعنی فعالیت‌های (صلح‌آمیز) هسته‌یی ایران به انجام رساندند.
با شروع دوره ریاست‌جمهوری «دونالد ترامپ» این وضعیت پایان یافت و رویکردهای خصمانه بر رفتار مقام‌های امریکایی حاکم شد. رایزنی‌ها در دوره باراک اوباما حداقل نتیجه‌یی را که برای دو طرف دربرداشت این بود که از تشدید اختلاف‌ها و تبدیل آن به تنش جلوگیری می‌کرد. اما اکنون مقام‌های امریکایی به بهانه‌های گوناگون و حتی در کشاکش اختلافات دیگر کشورها، جمهوری اسلامی ایران را هدف اتهام‌های بی‌اساس و حملات خود قرار داده‌اند.
دیپلماسی؛ ضربه‌گیر برخوردهای سیاسی
یکی از اصول اولیه موفقیت در دیپلماسی، برقراری ارتباط مناسب و مبادله پیام‌ها و نظرات به صورت مستقیم، شفاف و از طریق درست آن است تا هنگامی که دیدگاه‌ها به درستی منتقل شود می‌توان به حل مسالمت‌آمیز چالش‌ها امیدوار بود.
در سال‌های اخیر در کنار خصومت‌ورزی امریکایی‌ها، برداشت‌های ناصحیح از ماهیت خواسته‌ها و مطالبات ایران نقش مهمی در انباشته شدن اختلافات دوجانبه داشته است. به عنوان نمونه مراقبت طبیعی نیروهای مرزبانی دریایی ایران در خلیج فارس چندین بار به علت اصطکاک با نیروهای امریکایی در این آبراه خبرساز شده است. همین خبرها موجب شده تا بسیاری از رسانه‌ها در منطقه و ایالات متحده با آب و تاب به آن بپردازند و ضمن بزرگنمایی، موضوع را در حد یک درگیری و تقابل نشان دهند. «فاکس نیوز» چند ماه قبل در یکی از گزارش‌های خود خبری را در مورد نزدیک شدن قایق‌های تندرو سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به یک کشتی جنگی امریکایی منتشر کرد. این رسانه فاصله میان قایق و کشتی را در حدود 1000 یارد اعلام کرد.
این شبکه خبری امریکایی که رابطه نزدیکی با تندروها دارد و از معدود رسانه‌های مورد علاقه دونالد ترامپ به شمار می‌رود، در پوشش این رخداد مدعی تحریک‌آمیز بودن رفتار نیروهای مرزبانی ایران، شلیک هشدار و بی‌توجهی قایق‌ها به پیام‌های رادیویی شد.
این شبکه تلویزیونی همگام با دیگر رسانه‌های معاند ایران در منطقه و جهان، رفتار ایرانی‌ها را غیرحرفه‌یی توصیف کرد و سپس با فهرست کردن برخی رخدادهای مشابه در خلیج فارس به داستان سرایی از آن پرداخت. همین موضوع دستمایه برخی رسانه‌های ضدایرانی شد و بسیاری از آنها از اعلام هشدار کشتی امریکایی و احتمال بروز درگیری میان نیروهای ایران و امریکا و تبدیل آن به یک جنگ تمام عیار میان ایران و امریکا سخن گفتند.
این در حالی است که اختلاف‌های جدی‌تری میان تهران و واشنگتن از طریق ابتکارهای دیپلماتیک و ارتباط دوجانبه حل شد. از جمله در دی ماه سال 1394 دو قایق جنگی امریکایی به صورت غیرقانونی وارد محدوده آب‌های سرزمینی ایران در جزیره فارسی شدند. سپاه پاسداران این دو قایق را با 10 ملوان در آب‌های سرزمینی ایران در خلیج‌فارس بازداشت کرد. مقام‌های امریکایی نخست مدعی شدند این قایق‌ها به دلیل نقص فنی وارد آب‌های سرزمینی ایران شده اما بعدها به صورت رسمی اعلام کردند که آنها به دلیل اشتباه در مسیریابی به این منطقه وارد شده‌اند.
تماس وزیران امور خارجه ایران و امریکا در مدت زمان اندکی پس از وقوع این حادثه برقرار و توضیحات کافی از سوی جان کری به همتای ایرانی ارائه شد. همین هماهنگی باعث شد که چند ساعت بعد همه ملوانان دستگیر شده، سالم آزاد شوند و تجهیزات آنان نیز بازپس داده شد.
