گروه انرژی
برای تمام کسانی که ساعت 17:10 دقیقه دوشنبه 2 آذر 1394 شنوای سخنرانی ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه در تهران در جلسه سران سازمان کشورهای صادرکننده گاز بودند، شکی باقی نمانده بود که روسیه بر سر جاه‌طلبی‌های گازی خود با هیچ کشوری شوخی ندارد. پوتین در این مراسم برخلاف دیگر سخنرانان بسیار کم از GECF و بسیار زیاد از کشور خودش سخن گفت. او در بخشی از این سخنان عنوان کرد:«کشور من و شرکت گازپروم سرمایه‌های زیادی روی اکتشاف و تولید انرژی انجام داده و سهم زیادی در امنیت عرضه گاز داریم.» درست پس از بیان این صحبت‌ها از سوی پوتین و تاکید او بر اینکه روسیه برای به دست آوردن بازار گازی جهان در شرق و غرب از هیچ تلاشی فروگذار نخواهد کرد، بیژن زنگنه در نشستی خبری در پاسخ به این پرسش «تعادل» که آیا این اظهارات پوتین را خط و نشان روسیه برای رقابت با ایران در بازار گازی تلقی کرده است، عنوان کرد که اینجا اجلاس همکاری رقباست. اینکه رقبا به حدی از بلوغ برسند که در عین رقابت با یکدیگر همکاری کنند بسیار پیشرفت مهمی است، شما می‌توانید رقیب باشید و همکاری هم بکنید. منافع مشترک داشته باشید اما در بازار اختلاف داشته باشید. اکنون افزایش چشمگیر همکاری‌های میان ایران و شرکت گازپروم، نشان‌دهنده حرکت تهران روی ریل منافع مشترک گازی با مسکو است.
آن طور که شواهد حکایت می‌کنند، ایران قصد دارد روسیه را به یکی از پایه‌های ثابت تمام معادلات گازی خود تبدیل کند. شرکت روسی که از سال 1989 تاکنون فعالیت داشته است هیچ‌وقت مانند چند سال اخیر به ایران رفت و آمد نداشته و تفاهمنامه‌های متعددی را به امضا نرسانده بود. روسیه با داشتن بیشترین ذخایر، رقیب گازی ایران به حساب می‌آید اما به دلیل روابط دیپلماتیک دو کشور با یکدیگر عملا مقابله به مثل با مسکو برای تهران دشوار بوده است. شاید به همین دلیل تهران راهی دیگر را برگزیده و در تلاش است از طریق تعریف نفع دو جانبه، پروژه‌های گازی خود را دنبال کند. پیش از این محمدحسن بهشتی‌پور، استاد روابط بین‌الملل در پاسخ به این پرسش که ایران در پیشبرد اهداف گازی خود با وجود رقیبی مانند روسیه باید چه راهبردی را دنبال کند، عنوان کرده بود که امکان ندارد همه جوانب سیاستی که تنظیم می‌کنیم به نفع ما باشد و باید سیاستی را تنظیم کنیم که بتواند منافع مشترک ایجاد کند و بتواند برای کشور پایگاه ایجاد کند نه اینکه به صورت مقطعی منفعت داشته باشد. ما می‌توانیم با روسیه که رقیب جدی ما در بازار اروپا است، منافع مشترک تعریف کنیم.
بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران نیز در حاشیه نشست سران مجمع کشورهای صادرکننده گاز عنوان کرده بود که ایران و روسیه از نظر ذخایر بسیار بزرگ هستند البته سهم روسیه از صادرات قابل قیاس با ما نیست اما از نظر من بازار ما بازار اختصاصی ایران است. بازار کشورهای همسایه بازار ما هستند و بازار جنوب خلیج فارس تا حدود زیادی بازار اختصاصی ایران است. بازار اروپا و ال‌ان‌جی بازارهای بعدی است که باید با روسیه رقابت کنیم اما رقابت به معنای اختلاف نیست. بنیان زندگی و کاسبی بر رقابت است. اکنون به نظر می‌رسد ایران به دنبال این است که بازارهای بالقوه صادراتی گاز خود مانند پاکستان و عمان را از طریق تعریف منافع مشترک با روسیه فعال کند. واسطه تعریف این منافع مشترک نیز گازپروم از واپسین کشورهای تاسیس شده در اتحاد جماهیر شوروی است.
درست در بحبوحه جنگ جهانی دوم در سال 1943 اتحاد جماهیر شوروی توسعه صنعت گاز خود را آغاز کرد. توسعه‌یی که در نهایت پس از تاسیس وزارت صنعت گاز منجر شد و در نهایت با کشف ذخایر عظیم گازی در دهه 1970و 1980 زمینه‌های تبدیل شدن شوری به غول گازی جهان و تاسیس شرکت گازپروم در سال 1989 توسط ویکتور چرنومیردین را ایجاد کرد. شرکتی که به نظر می‌رسد روابطش با شرکت‌های نفتی و گازی ایران در این روزها نمادی از تحولات سریع در روابط اقتصادی دو کشور باشد.
