گروه راه و شهرسازی|زهره علامی|
مجلس نمایندگان امریکا در تازه‌ترین مصوبه خود به ممنوعیت فروش هواپیماهای تجاری به ایران رای مثبت داد. در حالی که پس از اجرای برجام، شرکت هواپیمایی بویینگ امریکا پای میز مذاکره با ایرلاین‌های خصوصی و دولتی ایران نشست و قرارداد فروش 160 فروند هواپیما به 4 ایرلاین ایرانی را امضا کرد. از این رو، در صورت تصویب این مصوبه در مجلس سنا و سپس امضای آن توسط دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا سرنوشت قرارداد شرکت‌های هواپیمایی ایران با بویینگ در هاله‌یی از ابهام فرو می‌رود. مهم‌ترین سوالاتی که پس از رسانه‌یی شدن مفاد جدیدترین مصوبه مجلس نمایندگان امریکا در میان فعالان و کارشناسان حوزه هوایی مطرح شد، این است که چقدر امکان تصویب این مصوبه از سوی کنگره و سپس اجرای آن وجود دارد و در صورت عملیاتی شدن این مصوبه، آیا ایرلاین‌های ایرانی در قراردادهای امضا شده سازوکاری برای دریافت جریمه در نظر گرفته‌اند؟ آیا شاهد ورود نخستین فروند هواپیمای بویینگ در سال ۲۰۱۸ خواهیم بود؟
علی عابدزاده رییس سازمان هواپیمایی کشوری، مصوبه اخیر امریکا بر قراردادهای خرید هواپیما را بی‌تاثیر می‌داند و می‌گوید: از آنجا که قراردادهای خرید هواپیماهای جدید در سطح بین‌المللی منعقد شده است، مصوبه اخیر کنگره امریکا در مورد ممنوعیت فروش هواپیما به ایران تاثیری بر اجرای این قراردادها ندارد.
عابدزاده در گفت‌وگو با ایرنا می‌افزاید: تمام قراردادهای منعقده با شرکت‌های سازنده طبق برنامه اقدام مشترک یا برجام انجام شده و این توافق ایران با جامعه جهانی به تایید سازمان ملل متحد هم رسیده است. اگر امریکایی‌ها بدعهدی می‌کنند، صنعت هواپیمایی ایران همچنان سرپا مانده و به توسعه و رشد خود ادامه می‌دهد.
البته معاون وزیر راه و شهرسازی معتقد است که همه شرکت‌ها باید به قراردادهای خود متعهد باشند و این قراردادها باید اجرایی شوند.
مکانیسم دریافت جریمه از بویینگ
همچنان که رییس سازمان هواپیمایی کشوری مصوبه اخیر مجلس نمایندگان را بر روند اجرای قرارداد ایرلاین‌های ایرانی موثر نمی‌داند، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی هم معتقد است که با وجود مصوبه کنگره امریکا درباره ممنوع شدن فروش هواپیما به ایران، قراردادهای چند شرکت سازنده هواپیما با طرف‌های ایرانی همچنان معتبر است.
مقصود اسعدی‌سامانی در گفت‌وگو با «تعادل» می‌افزاید: هنوز شرکت‌های سازنده هواپیما در این زمینه واکنش منفی نشان نداده‌اند و این مصوبه کنگره به تایید سنا و رییس‌جمهوری امریکا نیازمند بوده که این روند زمانبر است. سامانی توصیه می‌کند که دولتمردان امریکا منافع اقتصادی این قراردادها را با توجه به میزان اشتغال‌زایی آنها در نظر بگیرند. ضمن اینکه شرکت‌های سازنده هم باید برای اجرای این قراردادها اهمیت بیشتری قائل شوند.
دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی اظهار می‌کند: پیش‌بینی می‌شود که این مصوبه اجرایی نشود اما در صورت عملیاتی شدن، تمام شرکت‌های هواپیمایی در مفاد قراردادهایشان سازوکارهایی را برای بازگشت سرمایه و دریافت جریمه از شرکت بویینگ در نظر گرفته‌اند.
قرارداد 16.6میلیارد دلاری اجرایی می‌شود؟
با اجرای برجام، شرکت بویینگ نخستین شرکت سازنده هواپیما بود که قرارداد فروش هواپیما به ایران را امضا کرد و پس از آنکه در آذرماه سال گذشته که قرارداد فروش 80 فروند بویینگ به هما را با ارزش 16میلیارد و 600میلیون دلار نهایی کرد، با سه شرکت دیگر هواپیمایی هم رایزنی داشت و قراردادهایی هم با این شرکت‌ها امضا کرد. بر اساس برنامه قرار است، بویینگ علاوه بر قراردادی که با شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران دارد، 60 فروند هواپیما به شرکت هواپیمایی آسمان، 10 فروند به کیش‌ایر و10 فروند هم به قشم‌ایر بفروشد، همین موضوع اهمیت مصوبه اخیر مجلس نمایندگان درباره ممنوعیت فروش هواپیما به ایران را دوچندان می‌کند.
