گروه راه و شهرسازی|
نشست «بررسی وضعیت فرونشست در ایران و جهان و راهکارهای مقابله با آن» دیروز به فرصتی تبدیل شد تا بحران فرونشست زمین در پرریسک‌ترین شهر ایران از این منظر، یعنی در اصفهان واکاوی شود. خبر خوب اما اینکه به گفته علی بیت‌اللهی، مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، فرونشست زمین «قابل کنترل» است. به گفته بیت‌اللهی، اثر تغییرات اقلیمی و از جمله فرونشست زمین، میلیون‌ها برابر زلزله است، چرا که در زلزله صرفا ساختمان‌های تخریب می‌شود و پس از مدتی نیز دوباره توسط انسان‌ها ساخته خواهند شد اما در فرونشست زمین، جایگزین و بدیلی برای آن وجود نخواهد داشت. به گفته او، جای فرونشست زمین در مقررات ملی خالی است و حتی «ف» فرونشست در مقررات ملی دیده نشده است.
شرق تا غرب کره زمین درگیر فرونشست
بیت‌اللهی با اشاره به اینکه وسعت گسترش فرونشست زمین از شرق تا غرب کره زمین از سواحل ژاپن، اندونزی، تایوان و قسمت شرقی چین، پاکستان، عربستان، ایران، ترکیه و یونان تا سواحل شرق و غرب امریکا را در بر گرفته و یک پدیده جهانی است، افزود: در دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ در کنفرانس‌های خارجی همیشه از تغییرات اقلیمی می‌گفتند، در حالی که آن زمان ما دغدغه زلزله را داشتیم، اما امروز متوجه شده‌ایم تغییرات اقلیمی تا چه اندازه گسترده است. به عنوان کسی که درگیر این موضوع هستم می‌گویم وسعت اثر تغییرات اقلیمی، میلیون‌ها برابر زلزله است.
او با بیان اینکه زلزله بعد تخریبی و تلفات جانی برای مردم دارد، گفت: اما فرونشست زمین مثل چربی خون که اندک اندک در رگ‌ها جمع می‌شود محسوس نیست تا به حد بحرانی برسد و آن زمان دیگر متاسفانه غیرقابل بازگشت است.
وی با اشاره به اینکه وقتی زلزله رخ می‌دهد کنترل وقوع آن دست ما نیست و بشر در هیچ کجای دنیا هیچ دانشی برای کنترل وقوع آن ندارد، گفت: معتقدم خوشبختانه با وجود بدی‌های فرونشست زمین، خطر فرونشست قابل کنترل است و تجربیاتی از چندین کشور وجود دارد که نرخ فرونشست زمین را از ۱۲ تا ۱۵ سانتی‌متر به صفر رسانده‌اند. مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی از مسوولان اصفهان خواست از بیرون به این موضوع نگاه کنند و افزود: می‌توان گفت اصفهان مظلوم تحت فرونشست و خشکسالی و ... است، در حالی که این نگاه هم از نظر روحی برای مردم این شهر و هم سرمایه‌گذاران و گردشگران نتایج بدی به دنبال دارد، این گفتمان خوب نیست اما اگر بتوانیم اصفهان را الگو و نمونه شهرهای جهان در غلبه بر فرونشست زمین کنیم نتیجه بسیار بهتری خواهیم گرفت.
فرونشست زمین قابل کنترل است
وی با تاکید بر اینکه فرونشست زمین قابل کنترل است، گفت: شهردار اصفهان می‌تواند به عنوان شهردار نمونه در مقابله با فرونشست زمین و تغییرات اقلیمی در دنیا مطرح شود و این نگاه سازنده و امیدبخش است و مساله را نیز حل می‌کند. همه باید به این نگاه برسند که این نقطه همگرایی باعث موفقیت می‌شود.
بیت‌اللهی تدوین مقررات ملی کاهش خطر فرونشست زمین در ایران را نقطه شروعی دانست و گفت: هنوز مقررات ملی برای فرونشست زمین نداریم و در مقرارت موجود عمدتا رویکرد زلزله داریم، حتی «ف» فرونشست در مقررات ملی دیده نشده است، در حالی که اصفهان می‌تواند پایلوت تدوین این آیین نامه باشد.
وی با بیان اینکه تدوین این مقررات در این زمینه در سه بعد قابل انجام است، تصریح کرد: بعد اول کنترل خطر است یعنی کارهایی انجام دهیم تا وقوع فرونشست را کنترل کنیم، بُعد دوم کنترل آثار فرونشست زمین است، در این زمینه دشت مهیار یک نمونه کلاسیک است که در دنیا می‌تواند بررسی شود. شکاف‌های فرونشست را می‌توان کنترل کرد و روش‌هایی در نیوزلند، امریکا، انگلیس و کشورهای مختلف انجام شده تا شکاف‌ها و ساختمان‌ها به ویژه به ساختمان‌های تاریخی حمله نکند. بعد سوم نیز تاب آوری المان‌ها است، یعنی علاوه بر کنترل فرونشست و آثار آن مثل شکاف‌ها و نشست‌ها و ... چه اقدامی می‌توانیم برای تاب‌آوری انجام دهیم و سیستم‌هایی طراحی کنیم تا گسیختگی و آثار زیست محیطی نداشته باشد.
