بررسی اتفاقات و رویدادهای سه بخش ریلی، جاده‌ای و بندری درسال 97 نشان می‌دهد که فعالیت بخش‌های بندری و ریلی بسیار پررنگ‌تر از بخش جاده‌ای بودند. در بخش ریلی و بندری شاهد افتتاح پروژه‌های مهم و چشمگیری طی ماه‌های گذشته بودیم از آغاز به کار فاز اول بندر شهید رجایی و آغاز فعالیت هندی‌ها در بندر چابهار تا افتتاح خط ریلی قزوین- رشت پس از 10 سال. در این میان و با توجه به اهمیت دو بخش ریلی و بندری در اقتصاد کشور، نگاهی تجمیلی به پروژه‌ها و رویدادهای این بخش‌ها در سالی که گذشت خواهیم داشت تا نقطه ابهامی در این زمینه باقی نماند.
بخش بندری
اگرچه موافقتنامه ترانزیتی سه جانبه بین کشورهای ایران، هند و چابهار با هدف تسریع، تسهیل و ارتقای ترانزیت چابهار و اتصال کشور هند و افغانستان به کشورهای آسیای میانه از طریق بندر چابهار، توسعه صادرات سه کشور و ایجاد کریدور بین‌المللی بین کشورهای مذکور در خرداد ماه سال ۱۳۹۵ به امضای روسای جمهور ایران و افغانستان و نخست‌وزیر هند رسید، اما آغاز به کار فعالیت و همکاری طرف هندی برای تکمیل بندر شهید رجایی از اواخر سال 97 آغاز شد.
پیش از اجرایی شدن تحریم‌ها شاهد خروج کمپانی‌های بین‌المللی بندری بودیم، البته دو نوع تحریم علیه ایران در این حوزه وجود دارد اول اینکه خطوط کشتیرانی خارجی حق ورود به بنادر ایران را ندارند و نباید در بنادر ایران فعالیت داشته باشند و نوع دیگر تحریم‌ها این است که خطوط کشتیرانی ایرانی امکان تردد در بنادر خارجی را نخواهند داشت.
در حال حاضر بیش از ۹۰ درصد حمل‌ونقل بین‌المللی کالا توسط حمل‌ونقل دریایی به انجام می‌رسد. بخش حمل و نقل دریایی ایران همواره با بهره‌گیری از مزیت‌‌های ناشی از ۵۸۰۰ کیلومتر مرز ساحلی در استان‌ها و جزایر جنوبی و شمال کشور و با اتکا به ظرفیت‌‌ها و توان عملیاتی بنادر بازرگانی و ناوگان حمل و نقل دریایی خود با جابه‌جایی بیش از ۹۰ درصد از کالاهای مربوط به تجارت خارجی کشور، نقشی حیاتی در صحنه اقتصاد ملی و منطقه‌ای و تجارت خارجی کشور ایفا کرده است.
بخش ریلی
میزان جابه‌جایی مسافران از طریق شبکه ریلی حدود 9 درصد است، اما براساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده این میزان تا پایان برنامه ششم توسعه باید به 25 تا 30 درصد برسد. البته میزان حمل و نقل مسافر بین شهری از طریق ریل در کشورهای پیشرفته تا 40 درصد و در حمل و نقل درون شهری تا 70 درصد انجام می‌شود، ناگفته نماند که براساس آمار گرایش مردم به حمل‌ونقل ریلی زیر ۵ درصد است، در حالی که باید حداقل به ۱۰ درصد افزایش یابد.
از سال گذشته و سال جاری برنامه‌ای تدوین شده است تا بر اساس آن مرکز 5 استان شامل همدان، کرمانشاه، رشت، آذربایجان غربی و شرقی به شبکه ریلی کشور متصل شوند و از این طریق بخش‌هایی از کریدور ریلی کشور تکمیل شود.
به گفته مسوولان حوزه ریلی، مهم‌ترین کریدور ریلی کشور از بندرعباس، تهران، رشت و بندر آستارا به آذربایجان و اروپا متصل می‌شود و محور قزوین-رشت مهم‌ترین و سخت‌ترین بخش پروژه این کریدور است که به عنوان ابر پروژه عمرانی کشور تلقی می‌شود.
دوخط ریلی مهم از 5 خط ریلی (تهران-ارومیه، قزوین- رشت) در سال جاری به افتتاح رسید.
راه‌آهن قزوین- رشت مهم‌ترین بخش کریدور شمال- جنوب است که این مسیر ریلی با اتصال خلیج فارس به دریای خزر امکان ارتباط ریلی کشورهای شرق آسیا و هند را به سمت حوزه قفقاز، اروپا و روسیه تسهیل می‌کند.
با تکمیل راه‌آهن رشت- انزلی و رشت- آستارا مسافت و زمان طی شده از شمال به جنوب تقریبا نصف می‌شود و ۳۰ درصد هزینه‌های انتقال بار نیز کاهش می‌یابد.
کریدور ریلی از بندرعباس تا تهران و از تهران تا قزوین تکمیل شده است و تکمیل کریدور ریلی قزوین-رشت در دو شاخه به انزلی و آستارا در دستور کار قرار گرفته است.
اگرچه براساس برنامه قرار بود که قرارداد برقی کردن قطار مشهد-تهران در سال جاری‌آغاز شود اما چنین اتفاقی رخ نداد و وزیر جدید راه و شهرسازی در توجیه این کم کاری اعلام کرد که قرارداد این طرح منعقد شده اما با اشکالاتی مواجه شده است که در آینده نه چندان دور موانع قراردادی حل شود.
بودجه حمل و نقل ریلی و جاده ای
در لایحه بودجه سالانه کشور ردیف بودجه‌ای به بخش بندری، اختصاص نمی‌یابد، درحالی که این موضوع درباره بخش ریلی و جاده‌ای صدق نمی‌کند و سالانه بودجه جداگانه به هر کدام از این بخش‌ها اختصاص می‌یابد.
در بخش حمل و نقل ریلی عملکرد دوران برنامه ۵ساله توسعه و قبل از آن به گونه‌ای است که اعتباری معادل ۱۳ هزار و ۹۰۳ میلیارد تومان تاکنون هزینه شده است و بر اساس ابلاغیه سال جاری رقمی معادل ۱,۷۰۶ میلیارد تومان باید به این حوزه تخصیص یابد، این در حالی است که بر اساس برآورد صورت گرفته در لایحه بودجه سال ۱۳۹۸ باید اعتباری معادل2.444 میلیارد تومان جهت توسعه حمل و نقل ریلی اختصاص یابد.
در طول دوران برنامه پنجم توسعه و قبل از آن اعتباری معادل ۳۰ هزار و ۱۰۴ میلیارد تومان به منظور توسعه حمل و نقل جاده‌ای تخصیص یافته است و بر اساس برآورد صورت گرفته در سال آینده رقمی معادل3.644 میلیارد تومان به منظور توسعه حمل و نقل جاده‌ای اختصاص خواهد یافت.
