گروه انرژی|
به رغم آنکه پیش‌بینی‌ها حاکی از رشد بیش از 47 درصدی تقاضای گاز طبیعی در جهان تا سال 2040 میلادی هستند، سه چالش عمده پیش روی ایران قرار دارند که کار سهم‌گیری این کشور از این رشد تقاضا به اندازه‌ای درخور نام ایران در میدان بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر و تولیدکنندگان گاز طبیعی جهان را سخت می‌کنند. رشد بالای مصرف گاز در ایران به خصوص در بخش خانگی عملا چیزی برای صادرات باقی نمی‌گذارد. رقبای گازی سرسخت و قدرتمندی مثل روسیه که انگیزه‌هایی فراتر از انگیزه‌های اقتصادی برای حفظ انحصار صدور گاز به نقاطی مثل اروپا را دارد و امریکا که علاوه بر خصومت‌های سیاسی با حکومت ایران، به دنبال برتری و سلطه در بازار انرژی جهان است، مانع از منعقد شدن و اجرای قراردادهای احداث خط لوله گازی بین ایران و همسایگانش می‌شوند و در نهایت، ایران از تکنولوژی پیشرفته صنعت ال‌ان‌جی که به تازگی در بازار گاز طبیعی گل کرده، محروم است. بنابراین ایران برای سهم‌گیری از رشد تقاضای خیره‌کننده گاز در چشم‌انداز 2040 باید بر چالش‌های سه‌گانه غلبه کند.
وبسایت «میز نفت» نموداری را از منبع «آژانس بین‌المللی انرژی» منتشر کرده است که نشان می‌دهد تقاضای گاز طبیعی مناطق مختلف جهان تا سال 2040 میلادی چقدر افزایش خواهد یافت. بر اساس این نمودار، تقاضای گاز ایالات متحده که در سال 2016 حدود 780 میلیارد متر مکعب در سال بود، سال 2040 معادل 100 میلیارد متر مکعب در سال رشد می‌کند و به 880 میلیارد متر مکعب می‌رسد. در خاورمیانه تقاضای گاز در سال 2016 معادل 480 میلیارد مترمکعب بوده که در سال 2040 به حدود 795 میلیارد متر مکعب می‌رسد. چین نیز در سال 2016 حدود 210 میلیارد متر مکعب بود که در سال 2040 به 610 میلیارد متر مکعب خواهد رسید. مصرف گاز طبیعی در روسیه در سال 2016 حدود 450 میلیارد متر مکعب بوده است و در سال 2040 با کمی رشد به 465 میلیارد متر مکعب خواهد رسید. اتحادیه اروپا که در سال 2016 حدود 460 میلیارد متر مکعب گاز مصرف کرد، سال 2040 مصرف گاز خود را کمی کاهش داده و به 450 میلیارد متر مکعب خواهد رساند. سایر کشورهای در حال توسعه آسیایی در سال 2016 حدود 250 میلیارد متر مکعب گاز مصرف کردند و در سال 2040 تقاضای گاز این بخش به 430 میلیارد متر مکعب می‌رسد. امریکای لاتین نیز در سال 2016 حدود 245 میلیارد متر مکعب تقاضای گاز داشته است که این تقاضا در سال 2040 به 380 میلیارد متر مکعب می‌رسد. آفریقا در سال 2016 حدود 130 میلیارد متر مکعب گاز مصرف کرده و در سال 2040 مصرف گاز خود را به 305 میلیارد متر مکعب خواهد رساند. در نهایت، هند که در سال 2016 حدود 50 میلیارد متر مکعب تقاضای گاز طبیعی داشته است، در سال 2040 حدود 185 میلیارد متر مکعب گاز مصرف خواهد کرد.
بدین‌ترتیب، مصرف گاز جهان که در سال 2016 حدود 3 هزار و 55 میلیارد متر مکعب گاز مصرف شد، تقاضای این حامل انرژی در سال 2040 حدود هزار و 445 میلیارد متر مکعب رشد خواهد کرد و به 4 هزار و 500 میلیارد متر مکعب خواهد رسید. لازم به ذکر است که در سال 2019 مصرف گاز طبیعی در ایران که بزرگ‌ترین مصرف‌کننده گاز در خاورمیانه است، حدود 292 میلیارد متر مکعب بوده که به گفته محمدحسین عادلی نماینده ایران در مجمع کشورهای صادرکننده گاز (اوپک گازی) و دبیرکل پیشین این سازمان جهانی ۴۰ درصد از مصرف گاز در خاورمیانه را شامل می‌شود.
رشد تقاضای گاز جهانی، فرصتی برای ایران
ایران سومین تولیدکننده گاز جهان پس از ایالات متحده امریکا و روسیه هم هست و توانایی تولید یک میلیارد مترمکعب در روز گاز طبیعی را دارد. اما تلاش چندین ساله این کشور برای صادرات گاز به دلایل اقتصادی-سیاسی و تکنولوژیکی فقط دستاوردهای محدودی داشته است. اکنون ایران این حامل انرژی توسط خط لوله را به عراق، ترکیه، ارمنستان و جمهوری آذربایجان و در مجموع به حجم کمی بیشتر از 15 میلیارد متر مکعب در سال صادر می‌کند. این در حالی است که این این کشور قراردادی موسوم به قرارداد خط لوله صلح را با هند و پاکستان برای صدور حدود 55 میلیارد متر مکعب گاز در سال به این دو کشور امضا کرد، ولی علیرغم پایان موئد قرارداد احداث خط لوله در سال 2014 و علیرغم انجام تمام تعهدات از سوی ایران، هند از این قرارداد خارج شد و پاکستان نیز تاکنون حتی یک متر خط لوله در خاک خود احداث نکرده است.
