گروه انرژی|مولود حاجی‌زاده |
به نظر می‌آید سال 1399، ایران برای تحقق عدم وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی یک شرایط اضطراری را به فرصت تبدیل کند، لذا بدین منظور قرار است کمترین میزان صادرات نفت طی حداقل سه دهه اخیر را تجربه کند تا وابستگی بودجه به نفت که سال‌ها از آن صحبت می‌شد، محقق شود. ایران که تا پیش از تحریم‌ها روزانه نزدیک به دو میلیون و 700 هزار بشکه نفت می‌فروخت حالا باید خود را به فروش حدود 326 هزار تا حداکثر 600هزار بشکه نفت برای سال آینده محدود کند.
طی روزهای اخیر برآوردها و گمانه‌زنی‌های مختلفی از وضعیت فروش و درآمد نفتی کشور در سال آینده مطرح شده بود؛ برآوردهایی که میزان فروش روزانه نفت را برای بودجه 99، از 500 هزار بشکه تا 700 هزار بشکه در روز تخمین می‌زد. اما اظهارات روز گذشته رییس سازمان برنامه و بودجه از اعداد و ارقام کتاب بودجه سال آینده، تقریبا خط بطلانی بر برآوردهای قبلی کشید. محمدباقر نوبخت، در حاشیه جلسه ستاد بودجه 99، کل درآمد حاصل از فروش و صادرات نفت در سال پیش رو حدود 47 هزار میلیارد تومان اعلام کرد. این یعنی آنچه دولت از امکان فروش نفت در سال 1399 پیش‌بینی کرده نسبت به برخی برآوردهای مطرح شده از سوی نمایندگان مجلس و کارشناسان اقتصادی، واقع‌بینانه‌تر است. چند روز قبل، علی‌اصغر یوسف‌نژاد، عضو هیات رییسه مجلس در گفت‌وگو با ایسنا، پیش‌بینی مجموع درآمد نفتی بودجه سال آینده را حدود 115 هزار میلیارد تومان عنوان کرده بود که این به معنای صادرات حدود 700 تا 800 هزار بشکه در روز بود. اما آنچه روز گذشته نوبخت از ارقام تعیین شده برای صادرات نفت در بودجه سال آینده عنوان کرد، چند سناریو برای میزان فروش روزانه نفت در سال 99 را پیش رو قرار می‌دهد.
طبق آنچه رییس سازمان برنامه و بودجه عنوان کرده؛ نرخ ارز محاسباتی نیمایی در بودجه حدود 8 تا 8500 تومان در نظر گرفته شده است. در عین حال برآوردهای مختلفی از قیمت نفت در سال آینده مطرح است. در حالی که برخی نهادهای بین‌المللی قیمت نفت در سال آینده (سال 2020) را حدود 60 دلار پیش‌بینی کردند، داخلی‌ها عمدتا بر این باورند که قیمت نفت در سال آینده حدود 50 تا حداکثر 53 دلار خواهد بود. برهمین اساس برآورد فروش نفت کشور را برمبنای دو برآورد موجود ارزیابی می‌کنیم.
فروش کمتر از 300 هزار بشکه نفت در روز
در حالی که به گفته برخی منابع رسمی و غیررسمی، میزان فروش نفت ایران پس تحریم و پایان معافیت‌های امریکا برای فروش، به حدود 300 هزار بشکه در روز رسید، در نخستین سناریو می‌توان پیش‌بینی کرد که طبق آنچه دولت در لایحه بودجه سال آینده خود در نظر گرفته، میزان فروش روزانه نفت در سال1399، حدود 300 هزار بشکه باشد.
با توجه به درآمد 47 هزار میلیارد تومانی حاصل از صادرات نفت با لحاظ دلار 8 هزار تومانی و قیمت 60 دلاری نفت برای هر بشکه، حاکی از آن خواهد بود که صادرات روزانه ایران در سال آینده، حداکثر معادل 272 هزار بشکه در روز خواهد بود. در این صورت این پایین‌ترین میزان فروش روزانه نفت کشور طی سه دهه اخیر خواهد بود. حتی اگر درآمد نفتی را (آنطور که نوبخت گفته) 48 هزار میلیارد تومان هم در نظر بگیریم، با همین سازوکار، فروش روزانه نفت ما بیش از 277 هزار بشکه نخواهد بود. اما اگر همین برآورد را (درآمد 47 هزار میلیارد تومانی حاصل از صادرات نفت برمبنای دلار 8 هزار تومانی) با قیمت 50 دلاری نفت برای هر بشکه در نظر بگیریم؛ صادرات نفت ایران در سال آینده حدود 326 هزار بشکه در روز خواهد بود که همین عدد با لحاظ درآمد 48 هزار میلیارد تومانی در نظر بگیریم، تعداد بشکه‌های نفت صادراتی کمی بیشتر شده و حدود 333 هزار بشکه در روز خواهد بود.
