تعادل |
رییس سازمان بورس و اوراق بهادار بار دیگر از وزیر صمت درخواست کرد که همکاری‌های لازم برای عرضه خودرو در بورس کالا صورت بگیرد. عرضه خودرو در بورس که به عنوان یکی از شیوه‌‌ها برای ساماندهی بازار خودرو از آن یاد می‌شود، چند وقتی مطرح است. در این میان اظهارات نظرهای مختلفی درباره فواید و معایب اجرای این طرح عنوان می‌شود. موافق می‌گویند اگر خودروسازان به بورس کالا بیایند و اجازه فروش محصولات خود را با قیمت واقعی داشته باشند، پتانسیل‌های این صنعت رشد کرده، قیمت‌ها واقعی شده و شاهد احیای صنعت خودرو خواهیم بود. اما مخالفان این طرح می‌گویند عرضه خودرو در بورس کالا در وهله نخست به معنای خداحافظی با قیمت کارخانه است و افزایش قیمت‌ها اجتناب‌ناپذیر است. همچنین با توجه به آنکه بازار خودرو در سمت عرضه بازاری رقابتی نیست، امکان بروز رفتارهای انحصاری و شبه انحصاری پس از عرضه خودرو در بورس کاملا محتمل است. از طرفی براساس اعلام موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی وزارت صمت، با عنایت به اینکه تحویل خودرو در سررسیدهای مختلف خواهد بود، بازار جدید برای خریدوفروش اوراق خودرو شکل خواهد گرفت. بنابراین، دوگانه «قیمت کارخانه-قیمت بازار» به دوگانه «قیمت بورسی-قیمت بازار» تبدیل خواهد شد. از این منظر امکان نظارت بر قیمت‌های جدید هم کمتر خواهد شد.
عرضه خودرو دربورس؟
طرح ساماندهی بازار خودرو که از سال گذشته در مجلس مطرح شده است همچنان یکی از موضوعات داغ در محافل سیاست‌گذاری در حوزه خودرو است. هرچند اصلاحاتی در ارتباط با ایرادات شورای نگهبان بر مفاد این طرح (لزوم شفافیت بیشتر در ارتباط با موضوع واردات خودرو و مغایرت برخی از مواد طرح با سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و همچنین سیاست‌های حمایت از تولید ملی، کار و سرمایه ایرانی) از سوی نمایندگان مجلس انجام شده است، هنوز به سرانجام نهایی نرسیده است. یکی از بندهای طرح ساماندهی بازار خودرو، عرضه خودرو در بورس کالاست. موضوعی که عشقی رییس سازمان بورس براجرای آن بسیار تاکید دارد و بارها از وزیر صمت درخواست کرده که در این زمینه همکاری لازم را انجام دهد. به گفته او، خودروهایی که شامل قیمت‌گذاری دستوری نیستند وارد بورس کالا شده و همچنین خودروهایی که شامل قیمت‌گذاری دستوری هستند ابتدا از شمول دستوری خارج شوند تا قیمت خودروها به صورت رقابتی تعیین شود و اختلاف قیمت‌ها از بین برود.
حال روز گذشته رییس سازمان بورس و اوراق بهادار بار دیگر در آیین افتتاح معاملات آتی مس و معاملات گواهی سپرده مس و میلگرد در بورس کالای ایران درمورد عرضه خودرو در بورس کالا، از وزیر صمت درخواست کرده است همکاری‌های لازم برای عرضه خودرو در بورس کالا صورت بگیرد. مجید عشقی، با اشاره به موضوع قیمت‌گذاری دستوری گفت: شرایط اقتصادی کشور به نحوی است که روی دارایی‌های فیزیکی مخصوصا مواد اولیه کارخانه‌ها حساسیت وجود دارد. فضای بورس کالا به شکلی است که محصول به دست تولیدکننده می‌رسد و فضای رقابتی برای قیمت‌گذاری وجود دارد. او ادامه داد: یکی از موضوعات مهم که در حال رایزنی هستیم، در رابطه با عرضه خودرو است که مشمول قیمت‌گذاری دستوری نیست، ما آمادگی کامل داریم که این موضوع را به سرانجام برسانیم.
دلایل اینکه خودرو نباید در بورس عرضه شود؟
البته بحث عرضه خودرو در بورس بارها از سوی کارشناسان مورد نقد وبررسی قرار گرفته و مخالفان وموافقانی دارد. اما موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی که بازوی پژوهشی صمت به شمار می‌رود به تازگی به به واکاوی عرضه خودرو در بورس کالا پرداخته است.
