گروه راه و شهرسازی|
در حالی که مسوولان شرکت نفت طی روزهای گذشته اعلام کردند که کیفیت نازل بنزین را رد کرده‌اند و مساله آلودگی هوا را به سایر عوامل نسبت داده‌اند، روز گذشته پیروز حناچی، شهردار تهران از بررسی مجدد وجود گوگرد در سوخت بنزین خبر داد.
آلودگی هوا زندگی ساکنان کلان‌شهرها به خصوص تهران را تحت تاثیر قرار داده است. مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل شده‌اند، زمان امتحانات تغییر کرده است، والدین شاغل سردرگم شده‌اند، سالمندان خانه‌نشین شده و شلوغی صف‌های اتوبوس و ایستگاه‌های مترو شهروندان را کلافه کرده است. روزانه تعداد زیادی راهی بیمارستان‌ها می‌شوند و میلیون‌ها نفر با تنفس هوای آلوده به انواع و اقسام بیماری‌ها دچار می‌شوند که برخی از آنها ممکن است در آینده خود را نشان دهد و برخی مانند سردرد، سرگیجه، خستگی و سوزش چشم حال و حوصله‌ای برای مردم باقی نگذاشته است.
این مشکلات در آذرماه امسال بیش از هر زمان دیگری بروز یافتند. بر اساس اطلاعات شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، هوای پایتخت در ۱۸ روز از آذر ماه در شرایط نامطلوب قرار داشت. آذر ماه امسال تهرانی‌ها یکی از بدترین ماه‌های آلوده پایتخت را تجربه کردند. به‌طوری‌که به دلیل افزایش غلظت ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در ۱۸ روز از این ماه هوا در شرایط نامطلوب قرار داشت که در این بین سهم هوای آلوده برای گروه‌های حساس ۱۵ روز و سهم هوای آلوده برای همه افراد سه روز بود. ۱۲روز نیز هوای پایتخت در شرایط سالم قرار داشت.
اطلاعات شرکت کنترل کیفیت هوای تهران نشان می‌دهد که هوای پایتخت طی آذر ماه سال گذشته شرایط به مراتب بهتری نسبت به امسال داشت، چرا که در این بازه زمانی هوا یک روز در شرایط پاک، ۱۸ روز در شرایط سالم و ۱۱ روز ناسالم برای گروه‌های حساس بود. هوای تهران در این ماه طی هیچ روزی در شرایط ناسالم برای همه گروه‌ها قرار نداشت. در آخرین ماه پاییز ۹۶ نیز پایتخت‌نشینان ۲ روز هوای پاک، ۹ روز هوای سالم و ۱۶ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس تنفس کردند. در این ماه همانند آذرماه امسال هوای پایتخت سه روز در شرایط ناسالم برای همه افراد قرار داشت. کیفیت هوای تهران در آذر ماه سال ۹۴ و ۹۵ نیز شرایط بهتری نسبت به امسال داشت. کیفیت هوا در آذر سال ۹۵، چهار روز در شرایط پاک، ۱۴ روز سالم، ۱۰ روز ناسالم برای گروه‌های حساس و ۲ روز ناسالم برای همه افراد بود همچنین در آذر ماه سال ۹۴ نیز تهرانی‌ها دو روز هوای پاک، ۸ روز هوای سالم، ۱۹ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و یک روز هوای ناسالم برای همه داشتند.
در روزهایی که آلودگی هوا افزایش پیدا می‌کند مسوولان نیز به جای پیدا کردن راه‌حل مناسب به فکر پیدا کردن راهی هستند تا از خود و سازمان متبوعشان سلب مسوولیت کنند.این در حالی است که در شرایط بحران وقت حرف زدن نیست و فقط باید عمل کرد. در واقع تصمیم‌گیری برای بحران آلودگی هوا باید درروزهایی که هوا آلوده نیست و فرصت کافی برای بررسی ابعاد مختلف راهکارهای پیشنهادی وجود دارد، انجام گیرد. اکنون دو متهم اصلی آلودگی هوا، سوخت و خودروها هستند. برخی کارشناسان از افزایش میزان گوگرد در بنزین خبر می‌دهند و حتی چندی پیش سید آرش میلانی حسینی از وجود سیاهه‌ای خبر داد که در آن میزان الاینده‌های شهرتهران مشخص شده است هر چند این سیاهه تاکنون در اختیار رسانه‌ها قرار نگرفته و علنی نشده است اما میلانی درباره آن گفته بود: «براساس گزارش‌های اعلام شده میزان گوگرد در بنزین مقداری افزایش یافته است. اصلی‌ترین مساله گوگرد، وجود آن در سوخت دیزل است این موضوع پیچیدگی‌های خود را دارد و نباید در این خصوص، سریعا واکنش نشان داد.»
