گروه انرژی|ترجمه: فرداد احمدی|
در حال حاضر سهم قابل توجه شرکت‌های نفتی جهان در انتشار گازهای گلخانه‌ای مورد وفاق همگان است، اما اینکه بطور دقیق هر یک از غول‌های نفتی جهان مسبب چه میزان از گازهای گلخانه‌ای موجود در جو زمین در طول تاریخ معاصر بوده‌اند، موضوع گزارشی است که اخیرأ «گاردین» منتشر کرده است. بر اساس این گزارش، 35 درصد انتشار گازهای گلخانه‌ای سهم 20 شرکت برتر نفتی جهان است که 12 عدد از آنان دولتی و 8 عدد شرکت‌های چندملیتی هستند. همچنین شرکت آرامکو عربستان سعودی با اختلاف، در صدر آلوده‌کنندگان جو زمین قرار دارد. اما باید توجه داشت که گزارش پیش رو، تمام مسوولیت تغییرات انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از مصرف سوخت‌های فسیلی را به پای شرکت‌های تولیدکننده آن می‌نویسد و این در حالی است که مناسبات بازار که مبتنی بر عرضه و تقاضا است حکم می‌کند که هر دو طرف تولیدکننده و مصرف‌کننده مسوولیت داشته باشند. نگرش حاکم بر گزارش از این منظر نیز جالب است که بیشتر شرکت‌های تولیدکننده سوخت‌های فسیلی یا در کشورهای در حال توسعه مستقر هستند یا توسط شرکت‌های متعلق به کشورهای توسعه یافته اداره می‌شوند، اما فعالیت آنان در کشورهای در حال توسعه‌ای است که اقتصادشان به نفت وابسته است. از همین رو، نگاه یک‌جانبه گرایانه گزارش مورد تأیید «گروه انرژی» نیست، اما داده‌های موجود در آن قابل توجه است.
گاردین 20 شرکت بهره‌بردار از سوخت‌های فسیلی را معرفی کرده است که با با بهره‌برداری بی‌امان از ذخایر نفت، گاز و زغال‌سنگ جهان، بطور مستقیم در انتشار بیش از یک‌سوم از انتشار گازهای گلخانه‌ای در دوران مدرن نقش داشته‌اند. داده‌های جدید محققان مطرح جهان فاش می‌کند که این گروه از شرکت‌های دولتی و چندملیتی چگونه وضعیت اضطراری اقلیمی را به سمت تهدید آینده بشریت هدایت می‌کنند و نشان می‌دهد که این شرکت‌ها چطور با وجود آگاهی از تأثیر مخرب شدید صنایعشان بر کره زمین، به توسعه‌دادن فعالیت‌های خود ادامه داده‌اند.
این تحلیل‌ها توسط «ریچارد هید» از موسسه «مسوولیت اقلیمی» در امریکا انجام شد که مقام برجسته‌ای در راهبری افکار عمومی جهان در مورد آگاهی از نقش بزرگ نفت در تشدید شرایط اضطراری اقلیمی دارد. در این تحلیل‌ها ارزیابی می‌شود که شرکت‌های جهان چه چیزی از زمین استخراج می‌کنند و چقدر مسوول گازهای انتشار یافته حاصل از این سوخت‌های فسیلی از سال 1965 به این طرف هستند. باید به این نکته توجه کرد که کارشناسان می‌گویند که آسیب زیست‌محیطی سوخت‌های فسیلی، امری مورد توافق هم رهبران صنعتی و هم سیاست‌مداران است.20 شرکت نخست لیست شرکت‌های منتشر‌کننده گازهای گلخانه‌ای در مجموع 35 درصد از کل دی‌اکسیدکربن و متان مربوط به حوزه انرژی در سراسر جهان را وارد جو می‌کنند و از سال 1965 تاکنون معادل 480 میلیارد تن دی‌اکسید کربن تولید کرده‌اند.
در این لیست نام شرکت‌های سرمایه‌گذاری مانند شورون، اگزون، بریتیش پترولیوم و شل و نیز شرکت‌های دولتی مانند آرامکو سعودی و گازپروم قرار دارد. شورون در صدر فهرست 8 شرکت متعلق به سرمایه‌گذاران قرار دارد و اگزون، بریتیش پترولیوم و شل نیز پس از آن هستند. این 4 شرکت جهانی با هم مسوول بیش از 10 درصد از انتشار دی‌اکسید کربن جهان را از سال 1965 بوده‌اند.
12 شرکت دیگر این لیست 20 تایی دولتی هستند که با هم مسوول استخراج 20 درصد از کل انتشار دی‌اکسیدکربن از سال 1965 هستند. مقام نخست آلاینده جو متعلق به شرکت دولتی آرامکو سعودی است که به تنهایی 4.38 درصد از کل انتشار دی‌اکسید کربن جهان را به خود اختصاص داده است.
