گروه انرژی
حدود چهل روز تا بازگشت تحریم‌های نفتی ایالات متحده علیه ایران مانده است و هر روز سایه کمبود نفت ایران بر طرف عرضه بازار طلای سیاه بیشتر سنگینی می‌کند. سیاست‌های واشنگتن بسیاری از تحلیل‌گران بازار را قانع کرده که این کشور مصمم است صادرات نفت ایران را به میزان چشم‌گیری کاهش دهد. اما بر اساس گزارش‌های نهادهای تحقیقاتی و سرمایه‌گذاری در بازار نفت، در شراط کنونی، گزینه‌های امریکا برای «کاهش سهم ایران از بازار» و در عین حال «حفظ ثبات بازار نفت» محدود است. از دو ماه پیش زمزمه‌هایی درباره متوسل شدن ایالات متحده به ذخایر استراتژیک خود به عنوان یکی از این گزینه‌ها مطرح شد. در آن زمان حتی خبر این سیاست باعث کاهش قیمت نفت شد. عرضه ذخایر استراتژیک در این مدت تنها در حد حرف باقی ماند تا اینکه روز سه‌شنبه هفته گذشته خبر فروش ۱۱ میلیون بشکه نفت از ذخایر استراتژیک امریکا بر خروجی برخی خبرگزاری‌ها قرار گرفت اما این خبر نتوانست بر قیمت بازار تاثیر چندانی بگذارد. در ادامه، گزارش به بررسی تاثیرات احتمالی این سیاست بر ساز و کار بازار می‌پردازد.
روز سه‌شنبه، وزارت انرژی امریکا در آستانه بازگشت تحریم‌های واشنگتن علیه ایران و برای عملی کردن وعده‌ای که بیش از 1 ماه از مطرح شدن آن می‌گذرد، ۱۱ میلیون بشکه نفت از ذخایر نفت استراتژیک این کشور را برای فروش عرضه کرد. به گزارش رویترز، وزارت انرژی امریکا اعلام کرد مدت تحویل این نفت از اول اکتبر تا ۳۰ نوامبر خواهد بود.
نخستین‌بار در ابتدای ماه ژوئن سال جاری بود که روزنامه وال‌استریت ژورنال از عزم دولت ترامپ برای «توسل به ذخایر اضطراری خود و البته فشار همزمان به دیگر کشورها برای افزایش تولید» پرده برداشت. در گزارش ژورنال، بر اساس اطلاعات منابع مطلع اعلام شده بود که امریکا می‌خواهد در صورتی که افزایش عرضه عربستان سعودی و دیگر اعضای اوپک نتواند جلوی افزایش قیمت نفت را بگیرند، «گزینه‌یی روی میز داشته باشد».
حال اخبار رسیده نشان می‌دهد که عرضه کنونی حاصل برنامه‌ریزی‌های دولت ترامپ بوده است. چنانکه یک معامله‌گر نفت در این باره به رویترز گفت: «به نظر می‌رسد هدف از عرضه ذخایر این است که دولت ترامپ تدابیر لازم را برای محدود کردن افزایش قیمت نفت اتخاذ کرده است».
ذخایر بازیچه سیاست‌های ترامپ
دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا، امسال به افزایش قیمت‌های نفت معترض شد و اظهار کرد که قیمت‌ها بسیار مصنوعی بالا رفته است. برداشت احتمالی از ذخایر نفت استراتژیک در آستانه انتخابات میان دوره‌ای امریکا که در نوامبر برگزار می‌شود، راهی برای آسوده کردن خاطر مصرف‌کنندگان امریکایی است که شاهد افزایش قیمت‌های بنزین طی یک سال گذشته بوده‌اند. در این میان گزینه‌های دولت امریکا برای حفظ ثبات در بازار محدود بود چرا که عرضه نفت امریکا در حال حاضر با مشکل ظرفیت خط لوله مواجه است که مانع شده افزایش ظرفیت تولید شیل به افزایش چشم‌گیر عرضه در بازار ترجمه شود.
از سوی دیگر، اختلالات متعددی در سمت عرضه طی چند ماه پس از خروج امریکا از توافق هسته‌ای به افزایش نوسان بازار منجر شده است. همه این مسائل، توسل به ذخایر استراتژیک را برای دولت ایالات متحده جذاب ساخته است.
حوزه اختیارات رییس‌جمهوری ایالات متحده در استفاده از ذخایر استراتژیک در پاسخ به «اختلالات جدی در عرضه انرژی» تحت قانون سیاست انرژی مصوب سال 1957، بسیار گسترده است. نص این قانون، رییس‌جمهور را قادر می‌سازد تا در پاسخ به «اختلالات در کمیت عرضه» یا زمانی که «افزایش بیش از حد قیمت‌ها به پیکره اقتصاد آسیب رساند» به ذخایر استراتژیک متوسل شود.