امروز اگر دو کلید واژه IRAN و Gazprom را در موتور جست‌وجوی گوگل بنویسید با حجم زیادی از اخباری مواجه می‌شوید که رسانه‌های مختلف دنیا در مورد همکاری‌های مشترک در حوزه نفت و گاز میان این دو نگاشته‌اند. گازپروم نه فقط در حوزه گاز بلکه توسط شاخه نفتی خود همکاری‌ها در حوزه نفت را نیز با ایران کلید زده است. این شرکت در سال‌های نخست تاسیس بسیار عظیم‌تر از حال حاضر بود. با فروپاشی شوروی در سال 1991 هر یک از این شرکت‌ها با نام هر کشور و پسوند «پروم» حفظ شدند و مقر گازپروم در مسکو باقی ماند. هر چند این شرکت از ابتدا شرکتی گازی بود اما با خریداری شرکت سیب نفت، شاخه نفتی خود را نیز راه‌اندازی و سن‌پترزبورگ را به عنوان مقر آن انتخاب کرد. شرکتی که اکنون مطالعه 2 میدان نفتی چنگوله و چشمه خوش در ایران را بر عهده دارد.
گازپروم در تفاهمنامه‌های استراتژیکی که میان ایران و روسیه در حوزه انرژی پس از سفر ماه نوامبر الکساندر نواک، وزیر انرژی این کشور به تهران منعقد شدند در کنار روسنفت سهمی قابل توجه داشته است. تفاهمنامه‌هایی که 30میلیارد دلار ارزش دارند.
گازپروم چندی پیش نیز با حضور مقامات این شرکت و بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران مطالعه کارخانه ایران ال‌ان‌جی که از پروژه‌های عقب‌مانده در ایران به حساب می‌آید را به امضا رساند. پیش از آن نیز بیژن زنگنه در پاسخ به «تعادل» گفته بود که ممکن است پای این شرکت گازی به معادله پیچیده فروش گاز ایران به پاکستان در قالب یک شرکت ضمانتگر باز شود.
از سوی دیگر درحالی که طبق آخرین اظهارنظرها از سوی محمد مشکین‌فام، مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس، ایران و هند هنوز نتوانسته‌اند به توافقی مالی برای توسعه میدان گازی فرزاد B همچنین A که از سال‌های دور توسط شرکت ONGC هند مطالعه شده‌اند دست یابند، عنوان شرکت روسی گازپروم به عنوان جایگزین احتمالی ONGC به گوش می‌رسد. هر چند شنیده‌ها حاکی از آن است که گازپروم اقدام خاصی را در مورد فرزاد انجام نداده و موضوع در حد مذاکرات اولیه است.
پس از تمام این موارد، دیروز خبرگزاری روسی اسپوتنیک نیز خبری را از مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران نقل کرده است که طبق آن ایران تمایل دارد با گازپروم در صادرات گاز به عمان نیز همکاری داشته باشد.
علی کاردر گفته است که ایران علاقه‌مند به مشارکت شرکت گازپروم در ساخت خط لوله انتقال گاز ایران به عمان است.
کاردر در این مصاحبه گفته است که:«(شرکت ملی نفت ایران و شرکت گازپروم روسیه) درحال بررسی امکان اجرای مشترک تعدادی از پروژه‌های کاملا مشترک ازجمله ایران ال ان جی، فرزاد A، فرزاد B و پارس شمالی هستند. به علاوه علاقه‌مندی زیادی در زمینه ساخت مشترک خطوط لوله انتقال گاز ایران-پاکستان- هند و ایران-عمان وجود دارد.»
اسپوتنیک در ادامه این خبر نوشته است که در ماه نوامبر، شرکت ملی نفت ایران و شرکت گازپروم یادداشت تفاهمی را به امضا رساندند که راه را برای مطالعه چشم‌اندازهای همکاری‌ها در زمینه توسعه میادین گازی در ایران، انتقال و فروش گاز هموار می‌ساخت. یکی از این پروژه‌ها، پروژه انتقال گاز ایران به هند از طریق پاکستان است. در ماه دسامبر، شرکت گازپروم، شرکت ملی نفت ایران و صندوق بازنشستگان صنعت نفت ایران یادداشت تفاهم همکاری در زمینه پروژه ایران ال ان جی به امضا رساندند. فاز نخست پروژه ایران ال ان جی در بردارنده احداث دو خط تکنولوژیک مایع‌سازی گاز با ظرفیت 5.25 میلیون تن در روز است. در فاز دوم این پروژه با اضافه شدن دو خط فرآوری دیگر، ظرفیت مایع‌سازی گاز به 21میلیون تن در سال خواهد رسید. خط لوله انتقال گاز ایران به عمان قرار است، ذخایر گازی ایران را به مصرف‌کنندگان عمانی همچنین یک مجتمع ال‌ان‌جی در این کشور برساند تا از آنجا به بازارهای دیگر صادر شود.
اروپا حلقه مفقوده همکاری‌ها
تا این جای کار، تمام مواردی که موجب همکاری‌های اولیه میان ایران و روسیه از طریق گازپروم شده‌اند، اهداف صادراتی گاز ایران به کشورهای همسایه و در نهایت شرق محسوب می‌شوند. در این بین اروپا که یکی از پتانسیل‌های مهم بازار آینده گاز ایران به حساب می‌آید و اکنون در دست روسیه است، نقشی در این تفاهمنامه‌ها نداشته است. پس از آنکه الکساندر مدودف، معاون مدیرعامل شرکت گازپروم در مراسم امضای تفاهمنامه‌یی با شرکت ملی گاز ایران در آذر ماه سال گذشته عنوان کرد که این شرکت علاقه‌مند است در احداث خط لوله گاز از ایران به هندوستان حضور داشته باشد، برخی این فرضیه را مطرح کردند که روسیه به دنبال این است که قطب‌نمای صادراتی گاز ایران حتی‌المقدور به سمت غرب حرکتی نداشته و همچنان درگیر شرق باشد. جهتی که برای ایران به واسطه حضور 2کشور پرتنش افغانستان و پاکستان با مخاطرات فراوانی همراه است.
