گروه بانک و بیمه | احسان شمشیری|
تجزیه و تحلیل جهانی از چشم‌انداز بانکداری و تامین مالی بانک‌ها و موسسات مالی در کشورهای اسلامی نشان می‌دهد که در پایان سال ۲۰21، ارزش کل صنعت بانکداری اسلامی به 2.7هزار میلیارد دلار خواهد رسید.
به گزارش «تعادل» گزارش‌های مختلف بانک توسعه اسلامی و موسساتی مانند داماک نشان می‌دهد بازار مالی اسلامی از یک بازار 200 میلیارد دلاری در سال 2003 به 1.8تریلیون دلار در سال 2014رسید. برآوردها نشان می‌دهد که این رقم در سال 2017 معادل 3هزار میلیارد دلار است و انتظار می‌رود که در سال 2021، این عدد به 3.7تریلیون دلار برسد. البته سهم بانکداری اسلامی از این بازار مالی اسلامی حدود 80درصد است و گردش مالی آن در سال 2017 معادل 2.4تریلیون دلار برآورد شده است. 20درصد مابقی بازار مالی اسلامی را صکوک، مدیریت دارایی، تکافل (بیمه) و تامین مالی خرد تشکیل می‌دهد.
انتشار صکوک در جهان در نیمه اول سال ۲۰۱۷ با رشد همراه بوده و احتمالا در نیمه دوم سال نیز این روند همچنان ادامه خواهد داشت. ولی این نرخ با رشد پایدار مواجه نیست و به خاطر نوسان قیمت نفت و همچنین تحولات سیاسی در کشورهای اسلامی و منطقه خاورمیانه با نوسان‌هایی همراه است.
البته از نظرموسسه داماک در صورتی که بدنه نظارتی و فعالان اصلی در بازار، توامان در راستای دستیابی به سطح بالاتری از استاندارسازی قدم بردارند و این صنعت را به سمت یک صنعت جهانی سوق دهند، رشد بیشتر برای این صنعت در سال آتی امکان‌پذیرخواهد بود و می‌توان انتظار داشت که با رشد پایداری مواجه شود.
به واسطه روند کاهشی قیمت نفت و تاثیر آن بر اقتصاد کشورها، بانکداری و تامین مالی اسلامی از سال 2008 تا 2018 در مناطق خاورمیانه و کشورهای عربی با شیب ملایم در حال تغییر بوده است. این در حالی است که آفریقا، آسیای دور و آسیای مرکزی (بخصوص بازار آفریقایی) توانسته است، پیشرفت قابل توجهی را در صنعت بانکداری اسلامی به ثبت رساند و کمتر تحت تاثیر تحولات منطقه خاورمیانه و بازار نفت بوده است. برای درک بهتر از وضعیت صنعت مالی اسلامی، می‌توان به بررسی این صنعت در پنج حوزه بانکداری اسلامی، صکوک، مدیریت دارایی اسلامی، تکافل و تامین مالی خرد اسلامی پرداخت. در سال ۲۰۱۷، بانکداری اسلامی با سهمی حدود ۸۰درصد از کل صنعت مالی اسلامی (2.3هزار میلیارد دلار) توانسته است مقام نخست را به خود اختصاص دهد.
این در حالی است که به ترتیب صکوک با سهم ۱۴ درصد، مدیریت دارایی (وجوه) اسلامی با سهم ۳ درصد، صنعت تکافل (بیمه اسلامی) با سهم ۲درصد و در نهایت تامین مالی خرد اسلامی با سهم یک‌درصد در مقام دوم تا پنجم از کل صنعت مالی اسلامی قرار دارند. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که در پایان سال ۲۰۱۷، ارزش کل صنعت مالی اسلامی به حدود
۳ هزار میلیارد دلار خواهد رسید.
در میان کشورهای مختلف اسلامی، سهم صنعت بانکداری اسلامی کشورهای اندونزی، مالزی، ترکیه، امارات، قطر، ایران، عربستان سعودی، کویت و بحرین از کل بازار اسلامی جهانی حدود ۸۲درصد است.
