رانت‌خواران که می‌دانند قرار نیست پولی را بازگردانند، قیر را ارزان‌تر از قیمت واقعی به مشتریان خارجی می‌فروشند
گروه انرژی| فرداد احمدی|
قیر ایران در بازار جهانی سهم 10 درصدی دارد و به عنوان یکی از قیرهای مرغوب دنیا شناخته می‌شود. با این وجود، به گفته وحید شیخی، عضو اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی، در روزهای اخیر قیر وضع خوبی را تجربه نکرده است و خطر تعطیلی تولیدکنندگان این کالا در آینده نزدیک به خاطر اختلالات موجود در این بازار در صورت استمرار وضعیت کنونی وجود دارد. این اظهارات که در نشست خبری اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی در روز شنبه مطرح شد، همزمان با انتشار خبر اعدام سلطان قیر بود. همزمانی دو واقعه مذکور شبهه‌ای را ایجاد می‌کند که آیا نوعی ربط معنایی در این میان وجود دارد؟ شیخی ضمن رد وجود هر گونه رابطه میان اعدام سلطان قیر و وجود اختلال در بازار این صنعت، نحوه و راه و روشی که فرد موسوم به «سلطان قیر» و افراد مشابه او از آن طریق در بازار اخلال ایجاد می‌کنند را توضیح داده و همچنین عنوان کرد که این اخلال‌گری صدماتی جبران‌ناپذیر به بازار صادراتی قیر ایران وارد کرده است. او تاکید کرد امثال درمنی به «اعتبار قیر ایران» لطمه زدند.
یک روز پس از انکه باقری درمنی که رسانه‌ها از او با عنوان «سلطان» قیر یاد می‌کردند اعدام شد، اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی نشستی خبری را با محوریت مشکلات بازار قیر ایران در روزهای اخیر برگزار کرد. در جریان این نشست، وحید شیخی عضو اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی در پاسخ به این پرسش «روزنامه تعادل» که آیا مسائل مورد اشاره در روزهای اخیر بازار قیر ایران ارتباطی با اعدام آقای باقری درمنی که سلطان قیر ایران لقب داشت دارد یا صرفأ یک همزمانی ساده اتفاق افتاده است؟ بیان کرد: «این همزمانی اتفاقی است. ایشان مدتی است که در کار قیر دست نداشته است. مدتی فراری یا در زندان بوده است و بنابراین مدت‌زمانی است که در بازار قیر تأثیرگذار نیست. مساله این است که اکنون ما دو شرکت نیمه‌خصوصی در صنعت قیر داریم که باعث می‌شود شرایط برابر برای همه بازرگانان به وجود نیاید. همیشه شاهد این بوده‌ایم که گروه خاصی در فروش قیر دست‌اندرکار می‌شوند و متأسفانه بعضأ شاهد عدم برگشت پول و آسیب به خود آن شرکت‌ها و ذی‌نفع‌هایشان و آسیب به بازار هستیم.»
وحید شیخی در خصوص صدماتی که صنعت قیر کشور از امثال آقای باقری درمنی دیده است، توضیح داد: «آقای درمنی تنها فردی نبوده است که در صنعت قیر کشور اخلال ایجاد کرده است. همیشه افراد مشابهی بوده‌اند که با استفاده از رانت دولتی، ضمانتنامه‌های نامعتبری که در اختیار بانک قرار دادند، اسناد جعلی و شرکت‌های تقلبی، وارد صنعت بسیار پرسود قیر شده و فساد ایجاد کرده‌اند. این افراد با این مکانیزم و با استفاده از رانت دولتی توانسته‌اند خرید قابل توجهی را انجام دهند و در شرایطی که برای یک صادرکننده عادی بسیار سخت است، این افراد از شرایط ویژه استفاده کرده‌اند و در بازارهای هدف خارجی به قیمت پایین فروختند و آسیب بسیار جدی به قیمت محصول قیر ایران زدند. بنابراین جرم بالاتر از فساد مالی این افراد ضربه‌ای است که به اعتبار قیر ایران وارد کردند که به سادگی قابل جبران نیست.»
