گروه انرژی| فرداد احمدی|
در شرایطی که به اذعان مقامات امریکایی، ایران شدیدترین تحریم‌های تاریخ را بر صنعت نفت خود تجربه می‌کند، وزارت نفت راهکارهای پیدا و پنهانی را برای صادرات نفت خام خود در پیش گرفته است. عرضه نفت خام در بورس انرژی یکی از راهکارهای پیدا برای دور زدن تحریم‌های ایالات متحده بود که از آبان‌ماه سال 96 اجرا شد و موفقیت‌هایی هم به دست آورد. دیروز اسحاق جهانگیری، معاون اول رییس جمهور از راهکار دیگری صحبت کرد که بر اساس آن، برخی کشورها می‌توانند نفت خام ایران را اکنون پیش‌خرید کرده و
2 یا 3 سال دیگر تحویل بگیرند. معاملات آتی در بازار نفت امری مرسوم است، اما به گفته کارشناسان، پیش‌فروش نفت برای بیش از یک سال در بازار سابقه ندارد. برای درک و پیش‌بینی احتمال موفقیت این طرح، روزنامه «تعادل» با محسن قمصری، مدیر سابق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت گفت‌وگو کرد. وی با بیان اینکه هر معامله‌ای در بازار در صورت رضایت طرف‌ها می‌تواند منعقد شود و مانعی برای اجرای آن وجود ندارد، متذکر شد که با توجه به نبودن جزییات طرح جدید وزارت نفت برای فروش نفت خام ایران، اکنون نمی‌توان نسبت به میزان موفقیت این طرح ارزیابی دقیقی ارایه داد.
روز گذشته خبرگزاری ایسنا گزارش داد که ایران در نظر دارد شرایط قراردادی جدیدی را در اختیار برخی کشورها قرار دهد تا بتوانند به خرید نفت ایران ادامه دهند. بر اساس این گزارش، راهکار جدید وزارت نفت برای تداوم فروش نفت خام و حفظ بازار جهانی ایران، ارایه گزینه پیش‌فروش نفت خام برای بازه زمانی
2 تا 3 ساله است تا هر کشور قدرتمندی که تمایل به همکاری با ایران را داشته باشد، بتواند برای دو تا سه سال آینده نفت ایران را پیش‌خرید کند. این اولین راهکار وزارت نفت برای عبور از تحریم‌های ایالات متحده علیه صنعت نفت ایران نیست. راهکار دیگری که از آبان‌ماه سال گذشته دنبال شد، عرضه نفت خام در بورس بود که وزارت نفت با این اقدام تلاش کرد از پتانسیل بخش خصوصی برای صادرات نفت خام ایران استفاده کند. ایران با این اقدام توانسته است تاکنون یک میلیون و 85 هزار بشکه نفت خام را به فروش برساند.
پیش‌فروش نفت در بازه‌های زمانی بیش از یک سال در جهان معمول نیست و به گفته محمدعلی خطیبی، کارشناس ارشد حوزه انرژی «معمولا قراردادهای نفتی به صورت یک ساله منعقد می‌شود و تاکنون قراردادی که عمر آن بیش از یکسال باشد را کمتر دیده‌ایم اما اینکه یک کشور برای دو تا سه سال نفت را پیش‌خرید کند، امری شدنی است، اما در واقع در بازار جهانی نفت مرسوم نیست.»
خطیبی روز گذشته درباره امکان پیش‌فروش نفت ایران در بازه زمانی بیش از یک سال، به ایسنا گفت اگر شرایط فعلی بازار نفت معکوس شود و کشورها نگران تأمین انرژی باشند، قطعاً از این پیشنهاد استقبال خواهد شد و می‌توان نتایج مثبت آن را دریافت کرد. از نظر وی وضعیت کنونی مازاد عرضه در بازار نفت ممکن است انگیزه خریداران برای پیش‌خرید نفت ایران را کاهش دهد. خطیبی در این رابطه گفت: «این پیشنهاد می‌تواند در آینده شرایط خوبی را به وجود آورد اما در شرایط فعلی، بازار در حالت اشباع قرار دارد و کشورهای خریدار نگرانی بابت تأمین انرژی ندارند و اگر نگرانی نیز برای قیمت نیز وجود داشته باشد، می‌توانند این مساله را با ورود به بورس تا حد زیادی متعادل کنند.»