از سوی دیگر با توجه به ورود فعالان جدید به بازار بانکداری اسلامی از جمله کشورهایی همچون مراکش، اوگاندا، چین و روسیه انتظار می‌رود شروع خوبی در بانکداری اسلامی طی سال ۲۰۱۷ داشته باشند. پیش‌بینی می‌شود، در سال ۲۰۱۷ شاهد رشد پایدار از ۱۳درصد به ۱۵درصد در بازار مالی اسلامی و افزایش ارزش کل تامین مالی اسلامی همراه با توسعه صکوک باشیم که مجموعه این گردش مالی را به بیش از ۳ تریلیون دلار تا سال ۲۰۲۰ افزایش خواهد داد. این در حالی است که بازار صکوک در کشورهایی چون مالزی، پاکستان، امارات، ترکیه، آسیای مرکزی و آفریقا نقش مهمی در سال ۲۰۱۷ ایفا می‌کند. با توجه به چشم‌انداز موجود، انتظار انتشار صکوک به ارزش تقریبی 78 میلیارد دلار در سال ۲۰۱۷، وجود دارد که این میزان می‌تواند کل حجم صکوک را به 350 میلیارد دلار برساند.
در سال ۲۰۱۷ کشورهای آسیایی نسبت به سال‌های قبل پیشرفت قابل توجهی را در صنعت بانکداری اسلامی خود تجربه می‌کنند. از سوی دیگر، چشم‌انداز جهانی به موضوع مقرراتی و نظارتی بانکداری و مالی اسلامی حاکی از توسعه و ایجاد یک نظام مقرراتی و قانونی در ۴۲ کشور جهان طی سال ۲۰۱۷ است که سازمان‌هایی همچون IFSB، AAOIFIو IDB نقش مهمی را در این زمینه ایفا می‌کنند.
علاوه بر این، با توجه به نقش مهم دولت‌های کشورهای مختلف از جمله پاکستان، امارات متحده عربی، مراکش، کنیا، تونس، ترکیه، عربستان سعودی، عمان و روسیه در رشد بانکداری و مالی اسلامی، می‌توان رشد چشمگیر این صنعت در سال‌های پیش‌رو را پیش‌بینی کرد.
رشد آرام صنعت تامین مالی اسلامی در سال ۲۰۱۸
بر اساس نظرسنجی JP Morgan، 73درصد از سرمایه‌گذاری‌های تاثیرگذار کشورهای در حال توسعه اسلامی در بخش SDGها یا اهداف توسعه پایدار Sustainable Development Goals(GDS)ها، 14درصد برای انرژی، 12درصد برای مسکن و 10درصد برای خدمات مالی اختصاص داده شده است. گفته می‌شود، هدف بالقوه تامین مالی برای SDGها، توسعه و کمک به نابودی فقر است.
روند رو به رشد صنعت تامین مالی اسلامی در سال جاری ادامه خواهد داشت اما تکرار چنین رشدی در سال ۲۰۱۸ بعید به نظر می‌رسد.
موسسه رتبه‌بندی استاندارد‌اندپورز (S&P) در گزارشی به چشم‌انداز صنعت تامین مالی اسلامی در سال ۲۰۱۸ پرداخته است. به عقیده وی روند رو به رشد این صنعت در سال جاری ادامه خواهد داشت اما تکرار چنین رشدی در سال ۲۰۱۸ بعید است و احتمالا از شتاب این روند مقداری کاسته خواهد شد.
موسسه رتبه‌بندی استاندارد‌اندپورز در گزارش خود به این مطلب اشاره کرده است که دارایی‌های این صنعت در پایان سال ۲۰۱۶ به مبلغی بالغ بر
۲ تریلیون دلار رسیده که این مقدار کمی پایین‌تر از پیش‌بینی‌های ماه سپتامبر بوده است.
این گزارش همچنین به بررسی وضعیت جاری اقتصاد در بازارهای کلیدی مالی اسلامی و کاهش ارزش ارزهای محلی در عملکرد این صنعت، به موثر بودن این عوامل در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ پرداخته و نتیجه گرفته است که عدم وجود یکپارچگی محصول و بازار همچون فقدان تفسیری استاندارد از شریعت و اسناد قانونی می‌تواند مانعی در مسیر رشد این صنعت باشد.
