گروه راه و شهرسازی | زهره علامی|
چندی پیش، سرپرست اداره کل راه‌آهن خراسان از افزایش 5 درصدی سفر مسافران و زائران خارجی با قطارهای مسافربری به مشهد در مقایسه با بهار سال گذشته خبر داد. به گفته مصطفی نصیری، طی سه ماه نخست سال جاری ۲۸ هزار و ۱۸۴ مسافر و زائر خارجی از کشورهای عراق، لبنان، کویت، پاکستان، هندوستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس جهت تشرف و زیارت مرقد مطهر امام هشتم(ع) به مشهد آمده‌اند و ناوگان ریلی را برای تردد در این مسیر انتخاب کرده‌اند.
انتشار این آمار درحالی است که طی سه ماهه فصل بهار، ماهانه حدود یک میلیون مسافر ریلی در مسیرهای منتهی به مشهد جابه‌جا شده‌اند و درواقع سهم توریست‌ها نسبت به مسافران داخلی کمتر از یک صدم درصد است، اما با توجه به روند رو به رشد سفرهای مذهبی توریست‌ها به ایران و کاهش ارزش پول ملی طی ماه‌های گذشته پیش بینی می‌شود که حجم سفرهای توریستی آن هم از نوع مذهبی به ایران افزایش یابد. در این میان، ایران پتانسیل خوبی برای جذب توریست مذهبی دارد چون حجم قابل ملاحظه‌ای از مردم کشورهای اطراف، شیعه و بطور بالقوه متقاضی سفر به ایران هستند. براساس آمار، تعداد شیعیان هند، پاکستان و عراق رقم چشمگیری است و این موضوع می‌تواند امتیاز خوبی برای حمل و نقل ریلی کشور محسوب شود زیرا بهره‌گیری از این مد حمل و نقل دربین توریست‌های مذهبی بیش از سایر انواع حمل و نقل است.
اما سوال این است که برای استفاده از این فرصت و پتانسیل چه اقداماتی باید انجام شود؟ به گفته کارشناسان، حمل و نقل ریلی مسافری در ایران زیان ده است و حتی یارانه‌های پرداخت شده از سوی دولت هم نتوانسته در این زمینه راهگشا باشد. طی سال‌های گذشته بارها مسوولان شرکت‌های ریلی مسافری از جمله مدیرعامل رجا با ابراز نگرانی نسبت به وضعیت هزینه-درآمد خود از احتمال ورشکستگی خبرداده‌اند، طی یک‌سال گذشته و با افزایش نرخ ارز هم وضعیت مالی این شرکت‌های ریلی بغرنج‌تر شد، تورم سالانه و نوسانات نرخ ارز و دلار بر هزینه شرکت‌های ریلی بسیار موثر بوده و با این اوصاف کار برای خدمت‌رسانی مناسب در بخش حمل‌ونقل ریلی مسافری بسیار سخت شده است، به عنوان نمونه هم‌اکنون 55 درصد کل هزینه رجا ارزی است که در این حوزه 65 درصد هزینه تامین قطعات ترن‌ست و ریل‌باس‌ها ارزی است، بنابراین حتی با ارز 1000 تومانی هم ادامه فعالیت ترن‌ست‌ها با توجه به هزینه‌های بالای ارزی در بخش تعمیرات و نگهداری از این قطارها به هیچ‌وجه توجیه اقتصادی ندارد و با این وضعیت در آینده‌‌ای نه چندان دور شاهد زمین‌گیر شدن آنها خواهیم بود.
به عبارت دیگر، وضعیت مالی شرکت‌های مسافری مناسب نیست و افزایش سفرهای ریلی اتباع خارجی به ایران یک فرصت مناسب برای این شرکت‌ها است. آنها می‌توانند با افزایش تعرفه دریافتی از مسافران خارجی تاحدودی از ضرردهی شرکت‌های خود بکاهند، البته ناگفته نماند که در حال حاضر دولت به بخش حمل و نقل ریلی مسافری یارانه پرداخت می‌کند و چون هزینه بلیت مسافران ایرانی و خارجی ثابت است، در واقع این مسافران هم از سوبسید دولت ایران استفاده می‌کنند. این درحالی است که در سایر کشورها دولت‌ها یارانه‌ای به بخش مسافربری ریلی نمی‌دهند و برهمین اساس هزینه دریافت شده از یک توریست و یک تبعه آن کشور یکسان است. بنابراین با توجه به ضررده بودن شرکت‌های مسافربری ریلی و پرداخت یارانه دولتی به این شرکت‌ها، از توریست‌هایی که از حمل و نقل ریلی ایران استفاده می‌کنند هزینه تمام شده بلیت دریافت شود ضمن اینکه فرصت دیگری هم برای بهره‌برداری از سوی راه‌آهن و شرکت‌های مسافربری ریلی وجود دارد و آن هم دریافت ارز برای خرید بلیت از سوی توریست‌ها است.
