گروه راه و شهرسازی|
علت سقوط هواپیمای بویینگ 737 سری 800 در حوالی تهران همچنان بحث داغ محافل رسانه‌ای و کارشناسی است. کارشناسان مستقل هر گونه حدس و گمان درباره علت این حادثه را بی‌اعتبار می‌دانند و بر این باورند که اطلاعات دو جعبه سیاه هواپیمای یادشده باید بازخوانی و تجریه و تحلیل شود تا علت این سانحه هوایی روشن شود. در این حال، مقام‌های ایرانی از کشورهای مختلف از جمله اوکراین، کانادا و فرانسه برای بررسی این سانحه هوایی دعوت کرده‌اند تا به گروه تحقیقاتی ایرانی ملحق شوند. در همین چهار چوب، روز پنجشنبه گروه کارشناسان اوکراینی فعالیت خود را در تهران آغاز کرد و قرار است، گروهی از کارشناسان کانادایی نیز در تهران این مساله را بررسی کنند.
هشتمین حادثه مرگبار سقوط هواپیمای بویینگ 737 سری 800 صبح چهارشنبه 18دی ماه حوالی تهران به وقوع پیوست و بر اثر آن تمامی ۱۷۶نفر مسافر و خدمه پروازی آن در این حادثه جان باختند، بیشتر مسافران هواپیما، اتباع جمهوری اسلامی ایران بودند و تنها ۳9 غیرایرانی در پرواز حضور داشتند.
این هواپیما که متعلق به شرکت هواپیمایی اوکراین اینترنشنال (Ukraine International) بود شش دقیقه بعد از پرواز، در نزدیکی فرودگاه امام خمینی(ره) سقوط کرد، پرواز 752 که قرار بود در ساعت 5:15 به مقصد کی‌یف پایتخت اوکراین انجام شود با تاخیر یک ساعته در 6:12 صبح پرواز کرد و هنوز معلوم نیست که این تاخیر به علت نقص ایمنی بوده یا دلیل دیگری داشته است.
در پی این حادثه، گمانه‌زنی‌های مختلفی درباره علت سقوط هواپیما صورت گرفت. اغلب کارشناسان مستقل داخلی این مساله را فنی می‌دانند و در عین حال، پاسخ قطعی را به تجزیه و تحلیل محتوای اطلاعات جعبه سیاه هواپیما موکول می‌کنند. از سوی دیگر، مقام‌های ارشد کانادا، امریکا و انگلیس بدون ارایه مدرک مستدل، مدعی شده‌اند که هواپیمای یاد شده هدف موشک پدافند هوایی ایران قرار گرفته است. مساله‌ای که علی ربیعی، سخنگوی دولت آن را «عملیات روانی» خوانده و به‌شدت رد کرده‌اند. مساله‌ای که مورد توجه گروهی از کارشناسان سیاسی نیز قرار گرفته است. به باور این دسته از کارشناسان، امریکا در پی بی‌حیثیت شدن در ماجرای ترور شهید سپهبد قاسم سلیمانی و در پی آن دریافت سیلی نظامی از ایران، به دنبال انحراف افکار عمومی جهان از این مسائل است و تلاش دارد تا با اتکا به سخنان یک مقام آگاه و تصاویری که زمان و مکان آنها قابل تایید شدن نیست، یک جنگ روانی را علیه دولت و ملت ایران راه بیندازد.
هیات ۱۰ نفره کانادایی در ایران
سیدعباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه در خصوص آخرین تحولات مربوط به رسیدگی به سانحه هوایی اخیر اظهار کرد: طبق هماهنگی انجام شده بین وزارت امور خارجه‌های ایران و کانادا یک هیات ۱۰ نفره کانادایی برای رسیدگی به امور قربانیان کانادایی حادثه تاسف بار سقوط هواپیمای اوکراینی عازم ایران هستند.
موسوی تاکید کرد: جمهوری اسلامی ایران از هیچ کمکی برای تسهیل امور مربوط به کشورهایی که اتباع آنها در این حادثه غم‌انگیز دچار حادثه شده‌اند دریغ نخواهد کرد و نتایج بررسی‌های فنی هم بر اساس مقررات ایکائو و با مشارکت نمایندگان اوکراین، بویینگ و با حضور متخصصین ناظر از سایر کشورهای خسارت دیده پس از تکمیل به‌طور شفاف به اطلاع عموم خواهد رسید.