انقلاب تولید نفت شیل امریکا یکی از مهم‌ترین عوامل مازاد عرضه نفت در این سال‌ها است. در همین راستا، بانک امریکایی گلدمن ساکس در گزارش جدیدی پیش‌بینی کرده است که رشد تولید نفت شیل امریکا تا پایان سال ۲۰۲۰ از رشد تقاضای جهانی پیشی خواهد گرفت.
بر اساس گزارش رویترز، این بانک امریکایی پیش‌بینی کرد: «تولید نفت امریکا یک میلیون و 300 هزار بشکه در روز در سال ۲۰۱۹ و و یک میلیون و 200 هزار بشکه در روز در سال ۲۰۲۰ رشد می‌کند که در مقایسه با پیش‌بینی رشد تقاضا برای نفت به میزان 3 میلیون و 800 هزار بشکه در روز در سال ۲۰۱۹ و یک میلیون و 600 هزار بشکه در روز در سال ۲۰۲۰ بالاتر است. نرخ رشد سریع شیل در یک دهه گذشته، جریان تجارت را تغییر داده و اوپک را وادار کرده است برای تقویت قیمت‌ها، تولید خود را محدود کند.
اما محسن قمصری، مدیر سابق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت اعتقاد دارد با توجه به اینکه مازاد عرضه در بازار نفت قدمتی حداقل 20 ساله دارد، نمی‌تواند ملاکی برای پیش‌بینی موفقت یا عدم موفقیت طرح وزارت نفت برای پیش‌فروش نفت خام در بازه زمانی بیش از یک سال باشد.
قمصری در پاسخ به این پرسش «روزنامه تعادل» که با توجه به وضع کنونی بازار نفت، آیا امکان پیش‌بینی آینده فروش نفت ایران با توجه به سیاست جدید وزارت نفت مبنی بر پیش‌فروش نفت خام در بازه زمانی بیش از یک سال وجود دارد؟ عنوان کرد: «بازار نفت حداقل دو دهه است که با مازاد عرضه روبرو است. یعنی از زمانی که قیمت‌های نفت خام به‌شدت افزایش پیدا کرد، تولید نفت در بسیاری از مناطقی که تا آن زمان به دلیل قیمت پایین نفت خام غیراقتصادی بودند، صرفه اقتصادی پیدا کرد و تولید نفت افزایش یافت و باعث مازاد عرضه در بازار جهانی شد. در این مدت هیچ موقع شرایط به گونه‌ای نبوده است که بازار در حالت تعادل باشد یا کمبود عرضه وجود
داشته باشد.»
وی با بیان اینکه مساله مازاد عرضه مساله جدیدی نیست که بخواهد به عنوان یک ملاک برای پیش‌بینی آینده نفت و سیاست‌های ایران برای فروش نفت خود موثر واقع شود، تأکید کرد که هنوز برای اظهارنظر درباره طرح جدید مطرح شده از سوی وزارت نفت برای فروش نفت خام ایران، کمی زود است گفت: «از آنجا که هنوز مشروح خبر پیش‌فروش نفت خام ایران در بازه زمانی دو ساله یا سه ساله منتشر نشده است و از جزییات آن مطلع نیستیم، برای اظهارنظر درباره اینکه چنین اقدامی چه میزان می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد، زود است.»
با این حال، قمصری افزود: «در حوزه بازرگانی طبیعتأ هر نوع شرایطی که مورد توافق طرفین باشد، قابل اعمال است و مانعی از نظر قانونی ندارد.»
قرارداد نفتی دو سر برد
محمدعلی خطیبی، کارشناس ارشد حوزه انرژی با اشاره به اهمیت امنیت انرژی و اقتضائات خریداران برای داشتن انگیزه پیش‌خرید نفت ایران، دیروز به ایسنا گفت: «این مساله یک موضوع مهم برای کشورهای خریدار انرژی است که بتواند با ایجاد سازوکارهایی امنیت انرژی خودشان را بالا ببرند و می‌توان گفت که این اقدام می‌تواند در این مساله بسیار کارساز باشد، اما باید به این موضوع نیز توجه کرد که در حال حاضر می‌توان در بورس انرژی تا حد زیادی امنیت انرژی را ارتقا داد.»خطیبی درباره انعقاد قرارداد سه یا چهار ساله آن هم به صورت فیزیکی، تاکید کرد: «از نظر ارتقای امنیت انرژی این موضوع می‌تواند به نفع کشورهای مصرف‌کننده و از نظر تضمین فروش نیز می‌تواند به نفع کشورهای تولید‌کننده باشد، اما باید به این مساله نیز توجه کرد که در شرایط تحریم فعلی ایران، نمی‌توان روی این پیشنهاد حساب زیادی باز کرد.»