در این شرایط، با توجه به تأمین بخشی از ضررهای مالی شرکت‌های ریلی با حمل و نقل توریست‌ها، بین این شرکت‌ها برای جذب توریست و بهبود خدمات رسانی به آنها رقابت ایجاد می‌شود و این موضوع می‌تواند به افزایش درآمدهای دولتی هم منجرشود.
پتانسیل ایران برای جذب توریست مذهبی
محمدحسین رضاییان، کارشناس ارشد حوزه حمل و نقل ریلی به پتانسیل بخش ریلی ایران در جذب توریست به ویژه توریست مذهبی اشاره می‌کند و معتقد است که از این مزیت به درستی بهره گرفته نشده است.
او در گفت‌وگو با روزنامه تعادل با اشاره به فرصت‌های پیش‌رو برای بهره‌گیری از افزایش سفرهای ریلی اتباع خارجی به ایران می‌گوید: پتانسیل خوبی در حمل و نقل و جابه‌جایی توریست‌ها توسط ریل وجود دارد که راه‌آهن باید از این فرصت‌ها به خوبی استفاده کند. رضاییان اظهار می‌کند: همان‌گونه که درترانزیت ریلی کالاها، کرایه دریافت شده بیش از کرایه مربوط به جابه‌جایی کالاهای ایرانی است در حمل و نقل ریلی مسافر هم می‌توان از توریست‌ها هزینه بیشتری برای بلیت دریافت کرد. او ادامه می‌دهد: لزومی ندارد که تعرفه‌های جابه‌جایی ریلی برای مسافر ایرانی و توریست یکسان باشد و باید از این فرصت کمال استفاده را کرد. به گفته این کارشناس ارشد حوزه ریلی، درصورتی که خط شلمچه_بصره احداث شود یا اگر مسیرریلی شرق به غرب (که قطارآن به صورت نمادین چندین بار این مسیر را طی کرد) مورد توجه قرار بگیرد، افزایش مسافرت‌های ریلی از عراق به ایران رخ می‌دهد.
پیشنهاد افزایش هزینه بلیت خارجی‌ها
رضاییان بیان می‌کند: پیشنهاد می‌شود، با راه‌اندازی خط شلمچه- بصره، تعرفه مسافران خارجی افزایش یابد و هزینه دریافت شده از آنها ارزی باشد. او با اشاره به پتانسیل ایران در جذب توریست ادامه می‌دهد: موضوعی که در زمینه توریست به آن بی‌توجهی شده است فرصت‌های پیش رو در زمینه توریست مذهبی است، با توجه به اینکه 50 میلیون شیعه در هند وجود دارد، بیش از 30 میلیون شیعه در پاکستان داریم و تعداد شیعیان عراقی هم زیاد است، این آمار نشان‌دهنده پتانسیل خوب ایران برای جذب توریست مذهبی است.