مایکل مان، یکی از دانشمندان برجسته جهان در حوزه اقلیم‌شناسی می‌گوید که این یافته‌ها مشخص می‌کنند که شرکت‌های فعال در زمینه سوخت‌های فسیلی چقدر در آلودگی جو نقش دارند. وی از سیاست‌مداران خواسته است که در مذاکرات آینده درباره اقلیم که قرار است در ماه دسامبر در شیلی برگزار شود، برای مهار فعالیت‌های این شرکت‌ها اقدام کنند.مایکل مان اظهار کرد: «تراژدی بزرگ بحران اقلیمی این است که 7.5 میلیارد نفت باید تاوان آن را با زندگی در یک سیاره در حال تخریب بپردازند، در حالی که تعداد معدودی از ذی‌نفعان نفتی می‌توانند به ثبت رکورد در سودآوری ادامه دهند. این یک شکست اخلاقی بزرگ در سیستم سیاستی ما است که اجازه چنین اتفاقی را می‌دهد.»
لیست آلایندگان جهانی از گزارش‌های سالانه تولید خود شرکت‌های فعال در حوزه نفت، گاز طبیعی و زغال‌سنگ تهیه شده و سپس محاسبات درباره اینکه چه مقدار دی‌اکسیدکربن و متان در کل زنجیره تأمین آنها، یعنی از استخراج تا مصرف نهایی به جو ساطع می‌شود، انجام گرفته است. نتیجه به دست آمده بدین شرح است که 90 درصد از آلایندگی‌های منتسب به 20 متهم اصلی تغییرات آب و هوایی ناشی از مصرف محصولات آنها مانند بنزین، سوخت جت، گاز طبیعی و زغال‌سنگ حرارتی است. 10 درصد از گازهای گلخانه‌ای منتسب به این شرکت‌ها نیز در استخراج، پالایش و تحویل سوخت‌های مصرفی نهایی انتشار می‌یابد.
روزنامه گاردین با 20 شرکت مطرح در لیست تماس گرفت و 8 شرکت پاسخ دادند. برخی از آنها معتقدند که مسوول مستقیم اینکه مصرف‌کنندگان چگونه نفت، گاز طبیعی و زغال‌سنگ استخراج شده را مصرف می‌کنند نیستند. چندین ادعای بحث‌برانگیز نیز مطرح شد مبنی بر اینکه اثرات آسیب‌های زیست‌محیطی سوخت‌های فسیلی به سال‌ها 1950 میلادی برمی‌گردد یا اینکه کل مجموعه صنعت در تأخیر در اقدامات زیست‌محیطی حفاظتی نقش داشته است. بیشتر آنها صراحتأ علم اقلیم‌شناسی را پذیرفتند و برخی از آنها ادعا کردند که از اهداف مندرج در توافق‌نامه پاریس برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای و حفظ دمای جهانی تا حداکثر 1.5 درجه سلسیوس بالاتر از عصر پیشاصنعتی حمایت می‌کنند.
همگی شرکت‌ها تلاش‌هایی را برای سرمایه‌گذاری در منابع انرژی تجدیدپذیر یا کم‌کربن انجام داده‌اند و گفتند که شرکت‌های تولیدکننده سوخت‌های فسیلی نقش تعیین‌کننده‌ای در رفع بحران تغییرات اقلیمی دارند. پتروچاینا اعلام کرد که حساب این شرکت از شرکت سلف خود، یعنی «چاینا نشنال پترولیوم» جداست و بنابراین هیچ مسوولیتی در قبال انتشارات گازهای گلخانه‌ای آن شرکت ندارد.
آخرین مطالعات برگرفته از کارهای قبلی ریچارد هید و تیم وی بر روی نقش تاریخی شرکت‌های سوخت فسیلی در تشدید بحران اقلیمی متمرکز است. نقش این شرکت‌ها در انتشار گازهای گلخانه‌ای بسیار زیاد بوده است. بر اساس تحقیقات منتشر شده در سال 2017 که توسط «پیتر فرامهوف» در اتحادیه «دانشمندان نگران در امریکا و همکاران» انجام گرفته، انتشار دی‌اکسیدکربن و متان از 90 شرکت بزرگ انتشار‌دهنده این گازها، مسوول بیش از نیمی از افزایش دمای جهانی و نزدیک به یک‌سوم از بالا رفتن سطح آب دریاها بین سال‌ها 1880 تا 2010 بوده‌اند. محققان اعلام کردند که چنین تحقیقاتی منجر به در نظر گرفتن مسوولیت‌های تاریخی شرکت‌ها برای تغییر شرایط خواهد شد.
