گروه انرژی| نادی صبوری-مهدی نیکوئی|
حسن روحانی رییس‌جمهوری امروز لایحه بودجه سال 1397 را به مجلس شورای اسلامی تقدیم می‌کند، هر چند رقم دقیق نفت خام در بودجه به‌صورت رسمی اعلام نشده است اما گفته‌ها و شنیده‌ها حکایت از این دارد که قیمت نفت خام در برنامه‌ریزی مالی ایران، 55دلار در هر بشکه درنظر گرفته شده است. آیا این قیمت باتوجه به شرایط بازار نفت «منطقی» است؟ «تعادل» در این گزارش با نگاهی به تازه‌ترین برآوردهای جهانی از بهای طلای سیاه از یک سو و گفت‌وگو با 3 کارشناس موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی از سوی دیگر، به این پرسش پاسخ داده است.
چند روز پس از تمدید توافق تولیدکنندگان بزرگ نفتی تا پایان سال 2018 که در روز 30 نوامبر رخ داد، رویترز نظر سنجی‌ای را میان 30 کارشناس نفتی انجام داد تا دریابد برآورد آنها در مورد نفت خام در سال 2018 نسبت به قبل از تمدید توافق چه تغییری کرده است؟ همان‌طور که انتظار می‌رفت برآوردها افزایش یافته بود.
در نظرسنجی جدید متوسط بهای نفت خام برنت در سال 2018 با افزایشی قابل‌توجه نسبت به پیش‌بینی قبلی 58.84 دلار در هر بشکه برآورد شد. برآورد قبلی معادل 55.71 دلار بود. پیش‌بینی تحلیلگران برای نفت خام دبلیو تی‌ای نیز روندی مشابه طی کرده و از 52.50 دلار در هر بشکه به 54.78 دلار در هر بشکه رسید.
این آمار تقریبا می‌توانند مهر تاییدی بر درنظر گرفتن قیمت نفت خام 55 دلاری در بودجه ایران باشند. البته صندوق بین‌المللی پول در گزارشی که 9 آبان ماه منتشر شد نقطه سربه‌سری نفت خام برای بودجه سال آینده ایران را 60 دلار اعلام کرده بود. IMF در این گزارش که پیش از اعلام تمدید 9 ماهه توافق نفتی نوشته شد، اعتقاد داشت ایران حتی باتوجه به سطح قیمت‌های نفت در 2018 این فرصت را خواهد داشت که مقداری از پول نفت خود را ذخیره کند.
مرتضی بهروزی‌فر کارشناس موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی در پاسخ به این پرسش «تعادل» که آیا درنظر گرفتن این قیمت نفت خام در بودجه را منطقی می‌داند، عنوان می‌کند: «اگر به من اطلاع نمی‌دادید که قیمت نفت خام درنظر گرفته شده در بودجه 97 چقدر است و نظر من را می‌پرسیدید، پاسخ من نفت 55 دلاری بود.» او در ادامه می‌گوید: «از نظر بنده این سطح از قیمت برای نفت خام در سال آینده منطقی است، چراکه براساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته، نفت برنت در سال 2018 در بازه 55 تا 65 دلار در هر بشکه قرار خواهد گرفت و باتوجه به فاصله قیمت نفت خام ایران با شاخص برنت، 55 دلار قیمتی منطقی به نظر می‌رسد.»
این کارشناس موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی البته اعتقاد دارد که بهای نفت خام در بهار سال 97 و 3 ماهه دوم سال 2018 میلادی، به علت افت تقاضا در بازارهای جهانی کاهش پیدا خواهد کرد اما این کاهش در ادامه سال و در تابستان و پاییز با افزایش تقاضای فصلی تغییر کرده و طلای سیاه به بیش از 55 دلار در هر بشکه صعود خواهد کرد. البته می‌توان بهروزی‌فر را در دسته کارشناسانی قرار داد که آن‌قدرها نیز نگاه خوش‌بینانه‌یی به بهای نفت خام در 2018 ندارند. چند روز پس از تمدید توافق اوپک و غیراوپک در 30 نوامبر، گلدمن ساکس پیش‌بینی بهای نفت خام خود در سال آینده میلادی را به اندازه قابل‌توجهی افزایش داد. در این گزارش گلدمن با اشاره به اینکه اوپکی‌ها نشان داده‌اند که اراده‌یی قوی‌تر برای بازگرداندن تعادل به بازار نفت خام دارند، برآورد خود از بهای برنت در 2018 را با
4 دلار افزایش به 62 دلار در هر بشکه رساند. کردیت سوییس نیز پس از تمدید توافق، پیش‌بینی خود از بهای نفت خام برنت در سال آینده میلادی را از 53 دلار در هر بشکه به 60 دلار در هر بشکه افزایش داد.
البته در این بین برخی نیز مانند شرکت خدمات مالی سیتی گروپ که در منهتن واقع شده است، اعتقاد دارند با افزایش تولید نفت خام از سوی تولیدکنندگان شیل در امریکا و کانادا به‌دنبال افزایش عرضه بوده و در نتیجه قیمت نفت خام آن‌قدرها نیز مجال بالا رفتن پیدا نخواهد کرد.
