زهرا نژادبهرام
عضو شورای اسلامی شهر تهران
یکی از رویکردهای مورد توجه در حوزه برنامه‌ریزی کاربری زمین «توسعه مبتنی بر حمل و نقل عمومی» است. طرفداران این رویکرد مراکز فعالیتی مختلط و متراکم که به وسیله شبکه‌یی از نظام‌های حمل ونقل عمومی و شخصی به هم وصل شده‌اند را به تصویر می‌کشند. توسعه مبتنی بر حمل و نقل که به اختصار TOD خوانده می‌شود به مرکزیت و محوریت ایستگاه‌های راه‌آهن، مترو یا اتوبوس و با ایجاد کاربری‌های مختلط و متجانس پیرامون آن اعم از مسکونی، اداری، تجاری، فرهنگی، تفریحی، خدماتی و فضای سبز تعریف می‌شود و به واسطه طراحی خاص خود، شهروندان را تشویق به استفاده محدود از اتومبیل‌های شخصی و حرکت در مسیر حمل و نقل عمومی می‌کند.
مطالعات نشان می‌دهد که بین 60 تا 90درصد ظرفیت بزرگراه‌ها و شریان‌های اصلی شهر طی 5 سال پس از افتتاح اشباع می‌شود اما با اجرای روش‌های جدید برنامه‌ریزی حمل و نقلی مانند هماهنگی بهتر کاربری زمین و حمل و نقل، افزایش دسترسی به حملونقل عمومی با کیفیت، ایجاد چندین گزینه، انعطاف و ارتباط درون شبکه حملونقل عمومی و تضمین رابطه میان عابر پیاده، دوچرخه‌سوار می‌توان پیوستگی لازم را بین برنامه‌ریزی‌های حمل ونقل عمومی و کاربری اراضی به‌طور گسترده‌یی به‌عنوان یک ضرورت پیش‌نیاز برای توسعه پایدار ایجاد کرد.
با توجه به کارنامه موفقTOD در کلان‌شهرهای جهان، پرسش قابل طرح آن است که سطح کارایی و بهره‌وری توسعه بر مبنای TOD در کلان‌شهر تهران به چه میزان است. با نیم‌نگاهی به وضعیت ساخت و ساز و فشردگی ظرفیت‌های کالبدی پایتخت به نظر می‌رسد حرکت در مسیر توسعه بر مبنای حمل و نقل عمومی رویکردی هزینه‌بر محسوب می‌شود. زیرا انجام این مهم نیازمند تملک املاک یک محدوده و بازآفرینی از نو بر مبنای رویکرد شهرسازی ریل پایه است و عملیاتی کردن آن با توجه به محدودیت مالی مدیریت شهری هزینه هنگفتی را می‌طلبد. با توجه به سطح تراکم و اشباع کالبدی پایتخت، اگرچه صحبت درخصوص مباحث مرتبط با موضوع TOD ساده است اما اقدامات عملیاتی در این حوزه هزینه‌بر و نیازمند هماهنگی و همکاری همه‌جانبه میان دولت، مدیریت شهری و شهروندان است.
در این رابطه لازم به یادآوری است که کلان‌شهر تهران از مسائل و نقصان‌های زیست محیطی در بحث آلایندگی رنج می‌برد و می‌توان ریشه عمده وضعیت فعلی را سیاست‌های «خودرو محوری» دانست. طبق گزارش‌های دریافتی «تعداد خودروها در پایتخت ۶ برابر ظرفیت خیابان‌های این شهر و فضای متعلق به انسان‌ها در معابر شهر، یک نهم فضای متعلق به اتومبیل‌هاست که این امر موجب شده، روزانه ۲۰میلیون ساعت از عمر تهرانی‌ها در ترافیک تلف شود. این امر بیانگر حاد شدن وضعیت زیست محیطی و نزول کیفیت زندگی و مبلمان شهری به رتبه 188 در بین 230شهر جهان است. آمار فوق نشان می‌دهد، مساله ضعف زیست‌پذیری و سطح پایین کیفیت زندگی از فقدان‌های ساختاری پایتخت به حساب می‌آید و ضرورت شهرسازی بر مبنای حمل و نقل عمومی از راهکارهای اساسی در این رابطه است.
یکی از ظرفیت‌های بالقوه در این باره پهنه مرکزی شهر و بافت‌های فرسوده و ناپایدار است. بازسازی و نوسازی‌های هسته میانی و فرسوده شهرها به خصوص در پایتخت امکان اجرایی کردن توسعه بر مبنای حمل و نقل عمومی(TOD) را فراهم می‌کند. طرح‌های بازآفرینی و توسعه شهری ضروری است بر مبنای حمل و نقل همگانی و با مرکزیت حمل و نقل ریلی اجرایی شود.
با توجه به اهمیت مساله و لزوم امکان‌سنجی اجرای این پروژه در برخی محدوده‌های شهر تهران، بازشناسی ظرفیت موجود امری مهم است و ضروری است متناسب با جنس و ظرفیت موجود در پایتخت به این سمت حرکت کنیم. چه بسا بتوان با همکاری مدیریت شهری و دیگر سازمان‌ها و نهادهای ذی‌ربط در محدوده شهر، تهدید‌ها و دشواری‌های موجود در این حوزه را به فرصت‌های بالفعل تبدیل کرد. در مجموع عملیاتی کردن TOD در کلان‌شهر تهران به صورت توامان مسیری مطلوب اما هزینه‌بر است که ضروری است با توجه به ظرفیت‌های موجود در شهر تعریف و بومی‌سازی شود.