وی ادامه داد: «زمانی که تولیدکننده ما یک قیمتی را به خریدار خارجی می‌دهد و یک دلال فاسد می‌آید قیمتی پایین‌تر از قیمت تولیدکننده ارایه می‌دهد، اعتماد خریدار خارجی از بین می‌رود.»
بر همین اساس، به گفته عضو اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی وجود افراد سودجویی که از رانت دولتی نیز بهره می‌برند، باعث سلب اعتماد خریداران خارجی قیر ایران شده است. اجتماع این عامل با عواملی مثل تصمیمات اخیر وزارت نفت و نوسانات ارزی اخیر سبب شده‌اند که ایران مشتریان سنتی قیر خود از جمله قطر را از دست بدهد. به گفته وحید شیخی، اخیرا یک کشتی ۳۷ هزار تنی از یونان و یک کشتی ۳۶ هزار تنی از امریکا به جای ایران به قطر قیر وارد کرده‌اند و بازپس‌گیری این بازارها کار سختی است. شیخی افزود: « به دلیل بالا بودن نرخ ارز و بی‌ثباتی بازار مشتریان سنتی، قیر از جمله قطر را از دست داده‌ایم و این یک هشدار جدی برای ماست که سهم ۱۰ درصدی قیر در بازار جهانی را داشته‌ایم. قیر ایران همیشه مشتری ثابت خود را داشت، اما ما در حال از دست دادن مشتریان خود هستیم که به سادگی برنخواهند گشت.» ی در خصوص آسیب نوسانات ارزی به صنعت قیر اظهار کرد: «صادرکننده‌ای که دو ماه اخیر کالا را با ارز ۱۵ هزار تومان خریده است، اکنون باید ارز خود را با نرخ ۸۰۰۰ تا ۹۰۰۰ تومان به بازار برگرداند.»
رییس کمیته قیر اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی که در واقع به نمایندگی از تجار این حوزه در حال صحبت بود با اشاره به وضعیت تولید و عرضه قیر در ایران، اظهار کرد: «در ماه گذشته، ۱۵ هزار و ۵۰۰ تن عرضه قیر داشتیم و درخواست برای وکیوم باتوم ۵۰ هزار تن بود، در حالی که این میزان در هفته گذشته حدود ۴۵ هزار تن بوده و درخواست برای وکیوم باتوم ۱۰ درصد بود.»
وی در ادامه با بیان اینکه وکیوم باتوم در مخازن پالایشگاه‌ها انبار شده است، افزود: «پالایشگاه تهران ۵۰۰۰ تن خروج محصول داشته که این میزان طی دو روز گذشته به ۲۵ تن رسیده است.»
عضو اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی با اشاره به مصوبه وزارت نفت در تاریخ بیستم آذرماه، اظهار کرد: «وزارت نفت در این تاریخ تصمیم گرفت نرخ تسعیر ارز برای وکیوم باتوم را از ابتدای آبان‌ماه با نرخ تسعیر ارز در سامانه نیما حساب کند، در حالی که طبق مصوبه ۲۹ مهرماه این وزارتخانه، قرار بود مابه‌التفاوت را دولت پرداخت کند؛ این تصمیم آسیب جدی به شرکت‌های تولیدکننده و صادرکننده قیر وارد کرده است. از سوی دیگر شرکت‌ها اجازه ندارند قیر تولیدی خود را به ارگان‌های دولتی تحویل دهند که اگر این موضوع حل نشود، پالایشگاه‌ها تعطیل خواهند شد.» شیخی ادامه داد: «طبق سیاست وزارت نفت، نرخ قیر برای مصرف‌کننده داخلی سه میلیون و ۵۰۰ هزار تومان و نرخ وکیوم باتوم، دو میلیون و ۵۰۰ هزار تومان است.» به گفته وی، بیکاری رانندگان حامل وکیوم باتوم و قیر، تعطیلی کارخانه‌های قیرساز و اختلال در کار صادرکنندگان قیر از تبعات تصمیمات اخیر وزارت نفت است.