افزایش تعرفه دریافتی از توریست‌ها
این کارشناس ارشد حوزه ریلی اظهار می‌کند: ظرفیت جذب توریست از دو کشور شرقی ایران یعنی هند و پاکستان و کشورهای غرب ایران یعنی عراق با کمک حمل و نقل ریلی مهیااست البته تعداد بسیاری از آنها امکان یک سفر ویژه و لوکس به ایران را ندارند اما اگر شرایط برای یک سفر ارزان و آسان که همان ریل است فراهم شود، می‌توان شاهد افزایش سفر توریست‌های مذهبی به ایران باشیم. رضاییان بیان می‌کند: پیشنهاد می‌شود، تعرفه دریافت شده از توریست‌ها بیشتر از مسافران ایرانی باشد اما درباره دریافت هزینه به صورت ارزی یا دلاری شاید چندان فرقی نکند و می‌توان هزینه سفر رفت را ارزی و سفر برگشت را دلاری دریافت کرد. او اضافه می‌کند: درباره اماکن توریستی در داخل کشورها هم شاهد تفاوت تعرفه دریافتی از توریست‌ها و مسافران داخلی هستیم که این تفاوت گاهی تا 5 برابر هم می‌شود و این موضوع می‌تواند درباره هزینه بلیت توریست‌ها و مسافران ایرانی اعمال شود. این کارشناس ارشد حوزه ریلی ادامه می‌دهد: باید دو تعرفه برای مسافران ایرانی و خارجی تعریف شود تا از مزیت افزایش سفرهای ریلی به ایران استفاده شود.
دریافت هزینه تمام شده بلیت
از توریست‌ها
سعید قصابیان، کارشناس ارشد حوزه ریلی هم که از منتقدان دریافت هزینه یکسان بلیت از مسافران داخلی و توریست‌ها است با اشاره به افزایش سفرریلی اتباع خارجی به «تعادل» می‌گوید: مسافران خارجی برای ورود و تردد در کشور، می‌توانند از مدهای مختلف حمل و نقل استفاده کنند که حمل و نقل ریلی یکی از به صرفه‌ترین و ایمن‌ترین انواع حمل و نقل است و بسیاری از توریست‌های مذهبی در ایران این شیوه حمل و نقل را انتخاب می‌کنند. قصابیان می‌افزاید: آمارها نشان می‌دهد که قطب ریلی ایران مشهد است و حدود 50 درصد سفرهای ریلی درکشورمان به مقصد مشهد و قم است و اقبال برای سفر به این دو شهر بالا است و داشتن مسیرریلی به قم و مشهد اتفاق خوبی است و مزیت خوبی محسوب می‌شود. او ادامه می‌دهد: اگرچه داشتن مسیرریلی به دو مقصد مشهد و قم، امتیاز خوبی است اما موضوع این است که از این فرصت به درستی استفاده نمی‌شود. به گفته این کارشناس ارشد حوزه ریلی، اگرچه توریست‌هایی که به ایران سفر می‌کنند، برای سکونت در هتل‌ها باید دلار بپردازند و یک ایرانی باید هزینه را به صورت ریالی پرداخت کند اما برای خرید بلیت قطار، هواپیما و ... بین یک تبعه ایرانی و یک توریست تفاوتی وجود ندارد. قصابیان اظهار می‌کند: پیشنهاد می‌شود که از توریست‌ها برای خرید بلیت قطار دلار دریافت شود دلیل آن هم این است که دولت برای حوزه ریلی یارانه می‌پردازد اما این موضوع باید در نظر گرفته شود که این یارانه مربوط به مسافر ایرانی است و دلیلی ندارد که دولت برای مسافر خارجی هم یارانه بپردازد و باید قیمت واقعی بلیت از توریست دریافت شود.
او بیان می‌کند: دولت می‌تواند از این پس هزینه بلیت با قیمت تمام شده را از توریست دریافت کند اما برای مسافر ایرانی یارانه بپردازد و هزینه کمتری از او دریافت کند، در واقع به دلیل تصمیماتی که از سال‌های قبل گرفته شده، دولت یارانه حمل و نقل ریلی مسافری را می‌پردازد اما قرار نیست که یارانه سفرهای توریست‌ها را هم بپردازد.
این کارشناس ارشد حوزه حمل و نقل ریلی با اشاره به تبعات مثبت دریافت هزینه تمام شده بلیت قطار از توریست‌ها می‌گوید: با این اقدام، راه‌آهن و شرکت‌های توریستی برای جذب مسافر تشویق می‌شوند و راه‌آهن می‌تواند ضررمالی حمل و نقل ریلی مسافری را با جابه‌جایی مسافر خارجی جبران کند. قصابیان تصریح می‌کند: دریافت هزینه تمام شده بلیت از مسافرخارجی، شکایت توریست‌ها را به همراه نخواهد داشت چون این توریست‌ها از لحاظ مالی مشکلی ندارند و تمکن سفر به کشور خارجی را دارد. او اضافه می‌کند: در زمان سفر ایرانی‌ها به عربستان و عراق هم ما شاهد پرداخت یارانه یا سوبسید از سوی دولت این کشورها در حمل و نقل مسافران ایرانی نیستیم بنابراین قرار نیست که دولت ایران هم سوبسید توریست‌های سایر کشورها را پرداخت کند.