مقایسه دو حادثه که سطوح متفاوتی داشتند و جو رسانه‌یی پس از آنها، نشان می‌دهد دیپلماسی چه کارکردها در جلوگیری از ایجاد تنش دارد.
طرح کنگره امریکا برای رایزنی با ایران
مجلس نمایندگان امریکا براساس طرحی تصمیم گرفته تا وزارت دفاع این کشور، مسیرهای رایزنی و گفت‌وگو با ایران را برای اجتناب از برخورد نظامی در آب‌های خلیج‌فارس بررسی کند. این متمم تصریح می‌کند: وزارت دفاع امریکا با هماهنگی وزارت امور خارجه باید گزارشی را به کمیته‌های کنگره درباره فواید توافق نظامی دو یا چندجانبه میان ایالات متحده امریکا، ایران و دیگر کشورهایی که در منطقه خلیج فارس حضور دارند، ارائه کند.
تحلیلگران این اقدام در بدنه قانونگذاری امریکا را یک پیروزی برای حامیان دیپلماسی و گام مهمی برای جلوگیری از رویارویی نظامی میان ایران و امریکا دانسته‌اند. این متمم هم تصریح می‌دارد هدف از این توافق جلوگیری از درگیری دریایی در خلیج‌فارس و تنگه هرمز است.
تارنمای نشریه «محافظه‌کار امریکایی»
(The American Conservative) به این موضوع پرداخت و در عنوان گزارش خود به «رکس تیلرسون» وزیر امور خارجه امریکا توصیه کرده اکنون زمان برقراری تماس تلفنی با ایران است.
این گزارش نیز با اشاره به رویداد دستگیری 10 تفنگدار دریایی امریکا در خلیج‌فارس، به توصیف آن واقعه پرداخت و نوشت وقتی این اتفاق افتاد وزیر امور خارجه امریکا با ظریف ارتباط برقرار کرد و در کمتر از 16 ساعت شرایط را برای آزادی تفنگداران فراهم ساخت. وی برای این کار از یک ابزار کاربردی استفاده کرد: تماس تلفنی. در خلال آن دوره وزیران خارجه ایران و امریکا آنلاین باهم در ارتباط بودند. کری و ظریف تنها در یک بعد از ظهر پنج بار با یکدیگر تماس گرفتند و در تماس دوم مسائل حل شده بود. در واقع تماس مسائل لجستیکی و سوءتفاهم را به سرعت حل کرد. حتی موقعی که بالگرد امریکایی برای بردن این افراد به جزیره ایرانی نزدیک شد، ظریف به کری از طریق تلفن اعلام کرد: به نیروهای خود بگویید به جزیره نزدیک‌تر نشوند.
کری در واکنش به این پیام به سرعت به رییس ستاد ارتش امریکا خبر داد ادامه این کار وضعیت را خطرناک می‌کند. ایرانی‌ها تاکنون رویکرد مثبت داشتند و سربازان به زودی آزاد می‌شوند. حتی ظریف برای نشان دادن سلامت 10 نفر تصویری را از طریق Gmail برای جان کری ارسال کرد.
این گزارش با بیان اینکه دولت ترامپ امریکا را با چشم بسته به سوی جنگ هدایت می‌کند افزود امروزه بحران‌های پنهان زیادی وجود دارند. ایران و امریکا منافع مشترکی را در مورد داعش، عراق و سوریه در منطقه دارند. موازنه منافع دو کشور ممکن است آنها و در نهایت خاورمیانه را در مسیر رودررویی مستقیم قرار دهد.
این گزارش آورده است، ترامپ و تیلرسون باعث شدند تا خط تماس ضروری که میان ایران و امریکا برقرار شده بود خاموش و سرد شود. اکنون با وجود خطر تقابل جدی دو کشور، حتی یک تلفن هم برای ارتباط ظریف و تیلرسون وجود ندارد و هیچ تلاشی برای حل چالش‌ها از طریق دیپلماتیک صورت نمی‌گیرد.
به نظر تحلیلگران امریکایی دولت ترامپ با ادامه روش‌های غیرمسوولانه خود در سیاست خارجی، امریکا و شهروندان آن را به مخاطره می‌اندازد. اگر وزیر امورخارجه امریکا می‌خواهد به عنوان یک فردآگاه و منطقی سیاست خارجی کاخ سفید را در مسیر درست هدایت کند، نیازمند آن است که عملکرد درستی هم داشته باشد. پیش از آنکه شرایط با ایران به نقطه حساس برسد، دیپلماسی باید فرصت حضور داشته باشد. این مسوولیت برعهده تیلرسون است که با ظریف تماس‌های خود را برقرار کند.
