گروه راه و شهرسازی زهره علامی
اوایل مهرماه سال جاری، معاون استاندارد پرواز سازمان هواپیمایی کشوری از محدودیت در تنوع تایپ هواپیما در شرکت‌های هواپیمایی خبرداد، موضوعی که چندسالی است از سوی فعالان و کارشناسان صنعت هوایی پیگیری می‌شود اما تاکنون اقدام مثبتی برای کاهش تنوع هواپیماها انجام نشده است. البته اعمال تحریم‌ها و تشدید آن هم براین موضوع بی‌اثر نبود زیرا تحریم‌ها، توانایی ایرلاین‌ها برای خرید هواپیما از تایپ‌های متعدد را به‌شدت کاهش داد و همین موضوع موجب شد که طی چند سال اخیر، ایرلاین‌ها به پیشنهادهای مختلف برای خرید هر نوع هواپیمایی پاسخ مثبت دادند.
به عقیده کارشناسان صنعت هوانوردی، تنوع تایپ می‌تواند مشکلات بسیاری را در ساختار مدیریتی و تامین ایمنی و کیفیت شرکت‌های هواپیمایی ایجاد کند. ضمن اینکه هزینه‌های بسیاری را هم بر شرکت‌های هواپیمایی تحمیل می‌کند زیرا در این شرایط، ایرلاین باید برای هر تایپ، خلبان مخصوص، مهماندار و کادر پرواز را آموزش دهد، زیرا هر خلبان فقط می‌تواند با یک نوع تایپ هواپیما پرواز کند و درصورت تنوع تایپ، باید آموزش‌های متنوعی به خلبان‌های متعددی ارائه شود که این موضوع مستلزم هزینه‌های بسیاری است که با ایجاد محدودیت در تنوع تایپ، می‌توانیم از صرف هزینه‌های هنگفت، انجام کنترل‌های بسیار برای ایمنی پروازها و... جلوگیری کنیم ضمن اینکه مشابه بودن موتورها و تایپ‌های هواپیماها در دوره تحریم می‌تواند مشکل تامین قطعه را راحت‌تر حل کند. در این میان ناگفته نماند که موفقیت تصمیم جدید سازمان هواپیمایی کشوری وابسته به محدودیت درخرید تایپ‌های هواپیماهای جدید است و درصورتی که این محدودیت درباره هواپیماهای عملیاتی اعمال شود موجب تقابل میان سازمان هواپیمایی و ایرلاین‌ها می‌شود.
مقصود اسعدی‌سامانی، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی درباره تصمیم جدید سازمان هواپیمایی مبنی بر ایجاد محدودیت برای تایپ هواپیماهای ایرلاین‌ها به «تعادل» می‌گوید: هر قدر شرکت‌های هواپیمایی تایپ‌های محدودتری داشته باشند، قیمت تمام شده و هزینه‌های ایرلاینشان کاهش می‌یابد زیرا تنوع تایپ موجب می‌شود که آنها نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر برای آموزش، تعمیر و نگهداری تایپ‌های مختلف داشته باشد.
اسعدی‌سامانی می‌افزاید: اگر تایپ‌های هواپیما محدود باشد در هزینه‌های شرکت اثرقابل توجهی دارد و تصمیم سازمان هواپیمایی برای کاهش تایپ‌ها اقدامی مثبت تلقی می‌شود و بنگاه‌های اقتصادی تلاش می‌کنند که تنها از یک یا دو نوع هواپیما استفاده کنند تا از این طریق هزینه‌هایشان کاهش یابد.
به گفته دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی، با توجه به اینکه هم‌اکنون تنوع تایپ هواپیماهای ایرلاین‌ها زیاد است تصمیم برای محدودیت در تنوع تایپ باید به صورت تدریجی انجام شود تا شرکت‌ها دچار خسارت نشوند.
او اظهار می‌کند: ایجاد محدودیت در تنوع تایپ، تصمیمی هزینه بر برای ایرلاین‌ها نیست اما سازمان هواپیمایی کشوری باید این موضوع را در نظر داشته باشد که در تامین ناوگان هوایی کشور، محدودیت وجود دارد و هم‌اکنون با وجود اجرای برجام، امکان ورود هر گونه تایپ برای هواپیماها وجود ندارد، البته شرکت‌ها در تلاشند تا از حداکثر ظرفیت بازار استفاده کنند و این تصمیم نباید محدودیتی برای تامین ناوگان ایرلاین‌ها ایجاد کند.