تشکیل هیات کارشناسی ایران- اوکراین
پیش از این نیز علیرضا معزی، دبیر شورای اطلاع‌رسانی ریاست‌جمهوری از توافق ایران و اوکراین برای تشکیل هیات کارشناسی مشترک برای بررسی سقوط هواپیما خبر داده بود.او در صفحه توییترش نوشت: «در گفت‌وگوی تلفنی روسای جمهور ایران و اوکراین توافق شد تا وزارت‌راه ایران، هیات کارشناسی مشترک دو کشور را تشکیل دهد و وزرای خارجه ایران و اوکراین نیز ماموریت یافتند اقدامات لازم را برای تسهیل و تسریع همکاری‌های کارشناسی این هیات انجام دهند.
جلسه بررسی سانحه
با حضور متخصصان اوکراینی
بر این اساس، اولین جلسه مشترک کارگروه بررسی سانحه پرواز 752 اما با حضور تیم بررسی سانحه ایرانی و اوکراینی روز پنجشنبه در سازمان هواپیمایی کشوری برگزار شد.به گزارش ایلنا، تیم اوکراینی شامل کارگروه‌های بررسی سوانح، مدیریت بحران، تشخیص هویت، روابط بین‌الملل و نمایندگان شرکت بهره‌بردار هواپیما وارد تهران شدند و براساس استانداردهای بین‌المللی انکس ١٣ ایکائو با توجه به وجود کشورهای دیگری که
ذی‌ربط سانحه هستند از جمله نمایندگان موسسه ایمنی حمل و نقل کشور کمیسیون ایمنی حمل و نقل کشور کانادا و کمیسیون حمل و نقل هوایی سوئد جهت همکاری در بررسی سانحه دعوت به عمل آمده است.
استفاده از تجربه و تجهیزات کانادا
در همین حال، مدیرکل دفتر بررسی سوانح سازمان هواپیمایی با بیان اینکه با شرکت امریکایی هانیول رابطه خوبی نداریم و نمی‌توانیم تجهیزات مورد نیاز بازخوانی سانحه را از آن دریافت کنیم، گفت: از آنجایی که اوکراین رابطه خوبی با کانادا دارد، می‌توانیم از تجربه کشور کانادا برای بازخوانی جعبه سیاه بویینگ ۷۳۷ استفاده کنیم .
حسن رضایی‌فر در گفت‌وگو با ایلنا، درباره احتمال آسیب دیدن جعبه سیاه هواپیمای اوکراینی سانحه‌دیده اظهار کرد: بخشی از دو جعبه سیاه این هواپیما سانحه دیده اما حافظه آن‌که شامل اطلاعات است در محفظه‌ای قرار دارد و سالم مانده است.
وی درباره مقررات موجود برای بازخوانی اطلاعات جعبه سیاه این هواپیما در ایران یا در کشور مالک این هواپیما یا کشور سازنده آن تاکید کرد: قانون در این باره واضح و روشن است و جعبه سیاه با نظارت و هدایت کمیسیون بررسی سوانح در ایران بازخوانی می‌شود.
مدیرکل دفتر بررسی سوانح سازمان هواپیمایی در پاسخ به اینکه با وجود این قانون چرا جعبه سیاه هواپیمای سانحه دیده ATR شرکت آسمان برای بازخوانی به فرانسه ارسال شد؟ گفت: درباره بازخوانی جعبه سیاه ATR هم تمام سعی‌مان را کردیم که در داخل کشور بررسی و بازخوانی آن انجام شود اما ورژن دستگاه‌های در اختیار ایران با تجهیزات مورد نیاز برای بازخوانی آن جعبه سیاه متفاوت بود و نتوانستیم این عملیات را در ایران انجام دهیم.
رضایی‌فر افزود: از آنجایی که اوکراین رابطه خوبی با کانادا دارد، می‌توانیم از تجربه کشور کانادا برای بازخوانی جعبه سیاه بویینگ ۷۳۷ استفاده کنیم اما تاکید وزیر راه و شهرسازی این است که این عملیات در ایران انجام شود.
وی با بیان اینکه باید لابراتوار بازخوانی جعبه سیاه بویینگ ۷۳۷ مشخص شود، گفت: گزینه‌های مختلفی برای انجام بازخوانی جعبه سیاه هواپیمای اوکراینی داریم.مدیرکل دفتر بررسی سوانح سازمان هواپیمایی تاکید کرد: البته ما با شرکت هانیول ارتباط خوبی نداریم و نمی‌توانیم از این شرکت تجهیزات مورد نیاز را تهیه کنیم، اما کشورهای فرانسه، آلمان، کانادا، اوکراین و روسیه این تجهیزات را به صورت محدود در اختیار دارند و ما می‌توانیم از آن استفاده کنیم.