به گزارش رویترز، از زمان ایجاد این ذخایر تاکنون، در 2 دوره روسای جمهوری امریکا دستور استفاده از ذخایر استراتژیک را صادر کرده بودند که یک مورد به دستور بوش پدر در سال 1991 و در زمان جنگ اول خلیج فارس علیه عراق انجام شد و دیگری نیز به دستور بوش پسر در سال 2005 و در پاسخ به توفان کاترینا.
البته یک بار هم در سال 2011 و در قالب اقدامی هماهنگ با سایر اعضای آژانس بین‌المللی انرژی در پاسخ به اختلالات عرضه در لیبی و دیگر کشورها، کاخ سفید دستور فروش غیر ضروری بخشی از ذخایر را صادر کرد.
سیاست بی‌اثر/سیاست مخرب
«حجم عظیم ذخایر استراتژیک آن را به سد بزرگی در برابر اختلالات در واردات نفت و ابزاری کلیدی در سیاست خارجی بدل کرده است». این شرحی است که وبسایت وزارت انرژی ایالات متحده در وصف ذخایر استراتژیک امریکا آورده است. این وصف بی‌دلیل هم نیست چرا که حجم ذخایر استراتژیک امریکا در حال حاضر 660 میلیون بشکه نفت خام است. با این توضیحات می‌توان نتیجه گرفت که ذخایر استراتژیک، نفت کافی برای تحریم کامل یا ناقص نفتی ایران در مدت 6 تا 12 ماه، و شاید بیشتر، را دارد. این میزان نفت برای محدود ساختن افزایش قیمت نیز کافی خواهد بود. اما همه این‌ها ضامن موفقیت سیاست‌های نفتی امریکا نیست.
با اینکه سیاست عرضه ذخایر استراژیک به مرحله اجرا در آمده اما هنوز تحلیل‌گران به اثر‌گذاری این سیاست با دیده تردید می‌نگرند. رویترز با جمع‌بندی نگاه بسیاری از تحلیل‌گران در این باره می‌نویسد: «بعید است رانندگان امریکایی با برداشت از ذخایر نفت استراتژیک، شاهد کاهش قیمت در پمپ بنزین‌ها باشند، زیرا تولید نفت امریکا در حال حاضر نیز بسیار بالا رفته است. با این حال قیمت‌ها ممکن است به دلیل عوامل فصلی بطور موقت کاهش پیدا کند».
تا همین‌جای کار هم، خبر عرضه ذخایر استراتژیک امریکا چنان بر بازار اثر نگذاشته است. بر اساس محاسبات «تعادل» قیمت نفت بعد از اعلام این خبر دچار نوسان بسیار خفیف شد و سپس روندی افزایشی را در پیش گرفت. در روز 20 ماه اوت که خبر عرضه منابع استراتژیک اعلام شد، بازار معاملات تجاری نیویورک (نایمکس) کار خود را با قیمت 64 دلار و 93 سنت برای نفت خام امریکا آغاز کرد و پس از نواساناتی قیمت در پایان روز به 65 دلار و 54 سنت رسید که این امر گویای تاثیر نه چندان زیاد این خبر بر بازار است.
به گزارش رویترز، وزارت انرژی امریکا اوایل امسال حدود 5 میلیون و 200 هزار بشکه نفت را از ذخایر نفتی استراتژیک به پنج شرکت از جمله پالایشگاه‌های والرو انرژی و فیلیپس ۶۶ فروخت.
مخاطرات ذخایر استراتژیک برای ترامپ
اما مشکل اصلی، در رویکرد دولت کنونی امریکا به مساله ذخایر استراتژیک است. چنانکه جان کمپ، تحلیل‌گر ارشد بازار نفت، یک ماه پیش در رویترز آن را مفصلا مورد تحلیل قرار داد. وی در مطلب خود نوشته بود: «ذخایر استراتژیک ایالات متحده، آنقدر نفت دارد که کمبود نفت ایران را برای ماه‌ها جبران کند». اما وی پس از اشاره‌ای کوتاه به ظرفیت این ذخایر اضافه کرد که «ذخایر استراتژیک برای مقابله با اختلالات کوتاه‌مدت در عرضه نفت خام ایجاد شد و از همین رو، این منبع برای مدیریت تغییرات بلندمدت در وضعیت عرضه مناسب نیست».
