تعادل|
در یک گزارش پژوهشی، روند شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی کشور در بازه زمانی 1357 تا 1400 مورد تحلیل قرار گرفت. داده‌های این گزارش نشان می‌دهد، روند عمومی شاخص کل تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی کشور دارای 100 نفرکارکن و بیشتر از سال 1357تا 1400افزایشی بوده است. طی دهه 1360 شاخص کل تولید صنعتی مزبور با افزایش 1.4 برابری، در دهه 1370 با افزایش 2.1 برابری، در دهه 1380با افزایش 2.9 برابری و در دهه اخیر یعنی 1390 با افزایش 1.25 برابری همراه بوده که بالاترین افزایش مربوط به دهه 1380 است. مقایسه میانگین رشد سالانه شاخص تولید صنعتی طی 4 دهه گذشته نشان می‌دهد، در دهه 1380 میانگین رشد سالانه شاخص مزبور حدود 14.8 درصد بوده که بیشترین رشد سالانه را داراست. در مقابل طی دهه اخیر یعنی 1390 طی 4 سال (1391-1392-1394-1397) رشد سالانه شاخص تولید صنعتی منفی و شرایط رکود حاکم بوده است. میانگین رشد سالانه شاخص تولید صنعتی طی این دوره فقط2.1 درصد بوده که کمترین رقم طی چهار دهه منتهی به سال 1400 است.
شاخص تولید صنعتی کارگاه‌های بزرگ
یکی از شاخص‌های مهم برای ارزیابی وضعیت فعالیت‌های صنعتی در کشور، شاخص تولید صنعتی است. شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی( دارای صد نفر کارکن و بیشتر )بانک مرکزی به عنوان شاخص کمکی در برآورد ارزش افزوده بخش صنعت ساخت استفاده می‌شود؛ بنابراین بررسی روند شاخص تولید صنایع بزرگ و تغییرات آن می‌تواند تصویر بهتری از وضعیت رونق یا رکود بخش صنعت در کشور ارایه دهد.
همچنین افزودن دو شاخص اشتغال و شاخص مزد و حقوق و مزایای کارکنان کارگاه‌های بزرگ صنعتی به تحلیل شاخص تولید، به ارزیابی تحولات مرتبط با جذب نیروی کار و هزینه مرتبط با آن نیز کمک می‌کند. در گزارش معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران، روندی از شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی کشور در بازه زمانی 1357 تا 1400 به همراه روند شاخص اشتغال مزد و حقوق کارکنان صنایع مزبور تا سال 1399 بررسی و تحلیل شده است.
داده‌های این گزارش حاکی از این است که روند عمومی شاخص کل تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی کشور دارای 100 نفر کارکن و بیشتر از سال 1357 تا 1400 افزایشی بوده است. طی دهه 1360، شاخص کل تولید صنعتی مزبور با افزایش 1.4 برابری، در دهه 1370 با افزایش 2.1 برابری، در دهه 1380با افزایش 2.9 برابری و در دهه اخیر یعنی 1390 با افزایش 1.25 برابری همراه بوده که بالاترین افزایش مربوط به دهه 1380 است. مقایسه میانگین رشد سالانه شاخص تولید صنعتی طی 4 دهه گذشته نشان می‌دهد که در دهه 1380 میانگین رشد سالانه شاخص مزبور حدود 14.8 درصد بوده که بیشترین رشد سالانه را داراست.
ضمن اینکه در دوره مزبور طی همه سال‌ها، رشد سالانه شاخص تولید صنعتی نیز مثبت بوده است. در مقابل طی دهه اخیر یعنی 1390 طی 4 سال (1391-1392-1394-1397) رشد سالانه شاخص تولید صنعتی منفی و شرایط رکود حاکم بوده است. میانگین رشد سالانه شاخص تولید صنعتی طی این دوره فقط2.1 درصد بوده که کمترین رقم طی چهار دهه منتهی به سال 1400 است. در سال 1400 نرخ رشد شاخص کل تولید صنعتی کارگاه‌های بزرگ، حدود 1.3 درصد برآورد شده است.
روند فصلی شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ
بررسی روند فصلی تغییرات شاخص کل تولیدات صنعتی در هر فصل نسبت به فصل مشابه سال قبل طی دو دهه 1380 و 1390 نیز به خوبی وضعیت رونق یا رکود تولید در بخش صنعت را نشان می‌دهد. در دهه 1390 در فصولی طی سال‌های 1391، 1392، 1394، 1397، 1398 و 1400 رشد شاخص تولید صنعتی منفی بوده و در برخی مقاطع بعد از استمرار رشد منفی برای دو فصل متوالی یا بیشتر صنعت دچار رکود یا تعمیق آن شده است. بیشترین ماندگاری رکود طی دهه اخیر مربو به دو سال 1391 و 1392 و بالاترین شد رکود نیز مربوط به دوره تابستان 1397 تا تابستان 1398 است. در دهه 1380 در کل دوره رشد شاخص تولید صنعتی در هر فصل نسبت به فصل مشابه سال قبل، مثبت و از نرخ رشد نسبتا بالایی نیز برخوردار بوده است. در سال 1400 رشد شاخص تولید در هر فصل نسبت به فصل مشابه سال قبل به ترتیب فصول برابر با 5.4 درصد، منفی 1.8 درصد، 5.6 درصد و 3.4 درصد بوده که به عبارتی باستثنای فصل دوم در سایر فصول رشد شاخص تولید صنعتی مثبت بوده است. وفق طبقه‌بندی سازمان ملل متحد در رابطه با فعالیت‌های اقتصادی تحت عنوان آیسیک 4 تعداد 24 فعالیت صنعتی ذیل حوزه صنعت ساخت وجود دارند. ترکیب ارزش افزوده فعالیت‌های 24 گانه مزبور در ارزش افزوده کل کارگاه‌های صنعتی 100 نفر کارکن و بیشتر، حاکی از تمرکز بالای برخی فعالیت‌های صنعتی در ایران است.
