بازتوزیع یارانه بنزین بین مردم

گروه انرژی|

تمامی نهادها و دستگا‌ه‌های مسوول همراهی خود با مصوبه شورای عالی هماهنگی سران قوا را از صبح روز گذشته اعلام کردند. پس از آنکه صبح روز گذشته رهبر انقلاب در ابتدای درس خارج از فقه، حمایت رسمی خود از تصمیم سران سه قوه برای افزایش قیمت بنزین را اعلام کردند، مجلسی‌ها نیز که برخی از آنها جزو منتقدان این مصوبه بودند، پس از جلسه غیرعلنی با دبیر شورای عالی امنیت ملی، اعلام کرد که از طرح سهمیه‌بندی سوخت حمایت می‌کند. براین اساس افزایش 50 تا 200 درصدی قیمت بنزین که از روز جمعه رسما کلید خورده بود، حالا اجماع تمامی دستگاه‌ها و نهادهای اجرایی و نظارتی را به همراه دارد. به دنبال این تصمیم، روزهای گذشته برخی نقاط ایران شاهد ناآرامی‌هایی بود.

 اما بنا بر ادعای دولت، قرار است تمام درآمد حاصل از این طرح در میان 18 میلیون خانوار بازتوزیع شود. «روزنامه تعادل» در این گزارش با اتکا به دو گزارش از مرکز پژوهش‌های مجلس درباره یارانه انرژی، وضعیت بنزین، گازوئیل و گاز سی‌ان‌جی که در بخش حمل‌ونقل مورد استفاده قرار می‌گیرند را پیش از اتخاذ سیاست‌های جدید بررسی کرده است. بر اساس این گزارش‌ها، نامتعادل بودن نسبت قیمت‌ها میان بنزین و گاز سی‌ان‌جی سبب شده است که اقبال عمومی به گاز سی‌ان‌جی کاهش یافته و مصرف بنزین با رشد سالانه 10 درصدی روبرو شود. برنامه دولت برای سهمیه‌بندی و افزایش قیمت بنزین به همراه ثابت نگه داشتن قیمت گاز می‌تواند مردم را به سمت مصرف گاز سی‌ان‌جی هدایت کند. همچنین افزایش نیافتن قیمت گازوئیل در این طرح باعث می‌شود که به دلیل گازوئیل‌سوز بودن بیشتر وسایل نقلیه باری، اثر تورمی افزایش قیمت حامل‌های انرژی بر قیمت کالاهای مصرفی به حداقل برسد.

بر اساس اطلاعیه شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، برنامه جدید دولت برای سهمیه‌بندی و افزایش قیمت حامل‌های سوخت تنها شامل حال بنزین شده است. بنزینی که تا هفته پیش به ازای هر لیتر 1000 تومان خریداری می‌شد، از این پس برای خودروهای شخصی تا سقف 60 لیتر در ماه به قیمت 1500 تومان و بیش از آن با قیمت آزاد، یعنی 3000 تومان خریداری خواهد شد. حامل‌های دیگر انرژی، یعنی گازوئیل و گاز CNG شاهد افزایش قیمت نبودند. به گفته وزیر نفت، درآمد حاصل از این طرح در طول یک سال 31 هزار میلیارد تومان است که قرار است عینا به مردم بازگردد. بر این اساس، دولت در سیاست‌گذاری جدید خود درباره افزایش قیمت بنزین به گسترش عدالت در توزیع یارانه حامل‌های انرژی هم توجه کرده و سعی دارد درآمد حاصل از افزایش قیمت بنزین را در میان 60 میلیون ایرانی بازتوزیع کند.

پیش از این مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی تحت عنوان «درباره یارانه انرژی در ایران: تصویر مصرف حامل‌های انرژی در بخش حمل‌ونقل» وضعیت بنزین، گازوئیل و گاز CNG در ایران را مورد بررسی قرار داده و مصرف و قیمت حامل‌های انرژی در ایران را با سایر نقاط جهان مقایسه کرده بود. در این گزارش آمده است که بیش از 99 درصد بنزین مورد استفاده در کشور در بخش حمل ونقل مصرف می‌شود، به‌طوری که مصرف سایر بخش‌ها قابل اغماض هستند. بنابراین می‌توان گفت مصرف‌کننده کل بنزین در کشور بخش حمل‌ونقل است. بررسی آمار عرضه بنزین نشان می‌دهد که مصرف بنزین در ایران طی دو دهه اخیر بیش از دو برابر شده است. بطوری که مقدار متوسط مصرف روزانه آن از حدود 46 میلیون لیتر در سال 1380، به حدود 89.1 میلیون لیتر در سال 1397 رسیده است و در چهار ماه ابتدای سال جاری این رقم به 95.3 میلیون لیتر افزایش یافته است و با توجه به رشدی که مصرف بنزین طی سال‌های اخیر داشته، پیش‌بینی می‌شود که در پایان سال جاری متوسط مصرف روزانه به حدود 100 میلیون لیتر برسد.

در مقایسه با سایر کشورهای جهان، ایران پس از ونزوئلا ارزان‌ترین بنزین را در اختیار شهروندان خود قرار می‌دهد، اما گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که نسبت سهم سوخت از هزینه‌های خانوار، قیمت 9 سنتی بنزین (براساس دلار آزاد) چندان هم برای ایرانیان ارزان نیست. در واقع این قیمت به نسبت کشورهای صاحب ذخایر نفتی و صادرکننده نفت و گاز، بالا و به نسبت کشورهای وارد‌کننده نفت پایین است.