پیتر روسکام نماینده جمهوری‌خواه مجلس نمایندگان که به نوعی پیشنهاد‌دهنده این مصوبه جنجالی است، مدعی است تا زمانی که ایران استفاده از هواپیمای تجاری برای حمایت از تروریست‌ها و مجرمان جنگی را متوقف نکرده است، امریکا و شرکت‌های غربی نباید هواپیمایی به ایران بفروشند.
براساس دو اصلاحیه‌یی که روسکام به بسته هزینه‌های دفاعی 2018 دولت امریکا افزوده است به‌طور مشخص استفاده از اعتباراتی برای مجاز کردن تعاملات مالی برای فروش را ممنوع می‌کند و دفتر کنترل دارایی‌های خارجی هم از صدور مجوز برای فروش هواپیما منع می‌شود.
روسکام می‌گوید: امریکا باید از فروش این نوع هواپیما به ایران خودداری کند، زیرا این کشور در استفاده از هواپیماهای تجاری برای انتقال منابعی نظیر تسلیحات و نیرو برای حمایت از بشار اسد رییس‌جمهوری سوریه سابقه دارد.
وی در جلسه مجلس نمایندگان امریکا می‌گوید: شرکت‌های غربی نباید اجازه فروش هواپیماهای بیشتر به ایرلاین‌های ایرانی را پیدا کنند، چراکه ایران از آنها برای شعله‌ور کردن جنگ سوریه استفاده می‌کند.
تحریم شرکت‌های امریکایی
با وجود تصویب این مصوبه در مجلس نمایندگان، ارل بلومنور از دموکرات‌های مجلس نمایندگان امریکا می‌گوید: متوقف کردن فروش این نوع هواپیماها در واقع مجازات کردن شرکت‌های امریکایی و تهدید توافق هسته‌یی با ایران است.
وی می‌افزاید: گمان می‌کنم حفظ تعهداتمان طبق توافق هسته‌یی با ایران اهمیت دارد و آن توافق هسته‌یی با ایران پابرجاست و یکی از چند نقطه روشن در این منطقه است.
ناگفته نماند که سال گذشته هم اصلاحات مشابهی از سوی روسکام مورد تایید قرار گرفت اما به قانون تبدیل نشد. ضمن اینکه مجلس نمایندگان امریکا نوامبر گذشته هم طرح‌های مجزایی را به تایید رسانده‌اند تا مجوزهای تامین مالی فروش هواپیما به ایران را متوقف کنند اما این طرح در سنا رای نیاورد.
نگاهی به قرارداد «ایران‌ایر» با «بویینگ»
اگرچه 3شرکت هواپیمایی دیگر هم با شرکت بویینگ قرارداد دارند، اما نخستین و پرهزینه‌ترین قرارداد مربوط به ایران‌ایر و بویینگ می‌شود که به برخی شرایط اجرای این قرارداد اشاره می‌شود:
*فروش 80 فروند هواپیمای بویینگ به ایران‌ایر با تایید دولت امریکا در21 آذرماه سال 95 نهایی شد.
*براساس برنامه قرار است که در گام نخست، شرکت بویینگ فروش 6 فروند از این هواپیماها را فاینانس کند و در مرحله بعدی با فاینانس خارجی به تدریج این هواپیماها وارد ناوگان هوایی هما شود.
* پیش‌پرداخت نقدی خرید بویینگ‌ها از محل صندوق توسعه ملی صورت گرفته است.
*رقم اسمی خرید هواپیما 16.6میلیارد دلار است که به گفته مسوولان ایران‌ایر رقم نهایی خیلی کمتر خواهد بود و بسته به شرایط خرید هواپیماها، خدمات و ارقام قراردادها متفاوت است.
*تمام 80 فروند بویینگ خریداری شده از سوی هما، مجوز اوفک (Office of Foreign Assets Control) به عنوان دفتر کنترل دارایی‌های خارجی در امریکا را دارند، البته این مجوز تا سال 2020 اعتبار دارد و سپس دوباره باید مجوز اوفک صادر شود.
*طبق مجوز خزانه‌داری امریکا به بویینگ قرار است این هواپیماها در دو مرحله به ایران‌ایر تحویل شود.
* بر اساس برنامه قرار است که نخستین فروند از هواپیماهای بویینگ در سال ۲۰۱۸ به ایران تحویل داده شود.
