تعادل |
شاخص مدیران خرید اقتصاد در تیرماه به ۵۰,۱۰ واحد رسیده که ۴.۶۳ واحد کمتر از ماه قبل است. «کاهش سفارشات جدید، کاهش موجودی مواد اولیه، افزایش موجودی انبار و افول انتظارات برای فعالیت در ماه آینده» از تحولات شاخص این ماه است. یکی از مهم‌ترین نکات گزارش شامخ در تیرماه ۱۴۰۱ این است که شاخص انتظارات در ارتباط با میزان فعالیت اقتصادی در ماه آینده به ۵۰,۱۸ واحد رسیده که طی ۱۶ ماه گذشته (به‌غیراز تعطیلات فروردین‌ماه) یکی از کمترین مقادیر محسوب می‌شود و منعکس‌کننده انتظارات بسیار بدبینانه شرایط فعالان اقتصادی به‌ویژه در بخش خدمات و کشاورزی در مردادماه است. جزییات این پژوهش نشان می‌دهد، نگرانی‌ها در مورد تضعیف تقاضا به دلیل نگرانی‌های ناشی از کاهش قدرت خرید و تورم، باعث کاهش انتظارات کسب‌وکارها و کاهش خرید مواد اولیه و عقب‌نشینی در استخدام شده است. در سایه کاهش تقاضای بازار و تضعیف قدرت خرید متقاضیان، شاخص میزان فروش محصولات نیز در تیرماه به ۴۶,۳۲ واحد رسیده که طی ۱۱ ماه گذشته (به‌غیراز تعطیلات فروردین‌ماه) یکی از کمترین مقادیر خود از شهریورماه ۱۴۰۰ است. این شاخص در هر سه بخش اصلی اقتصاد با کاهش روبرو بوده است.
مواجهه صنعت با کاهش تقاضا
مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، نتایج سی و چهارمین دوره شامخ کل اقتصاد و چهل و ششمین دوره شامخ بخش صنعت را منتشر کرد. طبق این گزارش، در تیرماه ۱۴۰۱، شامخ کل اقتصاد با ۴,۶۳ واحد درصد افت نسبت به ماه قبل به ۵۰.۱۰ رسیده و شامخ بخش صنعت با کاهش ۵.۷۲ واحد درصد، روی رقم ۵۳.۹۲ ایستاده است. طبق اعلام مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، در تیرماه، وقایع شامخ اقتصاد، در بخش صنعت نیز کم‌وبیش تکرار شده است به‌گونه‌ای که شاخص مدیران خرید صنعت به کمترین مقدار در ۵ ماه اخیر (به‌غیراز تعطیلات فروردین‌ماه) رسیده و شاخص میزان سفارشات جدید مشتریان نیز کمترین مقدار ۵ ماهه خود را ثبت کرده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در تیرماه، شاخص موجودی محصول (انبار) بخش صنعت به بیشترین مقدار در ۹ ماه گذشته رسیده که از کاهش سفارشات مشتریان و همچنین کاهش صادرات و درنتیجه پیشی گرفتن تولید از فروش موجودی انبار افزایش یافته است. طبق آمار، شاخص قیمت خرید مواد اولیه در تیرماه همچنان با افزایش روبرو بوده؛ هرچند شدت افزایش بسیار کمتری در مقایسه با ماه‌های قبل داشته است؛ اما هم‌زمان، شاخص میزان صادرات بخش صنعت در تیرماه با کاهش روبرو بوده است؛ چراکه قوانین مرتبط با رفع تعهد ارزی برای صادرکنندگان باعث شده تا صادرات بسیار هزینه‌بر و عملاً توجیه‌ناپذیر باشد. از سوی دیگر شاخص میزان فروش محصولات بخش صنعت نیز کمترین میزان را طی سه ماه اخیر داشته و نوسانات