اسعدی‌سامانی بیان می‌کند: محدود شدن تایپ، کاهش هزینه ایرلاین‌ها را به همراه دارد و به‌طور قطع ایرلاین‌ها از این تصمیم استقبال می‌کنند. این فعال حوزه صنعت هوایی کشور تصریح می‌کند: درصورت وجود تنوع تایپ در هواپیماها، ایرلاین باید برای هر تایپ، خلبان مخصوص را آموزش دهد، زیرا هر خلبان فقط می‌تواند با یک نوع تایپ هواپیما پرواز کند و درصورت تنوع تایپ، باید آموزش‌های متنوعی به خلبان‌های متعددی ارائه شود پس باتوجه به هزینه‌های بالای خلبانی برای ایرلاین‌ها، شرکت‌های هواپیمایی به دنبال ایجاد محدودیت در تایپ هواپیماهایشان هستند.
او با اشاره به کاهش مشکلات در تامین قطعات با اعمال محدودیت در تایپ هواپیماها می‌گوید: در صورت تنوع تایپ، نیاز به سرمایه‌گذاری زیادی است در حالی که اگر محدودیت در تایپ‌های هواپیماها اعمال شود، قطعات یک یا دو تایپ هواپیما را به را حتی می‌توان تامین کرد و نیاز به هزینه‌های بسیار و سرمایه‌گذاری چندانی در این زمینه وجود ندارد.
اسعدی‌سامانی اضافه می‌کند: محدودیت در تایپ‌های هواپیماها مشکلات کمتری را در زمینه نگهداری هواپیماها ایجاد می‌کند ضمن اینکه در بخش مقررات و استانداردها هم با اعمال محدودیت در تنوع تایپ شاهد مدیریت بهینه درزمینه اجرای شرایط و ضوابط خواهیم بود چون تنها یک یا دوتایپ هواپیما وجود دارد، برهمین اساس قوانین و مقررات متعددی وجود ندارد.
دبیرانجمن شرکت‌های هواپیمایی بیان می‌کند: با ایجاد محدودیت در تنوع تایپ‌های هواپیمایی، ایرلاین‌ها می‌توانند از نیروی انسانی کمتر بهترین بهره‌گیری را داشته باشند.
او با اشاره به تامین ایمنی بیشتر هواپیماها با کاهش تنوع تایپ می‌گوید: درصورتی که شاهد تنوع تایپ هواپیماها در ایرلاین‌ها نباشیم، شرکت هواپیمایی می‌تواند کنترل بیشتری در کیفیت و ایمنی پروازها داشته باشد. اسعدی‌سامانی ادامه می‌دهد: بنگاه‌های اقتصادی بزرگ در سایر کشورها به دنبال کاهش تنوع تایپ‌های هواپیماها هستند و ایرلاین‌های معروف و سود ده هم به سمت محدود کردن تایپ هواپیماها حرکت می‌کنند.
دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی اظهار می‌کند: در ایران، شرکت‌های هواپیمایی بزرگ تنوع تایپ چندانی ندارند به عنوان نمونه در ایران ایر، ایرباس، بویینگ و‌ای تی آر دارد و ماهان هم ایرباس و دی‌ای ای دارد و هر قدر تنوع تایپ کمتر باشد برای شرکت از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه‌تر است البته ناگفته نماند که محدودیت ایرلاین‌ها در خرید هواپیماها هم باید در نظرگرفته شود.
لازم به ذکر است که منظور از تایپ هواپیما، تنوع گونه‌های مختلف آنها چه از نظر تنوع در شرکت سازنده و چه از نظر تنوع در ساخت موتور آنها از قبیل موتور توربوجت، توربوپراپ، پیستونی، توربوفن و... است. البته ممکن است یک مدل از هواپیما ساخت یک شرکت از نظر تایپ موتور با یکدیگر تفاوت داشته باشند.
افزایش هزینه باتنوع هواپیماها
محمدرضا ابراهیم‌پور، کارشناس ارشد برنامه‌ریزی حمل و نقل هوایی ایجاد محدودیت در تنوع تایپ هواپیماهای ایرلاین‌ها را اقدام درستی می‌داند و به «تعادل» می‌گوید: اجرای این تصمیم سازمان هواپیمایی کشوری به چند دلیل می‌تواند مفید باشد که این دلایل عبارتند از کاهش هزینه عملیاتی ایرلاین‌ها، کاهش در تعداد نیروی انسانی، کاهش تعداد قطعات و لوازم و... که این موضوع از دیدگاه اقتصادی در جهت منافع ایرلاین‌ها قراردارد.