هواپیمایی پر از بار، مسافر و سوخت
رضایی درباره این پرواز توضیح داد: پرواز از اوکراین وارد تهران می‌شود و دو خلبان آن در هتل استراحت می‌کنند یک خلبان دیگر در هتل بوده و هر سه برای پرواز به فرودگاه مراجعه می‌کنند. علت تاخیر پرواز نیز به دلیل لودینگ هواپیما بوده است.
وی گفت: این هواپیما پر از مسافر بوده و بار مسافران نیز زیاد بوده است. زمانی که خلبان برای پرواز مراجعه می‌کند به‌طور همزمان بحث مسافرگیری و انتقال بار مسافر به داخل هواپیما انجام شده بوده اما از آنجا که در فصلی هستیم که ممکن است به دلیل شرایط بد آب و هوایی امکان فرود در فرودگاه مقصد نباشد بنابراین خلبان درخواست سوخت اضافی برای مقصدهای جایگزین احتمالی می‌کند. رضایی با اشاره به اینکه سوخت اضافی نیز به هواپیما منتقل شد، ادامه داد: ازآنجا که تعداد مسافر و بار از وزن مجاز برای تیک‌اف هواپیما بالاتر بوده است یا باید سوخت تخلیه می‌شد یا مسافر یا بار تخلیه شود که خلبان در این زمان تصمیم می‌گیرد، مقداری از بار مسافران را پیاده کرده تا هواپیما به وزن مجاز برسد که این موضوع باعث تاخیر شده بود.
وی گفت: بر اساس تصمیم خلبان، بار پیاده می‌شود تا با پرواز بعدی به کی‌یف ارسال شود این موضوع نیز مشکل فنی نبوده بلکه هماهنگی عملیاتی برای ایمنی پرواز بوده است.رضایی اظهار کرد: این سانحه یک سانحه مرگبار بزرگ است. سایت سانحه بسیار عظیم است. بررسی سانحه ممکن است یک سال تا دو سال طول بکشد و خواندن جعبه سیاه یک تا دو ماه هم به طول می‌انجامد. ما خواهش می‌کنیم فضای عمومی را آرام کنید تا کار بدون هیچ شک و تردیدی و در حداقل زمان انجام شود.
ادعای اصابت موشک منطقی نیست
از سوی دیگر معاون وزیر راه و شهرسازی درباره ادعای اصابت موشک به هواپیمای اوکراینی اظهار کرد: این ادعا منطقی نیست، این موضوع باید در فضای کارشناسی صورت بگیرد و اما در حال حاضر مدعیان در این فضا قرار ندارند.
به گزارش ایلنا، علی عابدزاده رییس سازمان هواپیمایی کشوری در برنامه تلویزیونی گفت‌وگوی ویژه خبری گفت: براساس استانداردهای بین‌المللی و براساس انکس ١٣، سانحه بویینگ ٧٣٧ بررسی می‌شود. کمیته‌های بررسی تشکیل شده است و ایران مسوول بررسی و رسیدگی به سانحه است. کشور اوکراین موظف است که با ما همکاری کند و اطلاعات مورد نیاز را در اختیار کشورمان قرار دهد.
معاون وزیر راه و شهرسازی تصریح کرد: کشور سازنده یعنی فرانسه و طراح آن یعنی امریکا و کشورهایی که مسافران آنها در این سانحه جان باختند باید در جریان بررسی سانحه قرار بگیرند. بازدیدها با حضور نمایندگان آغاز شده است و ادامه دارد.
محل تردد هواپیما امنیتی نبود
او با بیان اینکه در همان لحظات ٨ تا ٩ فروند هواپیما پیرامون فرودگاه داشتیم، افزود: ده‌ها هواپیما هم در همان ارتفاع پروازی و بالاتر در حال پرواز بودند و اساسا فضایی که این هواپیما در آن در حال تردد بود امنیتی نبوده است.
وی با بیان اینکه هواپیما بیش از ۵ دقیقه روی آسمان بود، گفت: چند دقیقه بعد از تیک آف هواپیما از اپروج فرودگاه مهرآباد اجازه افزایش ارتفاع تا ٢١ هزار پا را می‌گیرد و زمانی این سانحه رخ نداده که خلبان به شرایط با ثبات رسیده است.