البته برخی بر این باور هستند که برای کم کردن مخاطرات باید رویکردی محتاطانه‌تر در قبال نفت در بودجه داشت. مهران امیرمعینی رییس پژوهشکده اقتصاد انرژی موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی که از همین دسته است، درباره نفت 55 دلاری بودجه 97 به «تعادل» می‌گوید: «من همیشه این بحث را داشته‌ام که در پیش‌بینی قیمت نفت بودجه باید رویکردی محافظه‌کارانه در پیش گرفت.» با این حال، چنین رویکردی در تدوین بودجه 97 به چشم نمی‌خورد.
وی می‌افزاید: برای آنکه ایران بتواند نفت خود را با قیمت 55 دلار در هر بشکه به فروش برساند، باید قیمت نفت برنت دریای شمال در حوالی 58 یا
59 دلار باشد و قیمت نفت کشورهایی مانند امارات‌متحده‌عربی و عمان نیز حدود 57 یا 58دلار باشد. اما به نظر می‌رسد که چنین ارقامی خوش‌بینانه هستند و احتمال تحقق یافتن آنها بسیار پایین است.
امیر معینی که انتظار دارد قیمت نفت ایران در سال آینده بین 50 تا 55 دلار در هر بشکه در نوسان باشد، اضافه می‌کند: بودجه سال جاری (سال 96) نیز براساس قیمت 55 دلاری نفت نوشته شد، اما تحقق نیافتن این قیمت، باعث شد تا کسری بودجه بالایی به دولت تحمیل شده و مشکلات متعاقب زیادی ایجاد شود.
رییس پژوهشکده اقتصاد انرژی بهترین راه برای مصون ماندن از این پیش‌بینی‌های اشتباه و خوش‌بینانه را بودجه سناریویی می‌داند و اعلام می‌کند: در بودجه باید بازه‌های قیمتی مختلفی مشخص شده باشند که با قرار گرفتن قیمت نفت در هر کدام از آن بازه‌ها، مخارج دولت، تعدیل شود.
اما سیدعبدالجواد علوی کارشناس پیشین موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی، نگاه متفاوتی به مساله قیمت‌های نفت دارد و تمام پیش‌بینی‌هایی را که براساس میزان تولید نفت، میزان تولید نفت شیل، توافق اوپک یا تحولات دیگر بازار صورت می‌گیرد، گمانه‌زنی‌هایی بیش نمی‌داند که تنها براساس شواهد کنونی یا شنیده‌ها و دیده‌ها صورت گرفته‌اند. با این حال، به گفته وی و باتوجه به آنکه بسیاری از قدرت‌های جهانی ازجمله کشورهای عضو اوپک یا تولیدکنندگان بزرگی مانند روسیه و امریکا، خواهان افزایش قیمت‌ها هستند، می‌توان «حدس» زد که زمینه افزایش قیمت‌ها فراهم شود.
علوی که از کهنه‌کاران موسسه مطالعات انرژی به‌حساب می‌آید با اشاره به شواهد موجود از شیوه تدوین بودجه کشورهای عربی گرفته تا افزایش تعداد دکل‌های حفاری نفت در امریکا، عنوان می‌کند: این احتمال وجود دارد که قیمت نفت در سال آینده به 70دلار هم برسد و در آن سطح تثبیت شود. به گفته وی، تمام کشورهای عضو اوپک به همراه تولیدکنندگانی مانند روسیه و امریکا به‌دنبال رساندن قیمت نفت به بالای 65 دلار یا دست‌کم 60 دلار در هر بشکه هستند و از این رو، می‌توان انتظار داشت که برخلاف خواسته کشورهای آسیایی ازجمله چین، کره و ژاپن و همچنین کشورهای اروپایی، قیمت نفت از سطوح کنونی خود بالاتر برود.
کارشناس پیشین موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی در ادامه می‌گوید: بنابراین «حدس و گمان من آن است» که قیمت 55 دلار پیش‌بینی شده در لایحه بودجه 97، محقق خواهد شد. با این حال، بهتر آن بود که بودجه براساس قیمت نفت 50 دلاری بسته شود. وی با «دست بالا» خواندن قیمت پیش‌بینی شده نفت در بودجه، بیان می‌کند: زمانی که درآمدهای نفت، بالا درنظر گرفته شود و مخارج براساس آن تنظیم شوند، تلاش چندانی برای تحقق درآمدهای دیگر دولت (به‌ویژه مالیات‌ها) صورت نخواهد گرفت و از وابستگی اقتصاد کشور به نفت کاسته نخواهد شد.
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش که بیشتر نقدی به سیاست‌های کلان اقتصادی در ایران محسوب می‌شود، می‌گوید: حتی اگر بودجه براساس قیمت 40دلاری بسته می‌شد، مشکل خاصی به وجود نمی‌آمد و تنها تلاش بیشتری برای کاهش وابستگی صورت می‌گرفت. بودجه را باید با قیمت‌های نفتی پایین‌تر تدوین کرد و درآمدهای اضافی ناشی از افزایش قیمت‌ها صرف سرمایه‌گذاری و پس‌انداز در صندوق ذخیره (ارزی) کرد تا همان کاری که نروژی‌ها انجام داده‌اند، در ایران هم شروع شود.