قیمتی، پایین بودن قدرت خرید مشتریان و کاهش صادرات، به کاهش فروش محصولات بخش صنعت دامن زده است. طبق نظرسنجی انجام شده از بنگاه‌های اقتصادی کشور، شاخص مدیران خرید (تعدیل فصلی نشده) برای کل اقتصاد ایران در تیرماه ۵۰,۱۰ بوده است که نسبت به ماه قبل کاهش داشته و نرخ رشد شاخص تقریباً نزدیک محدوده خنثی بوده است. در این ماه دو مولفه میزان سفارشات جدید مشتریان و موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری‌شده زیر ۵۰ ثبت شده‌اند. در تیرماه همه مولفه‌های اصلی در مقایسه با ماه قبل کمتر شده‌اند. به‌طورکلی کاهش شدید قدرت خرید مشتریان، نبود سرمایه در گردش، قطعی برق، مشکلات ناشی از مدیریت ناکارآمد برخی از دستگاه‌های اجرایی که فعالان اقتصادی با آن سروکار دارند از مهم‌ترین مشکلاتی است که شرکت‌ها مطرح کرده‌اند. از طرفی بسیاری از شرکت‌ها با مشکلات ناشی از قوانین نادرست گمرکی و بانک مرکزی سروکار دارند و با مشکلات گمرکی و ترخیص کالا، مشکلات صادرات کالا و قانون رفع تعهد ارزی بانک مرکزی، دریافت مجوزهای سازمان‌ها، ثبت سفارش و عدم تخصیص تسهیلات بانکی مشکلات زیادی را برای فعالان اقتصادی ایجاد کرده است. بسیاری از شرکت‌های فعال در حوزه خدمات که با مشتریان بخش دولتی سروکار دارند به دلیل عدم بازپرداخت تعهدات توسط دولت یا ارایه خدمات با قراردادهایی سال‌های قبل که متناسب با نوسانات قیمتی کنونی نیست، با کمبود شدید نقدینگی روبرو هستند.
تحولات بخش صنعت
بر اساس داده‌های به دست آمده از بنگاه‌های بخش صنعت، شاخص مدیران خرید صنعت (تعدیل فصلی نشده) در تیرماه عدد ۵۳,۹۳ به دست آمده، که طی ۵ ماه اخیر (به‌غیراز تعطیلات فروردین‌ماه) به کمترین مقدار خود رسیده است و با شدت رشد بسیار کمتری نسبت به ماه قبل همراه بوده است. در تیرماه همه مولفه‌های اصلی شامخ بخش صنعت بالای ۵۰ ثبت شده‌اند اما همچنان موجودی مواد اولیه کمترین رشد را نسبت به سایر مولفه‌ها داشته است. در میان رشته فعالیت‌های صنعتی، به ترتیب صنایع چوب، کاغذ و مبلمان، وسایل نقلیه و قطعات وابسته، صنایع کانی غیرفلزی و ماشین‌سازی و لوازم‌خانگی بیشترین افزایش را داشته در مقابل سایر صنایع، پوشاک و چرم، صنایع غذایی و صنایع شیمیایی با کاهش شاخص کل روبرو بوده‌اند. شاخص مقدار تولید محصولات بخش صنعت در تیرماه (۵۳,۲۸) کاهش قابل‌توجهی در نرخ رشد نسبت به خردادماه داشته و به کمترین مقدار ۵ ماهه خود (به‌غیراز تعطیلات فروردین‌ماه) رسیده است. به عقیده فعالان اقتصادی ادامه روند کاهشی سفارشات و کاهش قدرت خرید مشتریان، قطعی‌های برق، تعطیلات تابستانی برخی از شرکت‌ها، کمبود مواد اولیه باعث کاهش رشد تولید شده است. شاخص میزان سفارشات جدید مشتریان در تیرماه (۵۲,۰۴) در مقایسه با خردادماه با کاهش رشد