روش دیگر صدور گاز طبیعی در جهان که در سال‌های اخیر رونق بیشتری یافته است، صادرات به روش ال‌ان‌جی است که ایران به دلیل نداشتن تکنولوژی این روش قادر به صادرات گاز خود به صورت ال‌ان‌جی نیست. البته استقبال مشتریان جهانی از ال‌ان‌جی، ایران را هم به سمت راه‌اندازی این صنعت در کشور ترغیب کرد و دهه 80 شمسی دهه تولد 3 شرکت ایرانی به منظور بومی‌سازی تکنولوژی ال‌ان‌جی بود. اما موانع مربوط به فناوری باعث شد که توفیقی در تولید ال‌ان‌جی حاصل نشود. محسن قمصری، مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران پیش‌تر به «تعادل» گفته بود که عملیات ساخت شرکت «ایران ال‌ان‌جی» به عنوان اصلی‌ترین شرکت متولی بومی‌سازی فناوری ال‌ان‌جی در ایران، از تابستان سال 1386 در منطقه ویژه اقتصادی پارس 2 آغاز شد. اما این پروژه همچنان در دست احداث قرار دارد و هنوز به مرحله تولید نرسیده است. باشگاه خبرنگاران جوان در گزارشی که سال 96 منتشر شده مدعی شده است که «ایران ال‌ان‌جی» پیشرفت 50 درصدی دارد، اما ادامه پروژه نیازمند مشارکت خارجی‌ها است.
به گفته قمصری، تولید ال‌ان‌جی نیازمند تکنولوژی منحصر به فردی است که در انحصار چند کشور معدود است. این انحصار اکنون در دستان امریکا و ژاپن است و چین هم در سطح مینی‌ال‌ان‌جی این تکنولوژی را در اختیار دارد.
بهار امسال سعید محمد، فرمانده قرارگاه خاتم‌الانبیاء نیز به «تعادل» گفته بود که این سازمان تلاش‌هایی را برای بومی‌سازی صنعت تولید ال‌ان‌جی در دست اقدام دارد، اما هنوز به مرحله قابل توجهی که قابل اعلام کردن باشد نرسیده است. محمد گفته بود که در صورت دستیابی به دستاوردی در این زمینه، آن را اعلام خواهند کرد.
علاوه بر همه چالش‌های سیاسی، جغرافیایی، اقتصادی و تکنولوژیکی پیش روی ایران برای صادرات گاز طبیعی، باید چالش رشد مصرف گاز بالا در ایران را هم به لیست اضافه کرد. محمدحسین عادلی، نماینده ایران در مجمع کشورهای صادرکننده گاز چندی پیش گفته بود که ایران با وجود آنکه بزرگ‌ترین دارنده ذخایر گاز جهان است، اما بیشتر گاز تولیدی، در داخل کشور مصرف می‌شود و بخش خانگی بزرگ‌ترین مصرف‌کننده گاز در ایران است و پس از آن بخش نیروگاهی قرار دارد. بنابراین مهم‌ترین چالش ایران در بخش گاز، مصرف بی‌رویه است که سبب شده است میزان صادرات آن خیره‌کننده نباشد.
عادلی در نشست دیگری در مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری نیز در خصوص دلایل ناموفق بودن سیاست صادرات گاز ایران بیان کرده بود که ایران سیاست گسترش خط لوله را در پیش گرفت و برای گسترش خط لوله، خوش‌بینانه سرمایه‌گذاری مالی و زمانی بسیار زیادی انجام داد. به گفته او: «فکر می‌کردیم که خط لوله پاکستان و هند جلو می‌رود و بعد از آن خط لوله اروپا هم پیش می‌رود و بعد از آن به عمان و جاهای دیگر هم می‌توانیم خط لوله بکشیم. در صورتی که در خلال سال‌های 2000 به بعد، روند رشد ال‌ان‌جی در دنیا شروع و شکوفا شد و ما برای ال‌ان‌جی ارزش زیادی قائل نشدیم.»
بدین‌ترتیب، با وجودی که چشم‌انداز رشد تقاضای گاز طبیعی جهان رقم هزار و 445 میلیارد متر مکعب در سال را نشان می‌دهد که حاکی از وجود فرصت برای برترین تولیدکنندگان گاز طبیعی در افزایش سهم صادرات آن است، اما چالش‌های پیش روی ایران از رشد بالای مصرف داخلی تا مانع‌تراشی‌های رقبای قدرتمندی مثل امریکا و روسیه و عدم دستیابی به تکنولوژی ال‌ان‌جی، کار ایران را برای صادرات بیشتر این کالا سخت می‌کند.