بنا به گفته شیخی، یکی از معضلات صنعت قیر کشور وجود ظرفیت تولیدی قیر به میزان 7 برابر ظرفیت خوراک است که موجب ایجاد رقابت در خرید وکیوم باتوم می‌شود، به گونه‌ای که هر تولید‌کننده‌ای که قیمت بالاتری را برای وکیوم باتوم پیشنهاد دهد، سهم بیشتری دریافت خواهد کرد. به این دلیل است که به صلاح نیست که عرضه وکیوم باتوم به صورت آزاد در بازار عرضه شود.
کاهش صادرات پتروشیمی‌ها
در این نشست، احسان باقریان، سخنگو و نایب‌رییس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی ایران نیز به بیان دیدگاه‌های خود در خصوص مشکلات پیرامون نوسانات ارزی و نرخ خوراک پتروشیمی‌ها پرداخت. وی اظهار داشت که بحث ارز و عدم ثبات قیمت آن موجب شده تا شاهد روند کاهش صادرات در حوزه‌های مختلف باشیم.
باقریان در این باره اظهار کرد: «در سال 96 مجموع ارزش دلاری صادرات اعضای این اتحادیه 6.5 میلیارد دلار بوده که از این رقم حدود 4 میلیارد دلار از سوی واحدهای پتروشیمی عضو اتحادیه صادر شده است.»
وی با بیان اینکه هیچگاه اعضای اتحادیه به دنبال نیاوردن ارز ناشی از صادرات نبودند، گفت: «روند بازگرداندن ارز ناشی از صادرات از سوی واحدهای پتروشیمی عضو اتحادیه مطلوب بوده است.»
باقریان ادامه داد: «واحدهای تولیدی غیرپتروشیمی اتحادیه هیچگاه از نرخ خوراک با ارز 3800 تومانی، نرخ دولتی یا نیمایی استفاده نکرده‌اند و همواره نرخ خوراک با نرخ تسعیر ارز به صورت ارز آزاد دریافت کرده‌اند، اینکه توقع داشته باشیم یک واحد تولیدی خوراک را با نرخ ارز آزاد دریافت کند اما ارز ناشی از فروش محصول خود را با نرخ نیمایی بازگرداند، توقعی نادرست است.»
نایب‌رییس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی با بیان اینکه هزینه‌های صادرات به‌شدت افزایش یافته است، گفت: «با توجه به تحریم‌ها، در حوزه نقل‌و انتقالات مالی دیگر نمی‌توان با هزینه مازاد 3 تا 4 درصدی، مشکل نقل و انتقال را حل کرد و هزینه‌ها در این بخش به‌تناوب بیشتر شده است.»
وی افزود: «بحث توسعه صادرات به‌شدت با معضل مواجه شده و امروز اگر بتوانیم صادرات فعلی را حفظ کنیم، جای خوشحالی دارد.»
باقریان تصریح کرد: «در خصوص عرضه خوراک، مکانیزمی که به عنوان مکانیزم شفاف مطرح است، مکانیزم عرضه در بورس است اما باید توجه داشته که بازبودن سقف رقابت در خصوص عرضه محصول و عرضه خوراک متفاوت است، بطوری‌که سقف باز رقابت برای محصول مطلوب است اما وجود سقف باز رقابت برای خوراک، منجر به افزایش قیمت تمام‌شده و سردرگمی در بازار تأمین خوراک اولیه می‌شود و تولیدکننده نمی‌داند که چه مقدار خوراک و با چه قیمتی می‌تواند در اختیار بگیرد.»
نایب‌رییس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی ایران با تأکید بر ضرورت تعدیل نرخ خوراک واحدهای پایین‌دستی صنعت نفت گفت: «اتاق بازرگانی در شورای گفت‌وگو در حال پیگیری بحث تعدیل نرخ خوراک است و در طرحی که ارایه کرده به دنبال این است که معافیت مالیات صادرات مواد اولیه مورد نیاز واحدهای تولیدی داخل کشور برداشته شود.»