عابدزاده افزود: اگر موشک اصابت می‌کرد، هواپیما در هوا منهدم می‌شد، اما دیده شد که هواپیما بعد از
آتش سوزی در مسیر برگشت به فرودگاه بوده و رو به جنوب شرقی قرار گرفته است و در نهایت هم با شکم به زمین برخورد کرد.
معاون وزیر راه و شهرسازی با تاکید بر اینکه بنده آدم سیاسی نیستم، اما اصابت موشک به این هواپیما و سقوط آن از لحاظ فنی امکان ندارد، گفت: انفجاری در کار نبوده است.
سقوط ارزش سهام بویینگ
وی اظهار کرد: باید توجه داشته باشیم که شرکت بویینگ در چند ماه اخیر زیان زیادی را متحمل شده و ضرر سنگینی داده است، بنابراین اگر فرض کنیم علت این سانحه عیب فنی خود هواپیما بوده و به خود کارخانه مرتبط است که ارزش سهام آن به‌شدت کاهش می‌یابد.
عابدزاده ادامه داد: هر چند که این مدل هواپیما ٧٣٧مکس نیست، اما این هواپیما نیز می‌تواند دارای نقص فنی باشد.
وی افزود: در ماه‌های اخیر شرکت بویینگ در ارتباط با بویینگ 737 مکس که ممنوع از پرواز شده، ضرر و زیان زیادی متحمل شده است و فکر کنید اگر چنین مساله‌ای در 737-800 بویینگ هم به اثبات برسد این شرکت هواپیمایی که یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های دنیا است زیان هنگفتی می‌بیند.عابدزاده گفت: هواپیما تقریبا یک دقیقه قبل از سقوط آتش گرفته بود و باتوجه به شواهد موجود و اینکه در هنگام اصابت هواپیما به زمین نوک هواپیما به سمت جنوب شرقی یعنی فرودگاه امام خمینی بوده است نشان می‌دهد این هواپیما قصد داشته با همان حالتی که هواپیما آتش گرفته بود جان مسافران را نجات دهد و به سمت فرودگاه برگردد اما موفق نشد.
هماهنگی با پدافند هوایی
معاون وزیر راه و شهرسازی با تاکید بر اینکه با پرسنل پدافند هماهنگی بسیار زیادی داریم، گفت: در کنار هم، پروازها و هواپیماها را در مسیر درست هدایت می‌کنیم و به هیچ‌وجه امکان ندارد، بدون هماهنگی پدافند هواپیماها هدایت شوند، از همین روی به‌طور کامل در جریان پرواز هواپیمای بویینگ ٧٣٧ قرار داشتند.
وی درباره انتشار عکس بقایای موشک روسی در محل سانحه اظهار کرد: چنین چیزی صحت ندارد و ساختگی است. عده‌ای در شبکه مجازی این اخبار جعلی را می‌سازند و دست به جوسازی‌ها می‌زنند.
وی با بیان اینکه شاهدان عینی دیده‌اند که هواپیما در آسمان آتش گرفته است، گفت: هواپیما پس از آتش سوزی با زمین برخورد کرده است و هیچ انفجاری در آسمان صورت نگرفته است. بنابراین ادعای برخورد موشک با هواپیما نمی‌تواند درست باشد.
عابدزاده درباره اینکه چرا خلبان هیچ تماسی با برج مراقبت نداشته اظهار کرد: احتمال دارد که خلبان به دنبال اقدامات حفظ هواپیما بوده و در داخل اتاق خود با دود مواجه شده است. از سوی دیگر خلبان برای صحبت با برج مراقبت باید کلیدی را فشار دهد که شاید فرصت این اقدامات را نداشت.
وی افزود: البته خلبان دو دقیقه بعد از پرواز با برج مراقبت مکالمه داشته و خواسته است که ارتفاع خود را تا ٢١ هزار پا افزایش دهد. تمام مکالمات خلبان توسط دستگاه سی وی آر ضبط و ثبت شده و بازخوانی می‌شود.
وی متذکر شد: قبل از استخراج و آنالیز اطلاعات هواپیما نمی‌توان علت دقیق سانحه را بیان کرد.
آسمان ایران امن است
وی با بیان اینکه فضای آسمان ایران کاملا امن است، گفت: تعداد پروازهای عبوری امروز بیشتر از روز گذشته بوده است.
