برهان محمودی
کارشناس برنامه‌ریزی شهری
یکی از معضلاتی که گریبان بخش مسکن و شهرسازی کشور را گرفته و یک موضوع بین دستگاهی است که رفع آن، همکاری چندین دستگاه سیاست‌گذار و اجرایی ازجمله وزارت راه و شهرسازی، بانک مرکزی، شرکت عمران و بهسازی شهری ایران، سازمان همیاری شهرداری‌ها، شهرداری‌ها، سازمان نوسازی شهرداری، شبکه بانکی، انبوه‌سازان و... را می‌طلبد، موضوع بافت‌های نابسامان شهری است که با عنوان بافت فرسوده در میان مردم شناخته می‌شود. اگرچه سال‌ها است که دولت‌های مختلف با مشکل بافت فرسوده دست‌وپنجه نرم می‌کنند، اما از زمان اعلام رییس‌جمهور در روز معرفی کابینه به مجلس به عنوان یکی از سیاست‌های راهبری دولت دوازدهم برای حل مشکل مسکن، اهمیت بیشتری میان مردم و رسانه‌های یافته است.
استدلال رییس‌جمهور برای اینکه اصلاح و بهسازی بافت‌های فرسوده را بهترین راه‌حل برای حل مشکل مسکن بداند، موجود بودن همه زیرساخت‌ها از جمله آب، برق، گاز، فاضلاب، مدرسه، مسجد و... نسبت به طرح‌های دیگر ازجمله مسکن مهر است که در برخی موارد حتی انتقال آب برای پروژه‌ها قابل اجرا نیست، اما آیا واقعا بهسازی بافت‌های فرسوده می‌تواند مشکل کمبود مسکن مصرفی را برطرف کند؟
عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی، هنگام دفاع از برنامه‌های خود در صحن علنی مجلس پیش از رای اعتماد نمایندگان، از وجود 2.5 میلیون خانه خالی در کشور خبر داده بود. درحالی که سالانه براساس طرح جامع مسکن 900 هزار واحد مسکونی و براساس برخی مطالعات علمی یکی از مراکز تحقیقاتی مسکن، 1.3میلیون واحد مسکونی نیاز داریم. بنابراین آنچه موردتقاضاست، مسکن مصرفی است و آنچه در حال حاضر در بازار عرضه‌شده، مسکن لوکس است که قدرت خرید بخش عمده‌یی از جامعه و خانوارها توانایی خرید این واحدها را ندارد.
از همین رو است که دولت به دنبال نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده است تا هم مشکل بد مسکنی ساکنان این بافت‌ها را برطرف کند هم مشکل کمبود مسکن خانوارهای قشر متوسط. بیت‌الله ستاریان کارشناسان اقتصاد مسکن در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق تهران گفته است روش حل کردن مشکل بافت‌های نابسامان شهری، توسعه شهرهای میانی است تا ساکنان بافت‌های مساله‌دار کلان‌شهرها دیگر تمایلی به مهاجرت به شهرهای بزرگ و سکونت در بافت‌های «بد مسکن» را نداشته باشند. از سوی دیگر، بهمن آرمان اقتصاددان در گفت‌وگو با مهر، درباره راه‌حل مشکل بافت‌های فرسوده و بهسازی این مناطق در تهران و دیگر کلان‌شهرها را تملک یکجای محلات فرسوده و سپس انبوه‌سازی، بلندمرتبه‌سازی و ارزان‌سازی در این خانه عنوان کرده است.
به نظر می‌رسد چنین روش‌هایی علاوه بر آنکه زمان‌بر هستند، مشکلات اجتماعی دیگری از جمله مقاومت ساکنان بافت‌های فرسوده شهرها در مقابل بهسازی دولتی این واحدهای مسکونی از یک‌سو و مشکلات اقتصادی به‌خصوص کمبود منابع مالی را نیز بر دوش دولت می‌گذارند.
یک جمع‌بندی علمی و آماری از بهسازی بافت‌های فرسوده نشان می‌دهد بهترین روش برای رفع این معضل، استفاده از سبدی از پیشنهاد‌ها یا به قول دیپلمات‌ها، ارائه «بسته پیشنهادی» به ساکنان این محلات است که می‌تواند طیفی از روش‌ها همچون اعطای وام‌های کم‌بهره و ارزان‌قیمت به مالکان این بافت‌ها و تشویق آنها به درجاسازی واحد مسکونی با رعایت موارد شهرسازی، پیشنهاد تجمیع مالکان برای فاصله گرفتن از ریزدانگی بافت‌های فرسوده، اعطای وام‌های ارزان به انبوه‌سازان به همراه آورده‌های مردمی و مشارکت بخش خصوصی در ساخت‌وساز و فروش این واحدها و روش‌های دیگر را دربر بگیرد. با توجه به اینکه در برنامه ششم توسعه تا سقف هزار میلیارد تومان از محل بازگشت منابع تسهیلات مسکن مهر به بانک عامل بخش مسکن اجازه داده‌شده تا به بهسازی بافت‌های نا بسامان شهری اختصاص داده شود، بنابراین دست دستگاه‌های سیاست‌گذار برای همکاری با شبکه بانکی در خصوص تامین منابع مالی بهسازی بافت فرسوده باز است اما اجرای این قانون نیازمند همکاری همه دستگاه‌ها به‌خصوص وزارت راه و شهرسازی و شهرداری است تا به روند بهسازی بافت فرسوده که سال‌هاست با کندی انجام می‌شود، سرعت بخشید.