اسماعیل کهرم، کارشناس ارشد محیط زیست نیز چندی پیش در گفت‌وگو با «تعادل» گفت: «در یک برهه‌ای روزانه 22 میلیون لیتر کمبود بنزین داشتیم بنابراین به ناچار تولید بنزین به پتروشیمی‌ها واگذار شد.پتروشیمی‌ها تا 50درصد به آن بنزن اضافه می‌کردند که اکنون این امر منتفی شده است.اما هنوز میزان گوگرد در بنزین بیش از استانداردهای جهانی است. وجود حدود 2 درصد گوگرد در بنزین طبیعی است اما اکنون این میزان بسیار بیشتر از 2درصد برآورد شده است. گوگرد موجود در بنزین هوا را آلوده می‌کند و باعث کندذهنی کودکان می‌شود . کشور ما بسیار غنی است و اگر بخواهیم می‌توانیم بهترین بنزین را در کشور تولید کنیم.»
اما شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی نسبت به ایناظهارنظرها واکنش نشان داد و مرتبط دانستن آلودگی هوا با بنزین را به‌طور کامل رد و اعلام کرد که سوخت توزیعی اعم از بنزین و گازوئیل در کلان‌شهر تهران از کیفیت بالایی برخوردار است. این شرکت در اطلاعیه‌ای اعلام کرد: «علی‌رغم توضیحات مکرر ماه‌های اخیر پیرامون کیفیت بنزین تولیدی و توزیعی در کشور به ویژه در کلان‌شهرها اخیرا و به دنبال آلودگی روزهای گذشته مجددا ابهاماتی ایجاد شده و حتی نمایندگان مجلس شورای اسلامی موضوعاتی مطرح کرده‌اند. طبق گزارش منتشر شده توسط شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، منشأ بیش از ۸۰ درصد از آلودگی وسائل نقلیه شهر تهران مربوط به کامیون‌ها، اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌ها گزارش شده که از قضا سوخت مصرفی هیچ‌کدام از آنها بنزین نیست؛ لذا مرتبط دانستن آلودگی هوا با بنزین به‌طور کامل رد می‌شود.»
وجود گوگرد در سوخت بنزین دوباره ارزیابی می‌شود
در این حال، روز گذشته پیروز حناچی، شهردار تهران از بررسی مجدد وجود گوگرد در سوخت بنزین خبر داد و گفت: منشأ گوگرد در تهران، سوخت فسیلی است، اما گوگرد تنها یک منشأ ندارد، چرا که سوخت مازوت، گازوئیل و بنزین نیز حاوی گوگرد است. همچنین سوخت نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها و سایر مراکز صنعتی نیزحاوی گوگرد هستند. در آخرین پایش انجام شده از منابع سوخت فسیلی در تهران چیز عجیب و غریبی در بنزین ندیدیم، اما اعلام کرده‌ایم که وجود گوگرد در سوخت بنزین مجددا مورد ارزیابی قرار گیرد.
اثر گوگرد در بوی نامطبوع تهران
شهردار تهران در حالی از بررسی دوباره میزان گوگرد در بنزین خبر داده است که افزایش گوگرد در هوای تهران به عنوان یکی از منابع بوی نامطبوع تهران نیز معرفی شد و هفته گذشته رییس اداره سلامت هوای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی عنوان کرد: «بوی بدی که در روزهای گذشته در تهران احساس شد، گازی با منشأ ترکیبات گوگردی است که می‌تواند دی اکسید گوگرد یا ترکیبات دیگری از گوگرد باشد و نمی‌تواند به دفن زباله ارتباط داشته باشد.»