6 گروه فعالیت صنعتی شامل «صنایع تولید محصول شیمیایی، صنایع تولید فلزات اساسی، صنایع تولید وسایل نقلیه موتوری، صنایع تولید مواد غذایی، صنایع تولید محصول کانی و غیرفلزی و صنایع تولید دارو در مجموع 80 درصد از ارزش افزوده صنعت ساخت را تشکیل می‌دهد. سهم 18 گروه فعالیت مابقی از ارزش افزوده کل صنعت ساخت، 20 درصد است.
رشد تولید کارگاه‌ها در 1400
در بخش بعدی این گزارش نیز آمده است: رشد تولید در کارگاه‌های بزرگ صنعتی در سال 1400 حدود 3.1 درصد برآورد شده است. در میان 24 رشته فعالیت صنعت ساخت، تعداد 20 فعالیت، مشارکت مثبت و تعداد 4 فعالیت نیز مشارکت منفی در رشد مزبور داشته‌اند. تعداد 5 فعالیت صنعتی با مجموع 32.3درصد سهم در ارزش افزوده کل صنعت؛ شامل صنایع دارویی (با 19.9 درصد رشد تولید در مقایسه با سال قبل)، صنایع تولید ماشین آلات مولد و انتقال برق و دستگاه‌های برقی (15.2درصد رشد تولید)، صنایع غذایی (5 درصد رشد تولید)، صنایع تولید ماشین آلات و تجهیزات (15.2 درصد رشد تولید) و صنایع تولید وسایل نقلیه موتوری (3 درصد رشد تولید) در مجموع مشارکت مثبت 2.47 واحد درصدی در افزایش 3.1درصدی شاخص تولید صنعتی دارا بوده‌اند.
بر خلاف روال سال‌های قبل، مشارکت فعالیت تولید فلزات اساسی با سهم 20درصد در ارزش افزوده صنعت در رشد تولید صنعتی سال 1400 فقط 0.02 واحد درصد و مشارکت فعالیت تولید محصولات کانی و غیرفلزی با سهم 6 درصد در ارزش افزوده صنعت، منفی 0.15 واحد درصد بوده است.
روند اشتغال به چه شکل بوده؟
روند سالانه شاخص تولید و اشتغال کارگاه‌های بزرگ صنعتی طی بازه زمانی 1357 تا 1399 نشان می‌دهد، روند عمومی هر دو شاخص طی بازه زمانی مزبور، افزایشی بوده است. طی سال‌های 1390 تا 1399 به موازات توقف نسبی رشد شاخص تولید و اشتغال، شاهد افزایش نوسانات در هر دو شاخص به خصوص شاخص تولید هم هستیم.
میانگین نرخ رشد سالانه شاخص تولید و اشتغال کارگاه‌های بزرگ صنعتی طی بازه زمانی 1357 تا 1399 به ترتیب برابر با 6.6 درصد و 1.38درصد بوده که نرخ رشد سالانه شاخص تولید تقریبا 4.8 برابر شاخص اشتغال است. مقایسه تغییرات دو شاخص مزبور طی 4 دهه گذشته موید این است که بالاترین رشد سالانه شاخص تولید در دهه 1380 و بالاترین رشد سالانه شاخص اشتغال در دو دهه 1360 و 1370اتفاق افتاده است. طی سال‌های 1391 تا 1399 متوسط رشد سالانه شاخص اشتغال کارگاه‌های بزرگ صنعتی حدود 0.6 درصد و متوسط رشد سالانه شاخص تولید حدود 1.3درصد بوده است.
همچنین بر اساس داده‌های این گزارش، شاخص مزد و حقوق و مزایای کارکنان کارگاه‌های بزرگ صنعتی طی سال‌های 1357 تا 1399روند صعودی داشته است؛ ضمن اینکه طی دهه اخیر یعنی سال‌های 1391 تا 1399 بر سرعت افزایش این شاخص، افزوده شده است. رفتار تقریبا مشابهی در تغییرات شاخص کل بهای کالاها و خدمات مصرفی یا همان شاخص تورم هم طی بازه زمانی مزبور مشاهده می‌شود.
بررسی دقیق‌تر روند تغییرات سالانه شاخص مزد و حقوق و مزایای کارکنان کارگاه‌های بزرگ صنعتی طی بازه زمانی 1357 تا 1399 با روند تغییرات شاخص کل بهای کالاها و خدما مصرفی (شاخص تورم (نشان می‌دهد که متوسط رشد سالانه شاخص مزد و حقوق کارکنان طی دوره مزبور حدود 20.7 درصد و متوسط رشد سالانه شاخص تورم نیز حدود 19.9درصد بوده است. طی سال‌های 1391 الی 1399 متوسط رشد سالانه شاخص مزد و حقوق کارکنان کارگاه‌های بزرگ صنعتی حدود 24.9درصد و متوسط رشد سالانه شاخص تورم حدود 23.9درصد بوده که نرخ‌های رشد مزبور تقریبا مشابه هستند. طی دهه اخیر به استثنای 5 سال (1390 تا 1392 و 1397 تا 1398) در مابقی سال‌ها رشد واقعی مزد وحقوق در کارگاه‌های بزرگ صنعتی (یعنی تفاوت نرخ رشد شاخص مزد و حقوق با نرخ رشد شاخص تورم) مثبت بوده است.