ابراهیم‌پور اظهار می‌کند: تنوع تایپ هواپیما می‌تواند موجب افزایش سرمایه‌گذاری برای آموزش کادر پروازی هواپیماها شود، زیرا کادر پرواز هرنوع هواپیما با نوع دیگر متفاوت است و این موضوع هزینه بسیاری را بر ایرلاین تحمیل می‌کند ضمن اینکه هزینه‌های مربوط به اقدامات مهندسی، تعمیرات و... هم با توجه به تنوع هواپیماها در مقایسه با یک یا دونوع هواپیما بیشتر است.
این کارشناس ارشد برنامه‌ریزی و حمل و نقل هوایی ادامه می‌دهد: یکی از الزاماتی که سازمان هواپیمایی کشوری دارد، وجود هواپیمای بک‌آپ (پشتیبان) است که درصورت زمینگیرشدن هواپیما، هواپیمای بک آپ بتواند جایگزین آن هواپیما شود و هر قدر تنوع تایپ افزایش یابد بر تعداد هواپیماهای بک‌آپ افزوده می‌شود.
به گفته او، تعداد ناوگان فعال یک شرکت با تنوع تایپ کاهش می‌یابد، زیرا باید در ازای هر هواپیمای فعال باید یک هواپیمای بک‌آپ از همان نوع هواپیما وجود داشته باشد و یک ایرلاین با 10 فروند هواپیما که 5 نوع هواپیما دارد، می‌تواند 5 فروند هواپیمای فعال داشته باشد و 5 فروند دیگر باید به صورت بک‌آپ مورد استفاده قرار گیرند.
ابراهیم‌پور می‌افزاید: اما در صورتی که هر 10 فروند هواپیما از یک نوع باشند یک یا حداکثر دو فروند هواپیما به صورت بک‌آپ وجود داشته باشد، کافی است.
این کارشناس ارشد برنامه‌ریزی و حمل و نقل هوایی اضافه می‌کند: رویه ایرلاین‌های موفق دنیا یعنی ایرلاین‌هایی که به دنبال افزایش درآمد و کاهش هزینه هستند و روند درستی را برای فعالیت در پیش گرفته‌اند، این‌گونه است که اغلب هواپیماهای آنها از یک یا دو تایپ هستند و تنوع تایپ هواپیما ندارند.
او با اشاره به اهمیت کاهش تنوع تایپ هواپیما درروند مناسب فعالیت‌های ایرلاین‌ها می‌گوید: در صورت خرابی یک هواپیما و نیازمندی به جایگزینی هواپیمای جدید، باید تعداد صندلی‌های هواپیمای جایگزین شده با هواپیمای قبلی برابر باشد که این به معنای این است که دو هواپیما باید از یک نوع باشند و تنوع نداشته باشند تا از این طریق، ایرلاین مجبور به صرف هزینه بیشتر نشود به عنوان نمونه اگر هواپیمایی با 100صندلی دچار مشکل شود، هواپیمای 70نفره برای جایگزینی مناسب نیست زیرا 30مسافر بدون صندلی می‌مانند و هواپیمای 150 نفره هم گزینه مناسبی نیست زیرا 50 صندلی، بدون مسافرمی مانند و ایرلاین از لحاظ مالی ضرر می‌کند. ابراهیم‌پور اظهار می‌کند: ایرلاین‌های ایرانی به دلیل نداشتن استراتژی مشخص و همچنین اعمال تحریم‌ها علیه ایران، هر پیشنهادی برای خرید یا اجاره هواپیما پذیرفته‌اند و این موضوع هم محدودیتی عملیاتی برای ایرلاین‌ها ایجاد کرده است.
محدودیت در خریدهای جدید
این فعال صنعت هوانوردی کشور اضافه می‌کند: با توجه به اینکه طی سال‌های اخیر، انواع مختلفی از هواپیما خریداری شده‌اند، تصمیم برای ایجاد محدودیت در تایپ هواپیماها اقدام درستی است اما با وجود این براساس دیدگاه بازار در کشورهای توسعه یافته نباید محدودیتی برای ایرلاین‌ها درباره خرید هواپیما ایجاد کرد یعنی ایرلاین‌های خصوصی که هزینه‌یی از دولت دریافت نمی‌کنند می‌توانند درباره تنوع هواپیماهایشان تصمیم‌گیری کنند.
او بیان می‌کند: البته اغلب ایرلاین‌های ایرانی کاملا خصوصی نیستند و از وام‌های کم بهره دولتی بهره‌مند شدند بنابراین دولت با توجه به اینکه تسهیلاتی را به ایرلاین‌ها ارائه می‌کند می‌تواند محدودیت‌ها و مقرراتی را هم برای شرکت‌های هواپیمایی در نظر بگیرد.