تجربه سایر کشورها
این کارشناس ارشد حوزه ریلی درباره تجربه سایر کشورها در زمینه قیمت بلیت قطارها می‌گوید: در سایر کشورها دولت یارانه‌ای به بخش ریلی نمی‌دهد و نه مسافر خارجی و نه مسافر داخلی، سوبسیدی دریافت نمی‌کنند. او ادامه می‌دهد: به عنوان نمونه در کشور اتریش، یک تبعه اتریشی برای استفاده از قطار در یک مسیر مشخص همان هزینه‌ای را می‌پردازد که یک توریست و تفاوتی بین این دو نیست. قصابیان اظهار می‌کند: این نکته هم باید مورد توجه قرار بگیرد که در کشورهای اروپایی، وضعیت سوددهی حمل و نقل ریلی مسافری بهتر است و مانند ایران زیان ده نیست.
عمده مسافران خارجی، عراقی هستند
اما محمد سیاوشی، کارشناس بازار عراق که سال‌ها است در حوزه گردشگری مذهبی فعالیت می‌کند، معتقد است که راه‌آهن ایران با بهبود خدمات‌رسانی در بخش ریلی می‌تواند حجم توریست‌های مذهبی و به ویژه عراقی‌ها را به ایران افزایش دهد. او درباره ملیت مسافران ریلی در ایران به «تعادل» می‌گوید: عمده مسافران ریلی کشورمان، عراقی هستند و دلیل آن هم این است که هم مرز شلمچه از ایستگاه خرمشهر را داریم و هم اینکه در مرز کرمانشاه از ایستگاه کرمانشاه و اهواز انجام می‌شود و بیش از 85 درصد مسافرت‌ها توسط عراقی‌ها انجام می‌شود.
سیاوشی ادامه می‌دهد: در سال‌های گذشته هم همواره سهم عراقی‌ها در سفرهای ریلی قابل ملاحظه بوده است و بخشی از ظرفیت ریلی کشور از مناطق جنوبی مخصوصا خرمشهر و اهواز سهم عراقی‌ها بوده است اما این سفرها هیچ انضباط و نظامی نداشته است.
او می‌افزاید: عراقی‌ها توسط دلال‌ها و واسطه‌گران و با قیمت‌های چند برابری و بدون هیچ زیرساختی، بلیت قطار را دریافت می‌کنند، این درحالی است که قیمت بلیت در این سایت‌ها برای ایرانیان و اتباع سایر کشورها یکسان است اما چون عراقی‌ها با سیستم الکترونیکی فروش بلیت در ایران آشنا نیستند و امکان تبادل پول و پرداخت الکترونیکی را هم ندارند، دلالان و دفاتر فروش بلیت قطار در ایران و عراق اقدام به خرید بلیت می‌کنند و چون ارزش پول کشورمان کم است، این بلیت‌ها را گاهی سه برابر قیمت واقعی به عراقی‌ها می‌فروشند. به گفته این کارشناس بازار قطار، درواقع بیشترین سود از سفرهای ریلی اتباع خارجی و به ویژه عراقی‌ها مربوط به دلالان و برخی دفاتر فروش بلیت قطار می‌شود. سیاوشی اظهار می‌کند: تعداد مسافران عراقی که از حمل و نقل ریلی برای تردد در ایران استفاده می‌کنند درحال رشد است یکی از دلایل رشد سفرهای ریلی هم این است که شاید پیش از این عراقی‌ها اطلاعات چندانی از وضعیت این نوع از سفرها نداشتند ضمن اینکه تأخیرهای پروازی به ویژه درتابستان، بسیاری از عراقی‌ها را به سمت بهره‌گیری از سیستم حمل و نقل ریلی سوق داده است.