طبق این گزارش، یکی از موضوعات کلیدی در طرح ساماندهی بازار خودرو، شیوه قیمت‌گذاری و عرضه خودرو در بورس کالا بوده است که براساس آخرین جلسات کمیسیون مذکور با متولیان و نیز جلسات سازمان بورس با خودروسازان بحث عرضه خودرو در بورس کالا به‌صورت جدی‌تر موردتوجه قرار گرفته است.
بررسی قیمت‌های بازاری و قیمت‌های مصوب شورای رقابت نشان می‌دهد که شکاف در برخی موارد بیش از 100 درصد است که طبیعتاً تقاضا را برای بهره‌مندی از این اختلاف تحریک و بازار را با مازاد تقاضا روبرو می‌کند که خود زمینه‌ساز افزایش قیمت‌های بعدی است. از طرفی، این اختلاف قیمت عمدتاً در اختیار دلالان قرار می‌گیرد که کمکی به رفع محدودیت مالی خودروسازان و مشکل زیان انباشته آنها نیز نخواهد کرد. علاوه بر موضوع عرضه خودرو در بورس کالا یکی دیگر از موضوعات موردتوجه در چند ماه اخیر، واردات خودرو بوده است. باید توجه داشت که باتوجه‌به نیاز ارزی واردات خودرو (صرف‌نظر از منشأ ارز) تقاضای وارداتی خودرو، بازار ارز را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. باتوجه‌به اینکه براساس آخرین اطلاعات، شاخص قیمت کالاهای وارداتی در بهار سال جاری رشد 533 درصدی را تجربه کرده است، هرگونه افزایش جدید نرخ در بازار ارز ضمن تشدید تورم و گرانی با رویکردهای حفظ معیشت که از سوی دولت دنبال می‌شود سازگاری ندارد. طبق نکات کلیدی این گزارش، بررسی تجارب کشورها نشان می‌دهد که عمده کالاهایی که در بورس عرضه می‌شوند کالاهای پایه (کامادیتی) صنعتی، معدنی و کشاورزی هستند و عرضه کالاهای نهایی معمولا در بورس مورداستفاده قرار نمی‌گیرد.
عرضه خودرو در بورس کالا در وهله نخست به معنای خداحافظی با قیمت کارخانه است و افزایش قیمت‌ها اجتناب‌ناپذیر است. از طرفی، با عنایت به اینکه تحویل خودرو در سررسیدهای مختلف خواهد بود، بازار جدید برای خریدوفروش اوراق خودرو شکل خواهد گرفت. بنابراین، دوگانه «قیمت کارخانه-قیمت بازار» به دوگانه «قیمت بورسی-قیمت بازار» تبدیل خواهد شد. از این منظر امکان نظارت بر قیمت‌های جدید هم کمتر خواهد شد.
پیش‌شرط اصلی در عرضه خودرو در بورس کالا تنوع کالا و حجم مناسب عرضه متناسب با نیازهایی است که در بازار وجود دارد، مادامی که سیاست‌گذار این اطمینان را از بابت کفایت تولیدات و عرضه خودرو در سررسیدهای مقرر و در حجم مکفی برای تلاقی با مجموع تقاضاها (تقاضای حقیقی و تقاضای کاذب) را نداشته باشد، عرضه در بورس کالا مخاطرات مربوط به افزایش قیمت‌ها را از ناحیه کمبود عرضه بیشتر خواهد کرد. با توجه به آنکه بازار خودرو در سمت عرضه بازاری رقابتی نیست، امکان بروز رفتارهای انحصاری و شبه انحصاری پس از عرضه خودرو در بورس کاملا محتمل است. تولیدکننده و عرضه‌کننده می‌تواند با مدیریت عرضه خودرو در بازار تعادل بازار را در بورس به تعادلی غیرواقعی تبدیل کند. این امر مجدداً زمینه‌ساز مداخلات قیمتی نهادهای تصمیم‌ساز همچون ستاد تنظیم بازار کشور و شورای رقابت در بورس کالا نیز خواهد بود که با ماهیت بازاری بورس همخوانی ندارد.
همچنین در بازار خودرو علاوه بر موضوع نحوه عرضه خودرو شیوه قیمت‌گذاری آن، موضوعات مختلف تولیدی، تجاری، فناوری و پشتیبان‌های لازم برای تولید از اهمیت بالایی برخوردار است که به‌طور هم‌زمان باید موردتوجه قرار گیرد.