اما از سوی دیگر نمی‌توان نقش خودروسازان را در آلودگی هوای تهران نادیده گرفت. ذرات معلق با قطر کمتر از 2.5 میکرون، یکی دیگر از منابع آلاینده هوا به شمار می‌رود که شامل عناصر و ترکیبات مختلفی است اما در این میان کربن سیاه یکی از اجزای بسیار خطرناک و ریز این ذرات معلق است که احتمال بروز سرطان را افزایش می‌دهد . موتورهای دیزلی و سوخت‌های فسیلی نقش بسیاری در فرآوری کربن سیاه دارند. از مجموع ذرات معلق فرآوری شده در شهر تهران، 23 درصد سهم کامیون‌ها، 4 درصد سهم مینی‌بوس‌ها، 12 درصد سهم اتوبوس‌های شرکت واحد و 18 درصد سهم سایر اتوبوس‌ها است، بنابراین با توجه به دیزلی بودن این ناوگان‌ها می‌توان نتیجه‌گیری کرد که خودروهای دیزلی عامل مهمی در آلایندگی شهر تهران هستند.
در سال 93 بر اساس مصوبه هیات دولت، نصب «فیلتر جاذب دوده» به منظور کاهش آلودگی هوا روی خودروهای دیزلی الزامی شد. خودروسازان در همان زمان با این مساله مخالفت‌های گسترده‌ای داشتند. در شرایطی که خودروسازان در یکی، دو ساله گذشته بیشترین سود و استفاده را از تحولات اقتصادی برده‌اند و به بهانه تحریم‌ها، خودروهایشان را با همان کیفیت و بلکه کمتر و صد البته قیمت بیشتر فروخته‌اند، با همان بهانه تحریم‌ها از انجام کمترین وظیفه در راستای قانون هوای پاک شانه خالی کردند. البته شورای پنجم شهر تهران نیز در این خصوص مقصر بود.
برخی کارشناسان نیز معتقدند وجود ساختمان‌های بلندمرتبه در محیط شهر، در نقش «دیوار باد»، باعث سرکوب شدن جریان باد سطحی در داخل شهر می‌شود که پیامد آن، «ایستایی هوا»، «انباشت ذرات آلاینده معلق در هوا» و در نتیجه بروز «تهویه نامطبوع شهر» خواهد بود. در تهران طی 30 سال اخیر حدود هزار فقره پروانه ساختمانی برای احداث انواع بلندمرتبه صادر شده که هر پروانه، از چند برج ساختمانی تشکیل شده است. به این ترتیب طی سه دهه اخیر، سالی حداقل 30 برج مسکونی یا غیرمسکونی در پایتخت احداث شده که عمده آنها در مناطق شمالی و این اواخر در شمال غرب و غربی‌ترین منطقه تهران جانمایی شده‌اند.
اسماعیل کهرم نیز موضوع تاثیر ساختمان‌های بلندمرتبه بر مسیر باد در تهران را تایید می‌کند. او در این باره گفت: «اکثر بادهای تهران از جنوب غربی به شمال شرقی می‌وزند .اگر بلندمرتبه‌سازی و برج‌سازی شکل نمی‌گرفت، این کریدور هوایی باز می‌ماند و آلاینده‌ها را با خود می‌برد اما با کمال تاسف بدون محاسبه مسیر بادهای غالب، آسمان خراش‌ها ساخته شد و جلوی حرکت بادها را مسدود کردیم.»
با وجود این برخی کارشناسان نیز معتقدند بلندمرتبه‌سازی تاثیری در آلودگی هوای تهران ندارد و این ادعایی غیر علمی است. این درحالی است که در کلان‌شهرهای دیگر کشور مانند اصفهان و مشهد که کوه‌ها و ساختمان‌های بلند ندارند هم وضعیت آلودگی هوا شبیه تهران است و می‌توان نتیجه گرفت مقصر دانستن وضعیت جغرافیایی تهران به نوعی فرافکنی است. دلایل آلودگی هوا و منابع آن مشخص است و تنها باید راه‌حلی که قابلیت اجرایی داشته باشد برای آن در نظر گرفته شود که ظاهرا هیچ سازمان و نهادی خود راموظف به اینکار نمی‌داند و همه در حال پاس کاری این موضوع به یکدیگرند.