عابدزاده ادامه داد: خوشبختانه در سه سال گذشته توانستیم راه‌های هوایی ایران را گسترش دهیم و راه موازی ایجاد کنیم و در حالی در گذشته راه‌های هوایی کشورمان تنگ بود امروز دو مسیر رفت و برگشت شمال-جنوب داریم.
وی تاکید کرد: هر چند که دو جعبه سیاه FDR و CVR آسیب دیده‌اند اما قابل خواندن و ترمیم هستند.
معاون وزیر راه و شهرسازی با اشاره به زمان اعلام علت سانحه گفت: بسیار سخت است که بخواهیم زمان تعیین کنیم اما با توجه به شرایط سعی می‌کنیم با حضور کارشناسان در کمترین زمان علت را اعلام کنیم. هر چند که این موضوع بسیار وابسته به همکاری کشورهای دیگر است.رییس سازمان هواپیمایی کشوری با اشاره به اینکه در حال بازسازی جعبه‌های سیاه هواپیما برای خواندن اطلاعات آن هستیم، گفت: می‌خواهیم این کار
حتی‌الامکان در ایران انجام شود اما بر اساس شواهد و آخرین اطلاعات به دست آمده از این سانحه، با قاطعیت می‌توان گفت:شایعاتی که در فضای مجازی و رسانه‌های خارجی مطرح می‌شود و مقامات امریکایی از آن حرف می‌زنند مبنی بر اصابت موشک به هواپیما صحت ندارد.
دعوت از چند کشور برای همکاری
وی ادامه داد: ما تجربه و توان لازم را در این زمینه را داریم البته اوکراینی‌ها نیز به ما کمک خواهند کرد و بر اساس قانون سازنده موتور هواپیما که کشور فرانسه است و طراح هواپیما که امریکا است نیز باید به ما کمک کنند و اطلاعات لازم را در اختیار ما قرار دهند تا بتوانیم با دقت بیشتری دلایل این سانحه را مشخص کنیم.
رییس سازمان هواپیمایی کشوری تصریح کرد: از آنجا که کانادایی‌ها اتباع بیشتری در این پرواز داشته‌اند نیز می‌توانند به ما کمک کنند و ما به فرانسه، کانادا و امریکا اطلاع لازم را داده‌ایم و از آنها دعوت کرده‌ایم.
وی ادامه داد: اگر به هر علتی مانند آسیب دیدن جعبه سیاه هواپیما، توانایی بازسازی آن در داخل وجود نداشته باشد می‌توانیم از کشورهای دیگر کمک بگیریم که البته ظاهر این جعبه سیاه نشان می‌دهد که امکان بازسازی آن در کشور وجود دارد و ما در حال حاضر می‌خواهیم این کار را در داخل کشور انجام دهیم.
رد اظهارات امریکایی‌ها
عابدزاده در پاسخ به اینکه در برخی رسانه‌ها آمده که این هواپیما به دلیل اشتباه سامانه پدافندی ما سقوط کرده است، تاکید کرد: این موضوع را سیاستمداران امریکایی گفته‌اند اگر چنین موضوعی باشد باید به اطلاع جهانیان رسیده باشد اما این فقط اظهارنظر سیاستمداران آنها است و به هیچ‌وجه منطقی نیست و رسیدگی به چنین حوزه‌ای باید در فضای کارشناسی صورت گیرد. ارتباط بین ساختارهای نظامی و غیر نظامی در این حوزه بر اساس قوانین ایکائو کاملا تعریف شده است و در داخل کشور نیز همه ما تابع مقررات بین‌المللی و داخلی هستیم. همچنین در همان لحظه‌ای که این هواپیما با سانحه مواجه شد حدود 9 فروند هواپیما پیرامون فرودگاه امام بودند و ده‌ها فروند نیزدر ارتفاع 25 هزار پایی مشغول پرواز بودند و این مساله نشان می‌دهد که فضا، فضای امنی بوده است.
وی گفت: چنانچه مستنداتی از سقوط هواپیمای اوکراینی به دست سیاستمداران امریکایی رسیده، آنها موظف هستند از طریق ایکائو آن را به جهانیان اعلام کنند. این اعلام را دنیا باید به راحتی در سایت‌ها ببیند.آنها اگر واقعا جرات و جسارت دارند، بیایند یافته‌های خود را که پشتوانه علمی و فنی داشته و در ساختار انکس 13 ایکائو جا دارد به دنیا نشان دهند.