از نگاه بسیاری از تحلیل‌گران، مشکل استفاده از ذخایر استراتژیک، اختلالی است که در بازار ایجاد می‌کند؛ بر باور این دسته اگر هدف اصلی از استفاده از این ذخایر جلوگیری از افزایش قیمت نفت باشد، ذخایر استراتژیک می‌تواند با ایجاد اختلال در نظام بازار، سازگار شدن بازار با تحریم‌ها و اثرات آن را عقب بیندازد.
اما این موضوع تبعاتی را به دنبال دارد به‌عبارتی، اگر توسل به ذخایر استراتژیک به کاهش قیمت‌ها منجر شود آن‌گاه از یک‌سو افزایش لازم در عرضه برای جایگزینی نفت ایران رخ نخواهد داد و از سوی دیگر، رشد مصرف نیز بدون هیچ حد و حصری ادامه خواهد یافت.
جان کمپ در این باره نوشته بود: «استفاده طولانی مدت از ذخایر استراتژیک برای مدیریت بازار در نبود عرضه نفت ایران، ذخایر را به میزان چشم‌گیری کاهش خواهد داد و در نهایت این سیاست به ضرر ایالات متحده تمام خواهد شد.»
او در ادامه عنوان کرده بود: «عرضه ذخایر استراتژیک، به‌خصوص اگر تعداد بشکه‌های عرضه شده زیاد باشد، می‌تواند با دادن «شوک سرخوشی» به بازار، اطمینان اقتصادی ایجاد کند. اما مانند هر اقدام دیگری در جهت دخالت در بازار، بعید است که استفاده از ذخایر استراتژیک برای مدیریت بازار در میان‌مدت موفق عمل کند». وی با اذعان امکان موفقیت این سیاست در کوتاه‌مدت در آرام کردن بازار، ادامه می‌دهد: «عرضه ذخایر استراتژیک هر چه بیشتر ادامه پیدا کند، اختلالات بیشتری در بازار نفت تزریق خواهد شد».
دعوت ترامپ به آرامش!
پیش‌تر، معمول‌ترین هدف از عرضه ذخایر استراتژیک در بازار، مصارف بودجه‌ای در ایالات متحده است. حال اما هدف امریکا و بطور دقیق‌تر دولت ترامپ، دادن اطمینان خاطر لازم به بازار در آستانه بازگشت تحریم ایران است. از همین رو این مساله از چشم سیاست‌گذاران نفتی ایران نیز دور نمانده است؛ چنانکه نماینده ایران در هیئت عامل اوپک در این باره به خبرگزاری بلومبرگ گفته است: «استفاده از ذخیره‌سازی‌های راهبردی نفت خام امریکا تنها سبب افزایش قیمت‌های جهانی این کالای راهبردی می‌شود».
حسین کاظم‌پور اردبیلی عنوان کرده است که فروش نفت خام از ذخیره‌سازی‌های امریکا نشان می‌دهد که «دیگر تولیدکنندگان توان افزایش تولید ندارند و این رویه تنها سبب بالا بردن قیمت‌های جهانی این ماده می‌شود». وی پیش‌تر نیز در نامه‌ای به رییس‌جمهور امریکا که متن آن توسط رویترز انتشار یافت نوشته بود: «آزادسازی ذخیره‌سازی‌های نفت خام امریکا نتیجه معکوس خواهد داشت و از دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری امریکا خواسته بود تحریم‌ها علیه ایران را متوقف کند».
نماینده ایران در اوپک در مصاحبه خود با بلومبرگ با یادآوری آن نامه گفت: «آقای ترامپ خاطرتان هست؟ من پیش‌تر به شما گفته بودم». وی ادامه داد: «یک‌ماه پیش من به شما گفته بودم که به برداشت از ذخیره‌سازی‌های نفت خام خود پناه خواهید برد البته بر خلاف استفاده صحیح از آن، زیرا عربستان و روسیه قادر به افزایش تولید نفت خام نیستند».
کاظم‌پور اردبیلی همچنین مدعی شد که روسیه و عربستان «تاکنون تنها با استفاده از ذخیره‌سازی‌هایشان به رقم تولید خود افزوده‌اند». وی گفت: «آنها با عرضه کم و دیرهنگام از قیمت‌های بالاتر استفاده خواهند کرد».
در پایان گفت‌وگو، نماینده ایران در اوپک رییس‌جمهور ایالات متحده را خطاب داد و گفت: «آقای ترامپ چرا اینقدر مایوس شدید؟ خونسرد باشید و آرامش خود را حفظ کنید؛ تحریم‌ها علیه ایران را متوقف کنید و دوباره به مذاکرات هسته‌ای ۱+۵ ملحق شوید و آنجا حرف‌های هسته‌ای خود را بزنید».