پیش‌بینی انباشت غلظت آلاینده‌های جوی
همانطور که عنوان شد تهران در آذر ماه 18 روز هوای ناسالم داشته است و از اواخر هفته گذشته این وضعیت تاکنون ادامه دارد . بر اساس گزارش هواشناسی طی 4روز آینده پایداری جو موجب سکون هوا و نوزیدن باد مناسب در تهران می‌شود و به دلیل نبود امکان تهویه طبیعی، در بعضی ساعات شاهد انباشت و غلظت آلاینده‌های جوی و کاهش دید افقی خواهیم بود.
بر اساس بررسی داده‌ها و نقشه‌های پیش یابی هواشناسی تهران، آسمانی غبارآلود به همراه غلظت آلاینده‌ها به ویژه در نواحی پرجمعیت، مناطق صنعتی و پرتردد تهران و شهرهای همجوار پیش‌بینی می‌شود و تا دوشنبه وضعیت کیفیت هوا در حد ناسالم خواهد بود و اواسط روز دوشنبه ناپایداری نسبی موجب وزش باد و کاهش حجم آلاینده‌ها خواهد شد اما از سه شنبه مجدد شرایط کاهش کیفیت هوا وجود دارد.
پلیس راهور نیز محدودیت‌هایی برای تردد خودروها در نظر گرفته است. بر اساس مصوبه کارگروه اضطرار کاهش آلودگی هوا درباره مسائل ترافیکی، امشب تردد کامیون‌ها در پایتخت به صورت 24 ساعته ممنوع است و کامیون‌ها اجازه تردد را در سطح پایتخت نخواهند داشت.همچنین روز یک‌شنبه تنها خودروهایی در سطح شهر مجاز به تردد خواهند بود، که از سهمیه ۲۰ روز رایگان آنها برای هر فصل باقی مانده باشد.در واقع طرح کاهش آلودگی هوا (حلقه دوم ترافیک)، به مقابل در منازل و تمام سطح شهر گسترش پیدا می‌کند و تنها اجازه تردد به افرادی که داده می‌شود که از سهمیه رایگان 20 روز تردد آنها برای هر فصل باقی مانده باشد و امکان تردد با پرداخت عوارض وجود نخواهد داشت.
اظهارات رییس پلیس راهور تهران درباره تردد در روز یک‌شنبه براساس میزان سهمیه 20 روز باقی‌مانده در حالی است که روز یک‌شنبه اول دی، اولین روز از فصل زمستان است و طبیعتا تمام خودروها طبق قانون این امکان را دارند که وارد محدوده شوند.
لازم به ذکر است شاخص کیفیت هوا (AQI) به پنج دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شود. بر اساس این تقسیم‌بندی از عدد صفر تا ۵۰ هوا پاک، از ۵۱ تا ۱۰۰ هوا سالم یا متوسط، از ۱۰۱ تا ۱۵۰ هوا ناسالم برای گروه‌های حساس، از ۱۵۱ تا ۲۰۰ هوا ناسالم برای همه گروه‌ها، از ۲۰۱ تا ۳۰۰ هوا بسیار ناسالم و از ۳۰۱ تا ۵۰۰ شرایط کیفی هوا خطرناک است.
گفتنی است در هوای پاک که با رنگ سبز نشان داده می‌شود، شرایط کیفیت هوا مناسب است و خطری برای سلامت انسان ندارد. در هوای سالم که به رنگ زرد شناخته می‌شود، کیفیت هوا قابل قبول و غلظت آلاینده‌ها کمتر از حدی است که بر سلامت انسان تاثیر منفی داشته باشد اما در هوای ناسالم برای گروه‌های حساس که به رنگ نارنجی نشانه‌گذاری می‌شود، مقدار AQI بین ۱۰۱ تا ۱۵۰ قرار می‌گیرد که در نتیجه آن گروه‌های حساس اثرپذیری بیشتری از آلودگی هوا خواهند داشت.
در هوای ناسالم که به رنگ قرمز است، کلیه افراد جامعه در معرض مخاطرات ناشی از آلودگی هوا قرار می‌گیرند و حتی ممکن است گروه‌های حساس دچار عوارض شدیدتری شوند. افزون بر این در هوای بسیار ناسالم که به رنگ بنفش نشان داده می‌شود و عدد AQI بین ۲۰۱ تا ۳۰۰ قرار می‌گیرد، احتمال بروز عوارض جدی برای سلامت افراد جامعه افزایش می‌یابد.