او اضافه می‌کند: سه ایستگاه راهبردی در سفر اتباع عراقی به ایران وجود دارد که عبارتند از: قم، تهران و مشهد؛ با توجه به اینکه قم یک شهر زیارتی است و اغلب بستگانشان در این شهر سکونت دارند به قم بسیار سفر می‌کنند، عراقی‌ها تهران را هم با توجه به مباحث تجاری و پزشکی برای سفر انتخاب می‌کنند، مشهد هم که شهری مذهبی است و بسیاری از عراقی‌ها به این شهر به عنوان مقصدی برای انجام زیارت نگاه می‌کنند.
بهبود زیرساخت‌ها
این کارشناس بازار عراق معتقد است: برای افزایش سفرهای ریلی باید زیرساخت‌های مربوط به این حوزه در ایران بهبود یابد و خدمات‌رسانی به توریست‌ها رشد کند، سیستم‌هایی ایجاد شود که سفر آنها به ایران تسهیل شود. سیاوشی اظهار می‌کند: در راستای بهبود خدمات رسانی به توریست‌ها می‌توان، قطارهای اختصاصی در اختیار آنها قرار داد و از این فرصت به خوبی استفاده کرد. او ادامه می‌دهد: به عنوان نمونه درباره توریست‌های عراقی اگر خط ریلی ایران و عراق متصل شود عراقی‌ها می‌توانند از ایستگاه‌های مربوط به کشورخودشان یعنی بصره، بغداد و ... به ایران سفر کنند و همین موضوع در افزایش توریست‌ها و رشد درآمدهای دولت بسیار اثرگذار است.
وضعیت حمل و نقل ریلی برای توریست‌ها
اگرچه پتانسیل خوبی برای افزایش حجم سفرهای مذهبی به ایران وجود دارد اما آمارها نشان می‌دهد که اقدامات خاصی برای استفاده از این پتانسیل انجام نشده است.
در 9 ماه ابتدایی سال گذشته هم مسافرت اتباع خارجی به مشهد با استفاده از ناوگان ریلی نسبت به مدت مشابه سال 96، 9 درصد افزایش یافته است.
در9 ماهه نخست سال گذشته، 62 هزار و 454 مسافر و زائر خارجی با قطارهای مسافری در مسیر مشهد مقدس جابه‌جا شده‌اند که بر این اساس 31 هزار و 77 مسافر به این شهر وارد و 31 هزار و 377 مسافر از این شهر خارج شده‌اند.
براساس آمار منتشر شده از سوی مراجع رسمی، بیشتر توریست‌هایی که به مشهد سفر کرده‌اند از کشورهای عراق، افغانستان، پاکستان، هندوستان، چین و مالزی بوده‌اند.
در 9 ماهه سال گذشته شمار زائران و مسافران ورودی و خروجی به مشهد مقدس حدود 9.5 میلیون نفر بوده است.
درحالی که مشهد قطب ریلی کشور محسوب می‌شود و این استان بیشترین سهم و رتبه نخست جابه‌جایی مسافر را در ناوگان ریلی کشور به خود اختصاص داده است اما از مجموع 12هزار و 500 کیلومتر خطوط شبکه ریلی کشور تنها هزار و 500 کیلومتر معادل 12 درصد در خراسان رضوی قرار دارد.
مسیر ریلی مشهد؛ قطب ریلی کشور
سال گذشته ۱۴ میلیون و ۲۱۲ هزار و ۴۹۳ مسافر در مسیرهای ریلی منتهی به مشهد جابه‌جا شدند که از زمان راه‌اندازی خط ریلی مشهد در سال ۱۳۳۶ تاکنون بی‌سابقه بود و رکوردی جدید محسوب می‌شود، از سوی دیگر سالانه ۴۲ درصد مسافران شبکه ریلی کشور در مسیرهای منتهی به خراسان رضوی جابه‌جا می‌شوند.
طول شبکه ریلی ایران ۱۰ هزار کیلومتر است که هزار و ۴۰۰ کیلومتر آن معادل ۱۴ درصد در خراسان رضوی قرار دارد و این استان بیشترین سهم و رتبه نخست جابه‌جایی مسافر در ناوگان ریلی کشور را به خود اختصاص داده است.
50 درصد مسافران کشور به مشهد سفر می‌کنند و تردد مسافران از سراسر کشور به مشهد ۱۴ میلیون نفر در سال است.