این برآوردها براساس نرخ ارز محاسباتی‌ای که محمدباقر نوبخت برای بودجه سال آینده اعلام کرده، صورت گرفته است. این در حالی است که قرار نیست بودجه 99 با دلار 4200 تومان خداحافظی کند و قرار است کالاهای اساسی با همان نرخ ارز 4200 تومانی تامین شوند. با محاسبه درآمد 47 تا 48 هزار میلیارد تومانی ناشی از صادرات نفت برمبنای دلار 4200 تومانی، برآورد فروش روزانه نفت افزایش خواهد یافت. به‌طوریکه با در نظر گرفتن قیمت فروش هر بشکه نفت 50 دلاری (با دلار 4200 تومانی)، تعداد فروش نفت ایران در سال آینده برابر با 621 هزار بشکه در روز خواهد بود. این میزان بیش از دو برابر برآورد شده برمبنای دلار 8 هزار تومانی است. در عین حال در صورت لحاظ قیمت فروش هر بشکه نفت معادل 60 دلار در سال آینده، ایران با دلار کالاهای اساسی، 518 هزار بشکه نفت در روز خواهد فروخت.
با این حال آنچه باید به عنوان ملاک اصلی محاسبه سهم ایران از بازار جهانی فروش نفت در سال آینده در نظر گرفت، براساس همان محاسبات دلار 8 هزار تومانی است؛ یعنی ایران از بازار بزرگ و پرسود فروش نفت در سال آینده تنها سهمی حدود 272 تا حداکثر 333 هزار بشکه در روز خواهد داشت. آنچه مسلم است اینکه ایران که تا پیش از تحریم‌های نفتی امریکا سقف صادرات روزانه خود را به حدود دو میلیون و 700 هزار بشکه در روز رسانده بود، برای سال آینده فروشش دو میلیون و چهارصد هزار بشکه کمتر از پیش از تحریم‌ها خواهد بود.
در بودجه سال 1397، درآمد نفتی حاصل از فروش نفت معادل 101 هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده بود. در سال ۱۳۹۷ صادرات نفت خام حدود دو میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه در روز در نظر گرفته شده بود که مبنای فروش هر بشکه ۵۵ دلار و نرخ دلار تبدیل به ریال نیز ۳۵۰۰ تومان بود که در ادامه و با تغییر سیاست ارزی دولت به ۴۲۰۰ تومان افزایش پیدا کرد. اما برآورد فروش نفت در بودجه سال جاری نیز بین یک تا یک میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز در نظر گرفته شد؛ آن هم با فروش بشکه‌ای ۵۴ دلار و نرخ دلار میانگین ۵۴۰۰ تومان. برهمین اساس دولت پیش‌بینی کرده بود که با این سازوکار در سال جاری معادل 149 هزار میلیارد تومان از محل فروش و صادرات نفت درآمد کسب کند؛ درآمدی که به دنبال عدم تحقق پیش‌بینی فروش نفت به واسطه تحریم‌ها، محقق نشد و به‌رغم آنکه عددی در این خصوص به صورت رسمی اعلام نشده، اما به وضوح مشهود است که بسیار پایین‌تر از آنچه دولت در نظر گرفته بود خواهد شد. آنطور که مدتی قبل رییس سازمان برنامه‌وبودجه عنوان کرده بود؛ فروش نفت کشور پس از تحریم‌ها به کمتر از 300 هزار بشکه در روز رسیده است.
همچنین در بودجه امسال میزان پیش‌بینی فروش نفت بالغ بر 158 هزار میلیارد تومان بود که با توجه به برآورد سال آینده به نظر می‌آید که حدود نیمی از آن محقق شده باشد.
حالا دولت برآن است که برای سال آینده اندک مسیرهای باقی‌مانده برای فروش نفت خود را حفظ کند تا درآمد نفتی بتواند بخشی از بودجه سالانه را پوشش دهد. گرچه گفته می‌شود سال آینده بخشی از اتکای دولت به بنزین و فرآورده‌های نفتی و درآمد پیش‌بینی شده حاصل از آنها خواهد بود. با این حال کاهش سهم ایران از بازار نفت، موضوعی انکارناپذیر است؛ موضوعی که دولت نیز آن را پذیرفته و بودجه خود را برمبنای سهمی اندک از بازار بزرگ فروش این سوخت فسیلی قرار داده است. گرچه باید دید آیا سال آینده ایران به همین میزان از فروش نفت نیز دست خواهد یافت؟