این کارشناس ارشد برنامه‌ریزی و حمل و نقل هوایی با اشاره به اینکه بخش خصوصی تمایلی به ایجاد محدودیت و اعمال قانون ندارد، می‌گوید: اگرچه استفاده از تایپ‌های متفاوت در شرکت‌های هواپیمایی صرفه اقتصادی ندارد و پیشنهاد می‌شود که تعداد تایپ‌های هواپیما محدود باشد اما با این وجود، شرکت‌های هواپیمایی مختار هستند.
ابراهیم پور می‌افزاید: اگرچه اعمال محدودیت در تایپ‌های هواپیماها اقدام درست و حساب شده‌یی است اما اجبار ایرلاین‌ها به محدودسازی تایپ نتیجه خوبی را به همراه ندارد البته دولت می‌تواند با توجه به ارائه تسهیلات به ایرلاین‌ها، مقرراتی را در این زمینه اعمال کند.
او اظهار می‌کند: تدوین مقررات و قوانین از سوی سازمان هواپیمایی کشوری، نگاهی به آینده دارد و بازگشتی به گذشته ندارد یعنی مربوط به هواپیماهایی است که در آینده برای ایرلاین‌ها خریداری می‌شود و قرار نیست با تدوین این قانون، شاهد از رده خارج شدن انواع تایپ‌های هواپیماها باشیم.
این فعال حوزه هوانوردی اضافه می‌کند: در زمان تحریم با توجه به محدودیت‌های موجود امکان خرید هر نوع هواپیمایی وجود نداشت و شرکت‌های هواپیمایی ملزم به خرید انواع خاصی از هواپیما بودند ضمن اینکه از پیشنهادهای خرید هم استقبال می‌کردند و حتی از برخی تایپ‌ها فقط یک فروند در ایران وجود دارد.
به گفته ابراهیم‌پور، درحال حاضر هواپیماهای موجود در ایرلاین‌ها تایپ‌های متعددی دارند و نمی‌توان اقدامی برای خارج‌سازی این تایپ‌ها کرد و در این شرایط اگر سازمان هواپیمایی کشوری به دنبال محدودسازی ایرلاین‌ها درباره تایپ‌های هواپیما و خارج‌سازی اجباری برخی تایپ‌ها باشد، ممکن است تقابلی میان سازمان و شرکت‌های هواپیمایی ایجاد شود و باید سازوکار و راهکار مناسبی برای جلوگیری از تقابل درنظرگرفته شود.
او ادامه می‌دهد: اگر سازمان هواپیمایی کشوری به دنبال محدودسازی شرکت‌های هواپیمایی درباره خرید هواپیماهای جدید از انواع تایپ‌ها باشد، این اقدام مناسب‌تر از خارج‌سازی تایپ‌های کنونی هواپیماهاست.
این فعال حوزه هوانوردی بیان می‌کند: محدودیت در تنوع تایپ‌ها می‌تواند کاهش تاخیرات، افزایش شاخص‌های عملیاتی و... می‌تواند کمک‌کننده باشد، این محدودیت در افزایش ایمنی هواپیما هم تاثیری ندارد.
کاهش تنوع هواپیما و منافع ملی
هوشنگ شهبازی، یکی از خلبانان باسابقه کشورمان با استقبال از تصمیم جدید سازمان هواپیمایی کشور مبنی بر تدوین قوانین و مقرراتی برای کاهش تنوع تایپ‌های هواپیمایی به «تعادل» می‌گوید: از حدود چند سال پیش تذکراتی از سوی فعالان صنعت هوانوردی به شورای عالی سیاست‌گذاری صنعت حمل و نقل غیرنظامی کشور درباره کاهش یا اعمال محدودیت در تنوع تایپ‌های هواپیمایی ارائه داده شده بود.
وی ادامه می‌دهد: باید از سال‌ها قبل شاهد اعمال محدودیت در تنوع تایپ‌های هواپیماها بودیم و هم‌اکنون باید از این تصمیم معاون استاندارد پرواز سازمان هواپیمایی کشوری تشکر و قدردانی کرد زیرا با اجرای این قانون شاهد ایجاد نظم و قانونمندی به صنعت هوایی کشور خواهیم بود. این فعال صنعت هوانوردی اظهار می‌کند: وجود تنوع در تایپ‌های هواپیمایی به این معناست که هر ایرلان می‌تواند یک نوع خاص از هواپیما را خریداری یا اجاره کند هزینه نگهداری، پرواز و آموزش و... افزایش می‌دهد و این موضوع مغایر با منافع ایرلاین و منافع ملی کشور است.