شاخص روبرو بوده است و به کمترین مقدار ۵ ماهه خود (به‌غیراز تعطیلات فروردین‌ماه) رسیده است. در بخش صنعت، صنایع غذایی، پوشاک و چرم و سایر صنایع با کاهش شدید سفارشات روبرو بوده‌اند. به عقیده فعالان اقتصادی به دلیل تورم بالای مواد غذایی و به دنبال آن افزایش قیمت فروش محصولات در ماه گذشته (علیرغم اهمیت اقلام تولیدی)، با کاهش تقاضا روبرو بوده‌اند. شاخص قیمت خرید مواد اولیه در تیرماه (۶۸,۶۵) شدت افزایش بسیار کمتری در مقایسه با ماه‌های قبل داشته است. بر اساس گزارش تیرماه مرکز آمار ایران از شاخص قیمت مصرف‌کننده، نرخ تورم ماهانه خانوارهای کشور، در تیرماه ۱۴۰۱ به ۴.۶ درصد رسیده که در مقایسه با همین اطلاع در ماه قبل ۷.۶ واحد درصد کاهش داشته است. شاخص قیمت محصولات تولید شده در تیرماه (۵۱,۱۴) کاهش قابل‌توجهی نسبت به ماه قبل داشته است و طی ۵ ماه اخیر از اسفندماه ۱۴۰۰، به کمترین میزان خود رسیده است. کاهش تقاضای مشتریان و کمبود قدرت خرید باعث شده تا قیمت‌های فروش در بسیاری از رشته فعالیت‌ها متناسب با هزینه تمام‌شده کالاها افزایش نیابد. شاخص موجودی محصول (انبار) در تیرماه (۵۶,۰۴) طی ۹ ماه گذشته از آبان ۱۴۰۰ به بیشترین مقدار خود رسیده است. به نظر می‌رسد به دنبال کاهش رشد سفارشات مشتریان و همچنین کاهش صادرات و درنتیجه پیشی گرفتن تولید از فروش، موجودی انبار افزایش یافته است. شاخص میزان صادرات (۴۸,۱۹) در تیرماه با کاهش روبرو بوده است. قوانین مرتبط با رفع تعهد ارزی برای صادرکنندگان در شرایطی که در بسیاری از موارد ارز موردنیاز برای تأمین مواد اولیه خود را از بازار آزاد تهیه می‌کنند، باعث شده تا صادرات بسیار هزینه‌بر و عملاً توجیه‌ناپذیر باشد. از طرفی به عقیده فعالان اقتصادی تعطیلات پیش‌رو در محرم باعث کاهش صادرات به عراق خواهد شد. شاخص میزان فروش محصولات در تیرماه (۴۷,۰۸) کمترین میزان را طی سه ماه اخیر داشته است. نوسانات قیمتی، کمبود شدید نقدینگی و پایین بودن قدرت خرید مشتریان و کاهش صادرات، کاهش فروش محصولات را به دنبال داشته است. به‌طورکلی در تیرماه بسیاری از تولیدکنندگان به دلیل قطعی‌های برق با مشکلات بسیار و پایین آوردن ظرفیت تولید خود روبرو بوده‌اند، از سوی دیگر با تورم ماه‌های اخیر با کمبود شدید نقدینگی و کاهش قدرت خرید مشتریان روبرو هستند که به دلیل عدم همکاری بانک‌ها در ارایه تسهیلات به شرکت‌ها با کاهش سرمایه در گردش برای تأمین مواد اولیه و تولید روبرو هستند. تعطیلات تابستانی و محرم نیز در کاهش تولید برخی از صنایع تأثیرگذار بوده است. ملاحظه می‌شود که افزایش قیمت‌ها و کاهش قدرت خرید مشتریان بر روی صنایع کلیدی موردنیاز جامعه یعنی مواد غذایی و پوشاک و چرم تأثیرگذار بوده و این صنایع با کاهش زیادی در تقاضا روبرو بودند.