آمارها درباره گازوئیل نیز مثل بنزین نشان‌دهنده آن است که مصرف این حامل سوختی در بخش حمل و نقل هر ساله افزایش می‌یابد و از حدود 46 میلیون لیتر در سال 1384 به حدود 54 میلیون لیتر در سال 1397 رسیده است.

گاز CNG اما رویه جداگانه‌ای را در پیش گرفت و در سال‌های اخیر شاهد توقف رشد و بلکه کاهش مقدار مصرف بود. بطوری که میانگین مصرف روزانه در سال 1397 نسبت به سال 1396 کاهش داشته و از 20.9 به 20.8 میلیون متر مکعب رسیده و در چهار ماه اول سال جاری هم رقم 19.5 میلیون متر مکعب گزارش شده است، در حالی که این حامل انرژی به عنوان جایگزینی برای بنزین مطرح است. این امر نشان می‌دهد که اقبال مردمی از گاز CNG مسیر افول را طی می‌کند و این بخش نیازمند مشوقی است تا به رشد خود ادامه دهد.

سیاست جدید دولت برای سهمیه‌بندی حامل‌های سوخت و افزایش قیمت بنزین با در نظر گرفتن اقتضاعات مطرح شده در بالا برنامه‌ریزی شده است. دولت با اتکا به تجربه سال‌های 86 و 88 درباره سهمیه‌بندی و افزایش قیمت بنزین در تلاش است که رشد بالای مصرف بنزین را مهار کند. از طرف دیگر، از آنجا که سوخت اکثر وسایل نقلیه باری گازوئیل است، با افزایش ندادن قیمت گازوئیل تلاش می‌کند که آثار تورمی ناشی از افزایش قیمت سوخت بر کالاهای مصرفی را به حداقل برساند و با افزایش ندادن قیمت گاز CNG به دنبال خلق مشوق و ایجاد انگیزه در بین مردم برای استفاده بیشتر از گاز CNG است. لازم به ذکر است که هر متر مکعب CNG معادل یک لیتر بنزین کارایی دارد. به عبارت دیگر با مصرف روزانه20 میلیون متر مکعب گاز CNG، 20 میلیون لیتر بنزین در روز صرفه‌جویی می‌شود.

مساله دیگری که در یکی دیگر از گزارش‌های مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی تحت عنوان «درباره یارانه انرژی در ایران: یارانه پنهان و ملاحظات آن» در رابطه با یارانه حامل‌های انرژی مطرح است، بحث عدالت در تقسیم یارانه بنزین است. این گزارش نشان می‌دهد که دولت ایران در سال 97، معادل 49 میلیارد و 240 میلیون دلار یارانه به بخش حامل‌های انرژی اختصاص داده است. گزارش مرکز پژوهش‌ها نشان می‌دهد که 10 میلیارد و 710 میلیون دلار از این مبلغ به بنزین، 7 میلیارد و 790 میلیون دلار به گازوئیل و 550 میلیون دلار نیز برای گاز CNG بابت یارانه هزینه شده است.اما این یارانه‌ها در میان اقشار مختلف اقتصادی جامعه به چه شکل توزیع می‌شوند؟ گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که شیوه ناصحیح اختصاص یارانه پنهان به حامل‌های انرژی، به خصوص درباره بنزین به شکلی باعث بهره‌مندی بیشتر ثروتمندان از این یارانه‌ها شده است. در مورد بنزین، کسی که تردد بیشتری با خودروی شخصی یا حتی عمومی دارد از یارانه بیشتری برخوردار است. برای دقیق‌تر کردن این بحث، باید مدت زمانی که هر شخص از وسیله شخصی استفاده می‌کند را در نظر گرفت و نه صرف مقدار پیمایش شده را. زیرا مصرف خودرو در شرایط ترافیکی مختلف، مقادیر متفاوتی دارد و نمی‌توان بطور قاطع بیان کرد که پیمایش بیشتر به معنای مصرف سوخت بیشتر است. وضعیت توزیع یارانه‌های سوخت در سال 1395 طبق گزارش موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی میان دهک‌های هزینه‌ای به تفکیک حامل انرژی بدین شکل است که کمترین سهم از یارانه حامل‌های انرژی در گاز خانگی، فراورده‌های نفتی در بخش خانگی، بنزین در بخش حمل‌ونقل وCNG در بخش حمل‌ونقل مربوط به دهک اول با 5 درصد است. دهک اول همان قشر فقیر جامعه است که مالکیت خودروهای کمتری را در اختیار دارد و بنابراین از یارانه بنزین نیز کمتر از سایر دهک‌ها بهره می‌برد. اما نکته جالب اینجاست که بیشترین بهره‌مندی از یارانه در تمامی حامل‌ها (به غیر از CNG) مربوط به دهک دهم بوده است. به‌طوری که در حدود 14.82 درصد از کل یارانه انرژی به این گروه تعلق دارد. این امر بدان معناست که نسبت یارانه حامل‌های انرژی به درآمد خانواده‌های حاضر در دهک اول به قدری بالا است که این خانواده‌ها اثرگذاری هر گونه تغییری در قیمت سوخت‌ها را به راحتی در زندگی خود احساس می‌کنند. اما خانواده‌های دهک دهم با وجودی که نزدیک به 3 برابر خانواده‌ها دهک اول از یارانه حامل‌های انرژی بهره‌مند هستند، اما افزایش قیمت حامل‌های انرژی اثرگذاری کمتری روی اقتصاد و معیشت آنان دارد.