گروه انرژی
نفت گران به نفع صادرکنندگان و نفت ارزان به نفع واردکنندگان است. این قانونی است که با توجه به ماهیت هرگونه خرید و فروش کالا، منطقی به نظر رسیده و ذاتا نمی‌توان آن را زیر سوال برد؛ اما آیا در عمل نیز همین اتفاق می‌افتد؟ نعمت‌الله امیری نویسنده گزارشی با عنوان «برندگان تجارت نفت خام، صادرکنندگان یا واردکنندگان» که به تازگی در پورتال دفتر تحقیقات و سیاست‌های بخش تولیدی معاونت امور اقتصادی وزارت اقتصاد منتشر شده نظری مخالف با این قانون را تشریح کرده است. او در این گزارش نشان داده است که درآمد کشورهای عضو OECD از تجارت نفت خام در فاصله سال‌های 2010 تا 2014 میلادی که بهای طلای سیاه در اوج خود قرار داشت، نه تنها از محل درآمد کشورهای عضو اوپک از فروش نفت خام کمتر نبوده بلکه بعضا بیشتر هم بوده است. مشروح قسمت‌های مهم این گزارش را که توسط «تعادل» بررسی شده است در ادامه می‌خوانید. در سال‌های 2010 تا 2014 کشورهای عضو اوپک روزانه به‌طور متوسط 23میلیون و 580هزار بشکه نفت خام صادر کرده‌اند. از سویی بهای متوسط نفت خام صادراتی اعضای اوپک در این بازه زمانی 120.2 دلار در هر بشکه بوده است. نویسنده گزارش «برندگان تجارت نفت‌خام، صادرکنندگان یا واردکنندگان» با استناد به این آمار محاسبه کرده است که سازمان اوپک در این 4 سال به ازای هر سال 1034میلیارد و 424میلیون دلار درآمد کسب کرده است. از سوی دیگر کشورهای عضو OECD به عنوان بزرگ‌ترین مجمع واردکننده نفت‌خام، در همین بازه زمانی روزانه 26 میلیون و 929 هزار بشکه نفت خام را خریداری و وارد کرده‌اند. اما نکته پیرامون تجارت نفت‌خام در این کشورها، مالیاتی است که دولت‌های مستقر بر سوخت اخذ می‌کنند. در گزارش معاونت امور اقتصادی وزارت اقتصاد عنوان شده است که با توجه به فرمول‌های متفاوت مالیاتی در کشورهای عضو OECD در این سال‌ها به‌طور متوسط روی هر بشکه نفت خام وارداتی 119 دلار مالیات اخذ شده است.
به این ترتیب محاسبات انجام شده در این گزارش نشان می‌دهد که اعضای OECD در فاصله سال‌های 2010 تا 2014 هر سال 1169میلیارد و 435 میلیون دلار درآمد را کسب کرده‌اند. در میان اعضای کشورهای سازمان توسعه و همکاری اقتصادی، تنها امریکا و کانادا هستند که به دلیل دسترسی به ذخایر نفت‌خام، مالیات به نسبت کمتری را نسبت به سوخت وضع می‌کنند، بریتانیا، ایتالیا، آلمان، فرانسه و ژاپن غیر از این 2 کشور، ترتیب بیشترین تا کمترین روند اخذ مالیات را دارند. برای مثال بریتانیا در سال 2014 به ازای هر لیتر نفت خام مصرف شده معادل 1.27دلار مالیات دریافت کرده است. در جمع‌بندی و نتیجه‌گیری این گزارش آمده است: «مقایسه درآمد کشورهای صادرکننده نفت عضو سازمان OPEC از محل صادرات نفت خام با درآمد کشورهای مهم صنعتی و عمده واردکننده نفت خام عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی OECD نشان می‌دهد که به همان میزان که کشورهای صادرکننده نفت از صادرات یک بشکه نفت خام درآمد کسب می‌کنند، کشورهای واردکننده نفت عضو OECD از محل اخذ مالیات بر مصرف انرژی درآمد به دست می‌آورند.»
طی دوره 4 ساله 2010 تا 2014 کشورهای اوپک از محل صادرات به‌طور متوسط روزانه 23میلیون و 580 هزار بشکه درآمدی در حدود سالانه 1034میلیارد دلار کسب کرده‌اند، در همین زمان دولت‌های کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی OECD از محل واردات روزانه 26میلیون و 929 هزار بشکه، درآمدی در حدود 1169میلیارد دلار در سال داشته‌اند. «به عبارت دیگر طی دوره مورد نظر، درآمد کشورهای واردکننده نفت‌خام 8.8درصد بیشتر از کشورهای صادرکننده آن بوده است.»
البته در اینجا توجه به نکاتی مانند اینکه هزینه تولید نفت‌خام در کشورهای سنتی دارنده ذخایر نفتی مانند ایران یا عربستان هزینه‌یی ثابت بوده و در نتیجه با بالا رفتن بهای نفت خام سود خالص افزایش می‌یابد، الزامی‌است. این در حالی است که وضعیت از این نظر برای کشورهای واردکننده نفت خام متفاوت است.
البته نویسنده گزارش «برندگان تجارت نفت‌خام، صادرکنندگان یا واردکنندگان» اعتقاد دارد حتی در زمان کاهشی شدن روند قیمت طلای سیاه، درآمدهای مالیاتی کشورهای وارد کننده به دلیل امکان تغییر، همواره مصون می‌ماند و در این دوره نیز ضرر صرفا متوجه کشورهای صادرکننده نفت‌خام است.