وی همچنین درباره ویدئوهای منتشر شده در فضای مجازی در خصوص صحنه لحظه آتش‌گرفتن هواپیما در آسمان گفت: برخی از این ویدئوها را ما نگاه کرده‌ایم که از صحنه منتشر شده است و این ویدئوها این سوال را تایید می‌کنند که بیش از 60 تا 70 ثانیه در حال سوختن بوده است و این با اتفاقاتی که ما در صحنه دیده‌ایم مطابقت دارد اما امکان ندارد شیئی به هواپیما برخورد کند و آن بتواند در این مدت پرواز کند اگر قرار باشد انفجار در بالا صورت بگیرد باید قطعات پراکنده‌تر باشد. اگر ملاحظه کرده باشید هواپیمایی که در اوکراین با موشک هدف قرار گرفت فضایی که قطعات هواپیما پراکنده شد بسیار گسترده بود.
عابدزاده اظهار کرد: ما از کشور سوئد به دلیل اینکه اتباعی از آنها در هواپیما بود هم برای حضور در این بررسی‌ها درخواست کردیم. از کانادا نیز دعوت کردیم تا در بررسی به ما کمک کنند و این اطلاع‌رسانی نشان از این دارد که ما در عملکرد خودمان صادق هستیم و اجازه می‌دهیم امریکایی‌ها، فرانسوی‌ها، اوکراینی‌ها و سوئدی‌هاو کانادایی‌ها بیایند.
توصیه به امریکا برای پرهیز از جنگ روانی
علی ربیعی، سخنگوی دولت درباره سقوط هواپیمای اوکراینی بیانیه‌ای صادر کرد. متن این بیانیه به شرح ذیل است.
ضمن ابراز تسلیت مجدد دولت جمهوری اسلامی ایران به خانواده‌های داغدیده حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی ذکر چند نکته ضروری است:
1- اکنون سازمان هواپیمایی کشوری جمهوری اسلامی ایران کمیته بررسی سانحه را بر اساس مقررات ایکائو تشکیل داده است و با شفافیت، دقت و سرعت تمام، با حضور و مشارکت کارشناسان از همه کشورهای مرتبط، این سانحه هوایی را از همه جوانب فنی و اجرایی بررسی و به‌طور کامل اطلاع‌رسانی خواهد کرد.
2- طبق قواعد بین‌المللی، سازمان هواپیمایی کشوری از کشوری که سانحه در آن رخ داده است (ایران)، سازمان هواپیمایی کشوری از کشوری که صادر‌کننده گواهینامه صلاحیت پرواز است (اوکراین)، مالک هوایپما (اوکراین) کارخانه سازنده هواپیما (بویینگ) و کارخانه سازنده موتور هواپیما (فرانسه) می‌توانند در فرایند تحقیق شرکت کنند. هم‌اکنون نماینده کشور اوکراین در ایران حضور دارد. ما از شرکت بویینگ نیز می‌خواهیم نماینده خود را برای مشارکت در فرایند بررسی جعبه سیاه اعزام نمایند.
3- از حضور کشورهای مرتبط دیگر که اتباع آنها در این حادثه تلخ جان باخته‌اند نیز در فرایند بررسی استقبال می‌کنیم.
4- بنا به دستور رییس‌جمهور نتیجه بررسی‌های فنی و کارشناسی، به‌طور منظم و سریع، به اطلاع عموم، به ویژه خانواده‌های داغدار خواهد رسید.
5-اعتقاد داریم این روشی اطمینان بخش برای همگان به ویژه خانواده‌های داغدار خواهد بود.
6- امروز به روش کاملا حساب شده و شناخته شده در عملیات روانی به نقل از یک منبع آگاه از پنتاگون که خواسته نامش فاش نشود، خبر اصابت دو موشک به هواپیمای اوکراینی را با آب و تاب در رسانه‌ها منعکس کرده است. درآینده که مشخص شد این ادعای دروغ عاری از حقیقت است هیچ کس مسوولیت این دروغ بزرگ را بر عهده نخواهد گرفت.
7- توصیه می‌کنیم دولت امریکا به جای دروغ‌پردازی و شکل دادن به یک عملیات روانی، به نتایج بررسی کمیته‌های ذکر شده در بند بالا دقت نمایند.
8- در انتها متاسفم که سیستم عملیات روانی دولت امریکا و همراهان آگاه و ناآگاه آنها با این دروغ‌پردازی‌ها بر زخم‌های جانکاه خانواده‌های داغدار نمک می‌پاشند و برای تامین اهداف خود در این عملیات روانی خانواده‌های قربانیان این حادثه را نیز قربانی می‌کنند.