وی با تاکید بر اینکه دست ما برای این کار باز است و با نگاه امیدوارانه به آینده باید گفتمان مدیریتی و کارشناسی ما در نقطه‌ای همگرا شود، افزود: اقداماتی می‌توانیم انجام دهیم که نه در آسیب‌پذیری از فرونشست که در مقابله با آن سرآمد باشیم و اصفهان به عنوان یک الگو در جهان مطرح شود. تاریخ اصفهان، تاریخ ملی ما و تمام آثار تاریخی اصفهان، سرمایه ملی ایران است که اگر آسیب ببینند قابل جبران نیست.
مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به وضعیت آب و کشاورزی کشور، اظهار کرد: از ۳۰ حوضه آبخیز در کشور ما، ۲۹ حوضه دچار فرونشست شده است. البته این بحران فقط مربوط به کشور ما نیست و طیف جهانی دارد، اما کشور ما یک سوم میانگین جهانی بارش و سه برابر تبخیر دارد و به‌شدت کشور کم آبی هستیم. به‌طور متوسط از یک هکتار باغ پسته در کشورهای پیشرفته ۱۳ تن محصول برداشت می‌شود، در حالی که در کرمان از یک هکتار زمین یک تن محصول برداشت می‌شود و این موضوع بر روی اقتصاد ما تاثیر می‌گذارد که ۳۳ درصد وابسته به کشاورزی است.
نرخ فرونشست زمین در ایران؟
وی با اشاره به اینکه ۸ میلیون هکتار اراضی زراعی در کشور داریم که در تمام آن فرونشست زمین داریم، افزود: ۳۸۱ سایت توسط گروه‌های مختلف از نظر فرونشست زمین مطالعه و مشخص شده حدود ۱۰ سانتی‌متر در سال در کشور فرونشست زمین داریم.
بیت‌اللهی همچنین با بیان اینکه حدود ۳۵ درصد از اراضی کشور به‌شدت خشک است، ادامه داد: حدود ۷۳۵ هزار حلقه چاه و رشته قنات و نزدیک به ۴۰۰ هزار حلقه چاه کشاورزی داریم و ۶۶ درصد از آب کشاورزی ما از آب زیرزمینی تامین می‌شود، در حالی که گستردگی آب‌های سطحی نیز بسیار محدود است.
وی با تاکید بر اینکه تغییرات اقلیمی و خشکسالی باعث فشار بیشتر بر آبخوان‌ها شد، گفت: شرایط اقلیمی و افت و فشار آب‌های زیرزمینی کشور ما را دچار حالتی کرده که در همه دشت‌های کشور فرونشست داریم و در ۴۱۰ دشت شرایط بحرانی اعلام شده است.
اصفهان، پرریسک‌ترین شهر ایران
او با بیان اینکه سیمای کلی فرونشست کشور وضعیت خوبی ندارد، تصریح کرد: از نظر ریسک فرونشست، اصفهان، خراسان رضوی و تهران پر ریسک‌ترین شهرهای کشور هستند که از این میان، اصفهان پر ریسک‌ترین استان کشور است. تعداد ساختمان‌های فاقد اسکلتی که در اثر نشست زمین ممکن است ترک بخورد در اصفهان بیشتر از همه شهرها است، از طرف دیگر شکاف در خاک اصفهان بیشتر و جنس خاک متفاوت است.
وی ادامه داد: موضوع دیگری که در اصفهان باید به آن دقت کنیم ریسک‌های ناشی از فرونشست زمین در آثار تاریخی و فرهنگی است، چراکه اگر یک اثر تاریخی از بین برود قابل جبران نیست. البته این موارد همه راه‌حل دارد و دست ما بسته نیست و به راحتی می‌توانیم مساله را مدیریت کنیم. خوشبختانه جزو اولین کشورهایی هستیم که قانون مصوب مجلس را داریم و امیدواریم اعتباری برای این کار مصوب شود تا بتوان کارهای زیربنایی خاصی انجام داد. در همین رابطه تفاهم نامه‌هایی با مراکز تحقیقاتی منعقد شده، از جمله پژوهشگاه فضایی ایران که با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای می‌توانند نوع کشت و زرع را تشخیص دهند. این پتانسیل بزرگی است که اگر همه اینها را تجمیع کنیم اقدامات خوبی می‌توانیم انجام دهیم.