هید بیان کرد: «این شرکت‌ها و محصولات آنها به شکل اساسی در قبال اضطرار اقلیمی مسوولیت دارند. آنها در کل اقدامات ملی و جهانی را برای چندین دهه به تأخیر انداختند و دیگر نمی‌توانند در پشت دود تولیداتشان مخفی شوند که مصرف‌کنندگان طرف‌های مسوول هستند.»
وی ادامه داد: «مدیران شرکت‌های حوزه نفت، گاز و زغال‌سنگ مانع‌تراشی می‌کنند و پیشنهادهای مبتذل می‌دهند، در حالی که سرمایه‌های گسترده، مهارت فنی و تعهد اخلاقی آنها به جای خنثی کردن تلاش‌ها برای تغییر، باید صرف آینده کم‌کربن شود.»
هید بیان کرد: «سال 1965 به این دلیل به عنوان نقطه شروع انتخاب شد که تحقیقات جدید نشان می‌دهد در آن مرحله از تاریخ، تأثیر زیست‌محیطی سوخت‌های فسیلی توسط رهبران حوزه صنعت و سیاست‌مداران؛ به ویژه در ایالات متحده؛ به رسمیت شناخته شد.»در ماه نوامبر سال 1965، لیندون جانسون، رییس‌جمهور امریکا گزارشی را منتشر کرد که توسط پنل آلودگی زیست‌محیطی کمیته مشاوره علمی ریاست‌جمهوری این کشور نگارش شده بود و در آن، تأثیرات احتمالی ادامه تولید سوخت‌های فسیلی در گرمایش جهانی نشان داده شده است. در همان سال، مدیرعامل موسسه نفت امریکا در گردهمایی سالانه این موسسه بیان کرد: «یکی از مهم‌ترین پیش‌بینی‌های گزارش ریاست‌جمهوری این است که دی‌اکسیدکربن با سوختن زغال‌سنگ، نفت و گاز طبیعی وارد جو زمین می‌شود و با چنین میزانی از انتشار دی‌اکسیدکربنی، تا سال 2000 تعادل گرمایی زمین چنان تغییر می‌کند که احتمالأ باعث ایجاد اختلال گسترده در آب و هوای جهانی، فراتر از شرایط محلی و ملی می‌شود.»
هید در ادامه افزود: «شرکت‌های پیشرو و گروه‌های صنعتی از اواخر دهه 1950 نسبت به تغییرات اقلیمی ناشی از تداوم استفاده از محصولات تولیدیشان آگاه بودند یا به عمدأ آن را نادیده می‌گرفتند.»
هدف تحقیقات هید نگه داشتن حساب آن شرکت‌هایی است که بیشترین مسوولیت را در قبال انتشار دی‌اکسیدکربن دارند تا بدین صورت بحث‌های عمومی و سیاسی را از تمرکز بر فقط مسوولیت‌های فردی تغییر دهد. این گزارش در راستای هشدار سازمان ملل در سال 2018 است که بر اساس آن جهان فقط 12 سال برای جلوگیری از بدترین عواقب ناشی از گرم شدن جهانی زمین و محدود کردن درجه حرارت کره زمین به حداکثر 1.5 درجه سلسیوس بیشتر از دوران پیشاصنعتی وقت دارد.
این مطالعه نشان می‌دهد که بسیاری از بدترین تخطی‌کنندگان، همان شرکت‌های سرمایه‌گذاری هستند که نام خانوادگیشان در سراسر جهان پیچیده است و میلیاردها پوند (واحد پول انگلستان) برای لابی دولت‌ها خرج می‌کنند و خود را به عنوان دغدغه‌مند محیط زیست جا می‌زنند.
در اوایل سال جاری یک مطالعه نشان داد که پنج شرکت نفتی نخست لیست سالانه نزدیک به 200 میلیون دلار خرج لابی‌هایی می‌کنند تا سیاست‌های مقابله با تغییرات اقلیمی را متوقف کرده یا به تأخیر بیاندازند.
هید بیان کرد که این شرکت‌ها «مسوولیت اخلاقی، مالی و حقوقی قابل توجهی در قبال بحران اقلیمی داشته و وظیفه متناسبی برای کمک به حل این مشکل دارند.»
وی اضافه کرد: «اگر چه مصرف‌کنندگان؛ چه افراد و چه شرکت‌ها؛ انتشار‌دهندگان نهایی دی‌اکسید کربن هستند، اما موسسه «مسوولیت اقلیمی» تمرکز خود را بر روی شرکت‌های تولیدکننده سوخت‌های فسیلی گذاشته است که از نظر این موسسه، پنجه اتحاد آنها بر گلوی سوخت‌های غیرکربنی و تحقیقات میزان انتشار کربن فشرده شده است.