شهبازی اضافه می‌کند: ایجاد محدودیت در تنوع تایپ‌های هواپیماها به عهده معاون استاندارد پرواز سازمان هواپیمایی کشوری نیست و این محدودیت باید از سوی وزیرراه و شهرسازی مطرح می‌شد یا از سوی مجلس به یک قانون تبدیل می‌شد.
وی بیان می‌کند: اعمال محدودیت در خرید تایپ‌های مختلف هواپیما باید در دوران تحریم مطرح و اجرایی می‌شد تا هم‌اکنون شاهد انواع مختلف تایپ‌های هواپیمایی در ایرلاین‌ها نباشیم.
به گفته این خلبان باسابقه کشورمان، در دوران تحریم و به دلیل مشکلات مربوط شاهد خریداری هر نوع هواپیما از سوی ایرلاین‌ها بودیم که همین موضوع موجب بر هم‌ریختگی نظم و انضباط صنعت هوانوردی شد، به عنوان نمونه شاهد خرید توپولف 154 تا ایران 140 بودیم و تعدادی از ایرلاین‌ها توسط وام رانتی اقدام به خرید هواپیما کردند، درحالی که خرید هواپیما باید مورد تایید شورای عالی سیاست‌گذاری هواپیمایی قرار گیرد و برهمین اساس ایرلاین‌ها نباید اقدام به خرید انواع مختلف هواپیما کنند.
شهبازی اضافه می‌کند: تدوین، تصویب و اجرای قانون اعمال محدودیت در تایپ هواپیما به نفع منافع ملی کشور است.
به گفته این خلبان با سابقه کشورمان، اگر یک نوع هواپیمای خاص توسط یک ایرلاین خریداری شود با توجه به اینکه عملکرد هواپیما، آموزش خلبان و کادر پرواز و... فقط مربوط به یک هواپیماست برهمین اساس ایرلاین هزینه کمتری باید پرداخت کند.
شهبازی می‌گوید: مهمانداران، خلبانان و دیگر کادر پرواز برای فعالیت در یک نوع خاص از هواپیما آموزش دیده‌اند و درصورت تغییر نوع هواپیماها آنها باید گواهینامه‌های جدیدی را دریافت کنند به عنوان نمونه مهمانداری که برای بویینگ تربیت شده فقط می‌تواند در این هواپیما مهماندار باشد و برای پرواز با ایرباس باید دوره‌های آموزشی جدیدی را طی کند، این موضوع درباره روغن هواپیما و مکانیک آنها نیز صادق است و روغن، بنزین و... هر هواپیما با نوع دیگر متفاوت است.
وی تصریح می‌کند: در ایرلاین سایرکشورها هم شاهد محدودیت در تنوع تایپ هواپیماها هستیم زیرا این اقدام از لحاظ اقتصادی به نفع شرکت هواپیمایی است، درواقع با افزایش تنوع هواپیماها دردسر و هزینه بیشتری بر ایرلاین تحمیل می‌شود و موجب ضرردهی صنعت هوانوردی کشور می‌شود.
تنوع هواپیما و مشکلات ساختاری
محمدجواد تقوایی، معاون استاندارد پرواز سازمان هواپیمایی کشوری درباره تصمیم جدید این سازمان می‌گوید: در حال بررسی و تدوین مقررات جدیدی برای ایجاد محدودیت در تنوع تایپ هواپیما در شرکت‌های هواپیمایی هستیم چرا که تنوع تایپ می‌تواند مشکلات بسیاری را در ساختار مدیریتی و تامین ایمنی و کیفیت شرکت‌های هواپیمایی ایجاد کند و فرآیندهای مهندسی و تعمیرات، لجستیک و تضمین مرغوبیت و بازرگانی شرکت هواپیمایی را تحت تاثیر قرار دهد. او با اشاره به خطرات و مشکلات تنوع تایپ هواپیما می‌افزاید: مشاهده می‌شود شرکتی ۸ فروند هواپیما از ۵ تایپ متفاوت دارد که این موضوع، معضل بزرگی است.
به گفته تقوایی، سازمان هواپیمایی کشوری درصدد است که براساس دستورالعمل جدید تنوع تایپ را متناسب با تعداد ناوگان یک شرکت محدود کند، بدین‌ترتیب شرکت‌های هواپیمایی فعال و در شرف تاسیس باید در روند برنامه‌ریزی فعالیت‌ها و توسعه ناوگان خود به این مهم توجه داشته باشند.