شرایط لازم برای اتباع خارجی در سفر به ایران
اگرچه نوشتن نام، نام خانوادگی، تاریخ تولد وشماره گذرنامه از ضروریات گرفتن بلیت است اما اتباع خارجی باید گذرنامه معتبر هم داشته باشند وآن دسته از اتباع خارجی از قبیل افغانستان وپاکستان که گذرنامه ندارند باید برگه تردد خود را که ۱۰ الی ۱۵روز اعتبار داشته باشد را ارایه کنند و فرزندان بالای ۱۰ سال هم از این قانون تبعیت می‌کنند اما فرزندان زیر ۱۰ سال می‌توانند با والدین خود تردد کنند .
صدور بلیت این افراد بر اساس شماره گذرنامه یا شماره شناسایی مندرج درکارت آمایش اتباع خارجی انجام می‌شود که البته همراه داشتن اجازه‌نامه تردد توسط مسافران دارنده کارت آمایش الزامی است.
برش
محمدحسین رضاییان : لزومی ندارد که تعرفه‌های جابه‌جایی ریلی برای مسافر ایرانی و توریست یکسان باشد و باید از این فرصت کمال استفاده را کرد، درصورتی که خط شلمچه- بصره احداث شود یا اگر مسیرریلی شرق به غرب (که قطارآن به صورت نمادین چندین بار این مسیر را طی کرد) مورد توجه قرار بگیرد، افزایش مسافرت‌های ریلی از عراق به ایران رخ می‌دهد
ظرفیت جذب توریست از دو کشور شرقی ایران یعنی هند و پاکستان و کشورهای غرب ایران یعنی عراق با کمک حمل و نقل ریلی مهیااست البته تعداد بسیاری از آنها امکان یک سفر ویژه و لوکس به ایران را ندارند اما اگر شرایط برای یک سفر ارزان و آسان که همان ریل است فراهم شود می‌توان شاهد افزایش سفر توریست‌های مذهبی به ایران باشیم
سعید قصابیان : اگرچه داشتن مسیرریلی به دو مقصد مشهد و قم، امتیاز خوبی است اما موضوع این است که از این فرصت به درستی استفاده نمی‌شود. به گفته این کارشناس ارشد حوزه ریلی، اگرچه توریست‌هایی که به ایران سفر می‌کنند، برای سکونت در هتل‌ها باید دلار بپردازند و یک ایرانی باید هزینه را به صورت ریالی پرداخت کند اما برای خرید بلیت قطار، هواپیما و ... بین یک تبعه ایرانی و یک توریست تفاوتی وجود ندارد
پیشنهاد می‌شود که از توریست‌ها برای خرید بلیت قطار دلار دریافت شود دلیل آن هم این است که دولت برای حوزه ریلی یارانه می‌پردازد اما این موضوع باید در نظر گرفته شود که این یارانه مربوط به مسافر ایرانی است و دلیلی ندارد که دولت برای مسافر خارجی هم یارانه بپردازد و باید قیمت واقعی بلیت از توریست دریافت شود
محمد سیاووشی : عمده مسافران ریلی کشورمان، عراقی هستند و دلیل آن هم این است که هم مرز شلمچه از ایستگاه خرمشهر را داریم و هم اینکه در مرز کرمانشاه از ایستگاه کرمانشاه و اهواز انجام می‌شود و بیش از 85 درصد مسافرت‌ها توسط عراقی‌ها انجام می‌شود. در سال‌های گذشته هم همواره سهم عراقی‌ها در سفرهای ریلی قابل ملاحظه بوده است و بخشی از ظرفیت ریلی کشور از مناطق جنوبی مخصوصا خرمشهر و اهواز سهم عراقی‌ها بوده است اما این سفرها هیچ انضباط و نظامی نداشته است . برای افزایش سفرهای ریلی باید زیرساخت‌های مربوط به این حوزه در ایران بهبود یابد و خدمات‌رسانی به توریست‌ها رشد کند، سیستم‌هایی ایجاد شود که سفر آنها به ایران تسهیل شود. در راستای بهبود خدمات رسانی به توریست‌ها می‌توان، قطارهای اختصاصی در اختیار آنها قرار داد و از این فرصت به خوبی استفاده کرد
