توقف یا افت صادرات به افغانستان؟

تعادل - گروه تجارت |

 صادرات فولاد ایران به افغانستان متوقف شد. بنابر اعلام یک منبع آگاه، ایران صادرات فولاد به افغانستان را به دلایل شرایط پیش آمده متوقف کرده است. ایران بزرگ‌ترین صادرکننده فولاد به افغانستان است و سالانه بین 300 تا 350 هزار تن به این کشور صادرات دارد؛ یعنی 25 درصد کل نیاز این کشور به فولاد را تأمین می‌کند. البته توقف صادرات فقط مربوط به فولاد نیست؛ چراکه بنابراعلام برخی منابع حدود یک‌ماه است که کلا صادرات به افغانستان متوقف شده است. از طرفی، با تسلط طالبان بر افغانستان، این پرسش قابل طرح است؛ آیا صادرات ایران به این کشور کلا متوقف می‌شود یا با افت روبرو خواهد شد؟ برخی کارشناسان بر این باورند، احتمالا طی چند هفته‌ آینده صادرات ایران به افغانستان از سر خواهد گرفته شد. اما پیش بینی سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت، با توجه به شرایط فعلی، این است که صادرات به افغانستان در نیمه دوم سال متوقف نمی‌شود اما دچار افت خواهد شد. او در عین حال، ادامه روند تجارت ایران با این کشور را متاثر از دو عامل می‌داند. نخست اینکه روابط طالبان با دنیا عادی نشود؛ که دراین صورت یک فرصت تجاری مناسب برای ایران فراهم می‌شود تا نیازهای اولیه افغانستان را به سرعت تامین کند. موضوع دوم اینکه آیا طالبان پول لازم را برای پرداخت هزینه کالاهای صادراتی به ایران دارد یا خیر. در همین حال، اما نایب رییس اتاق ایران از آمادگی بخش خصوصی برای توسعه همکاری‌های اقتصادی وصنعتی با افغانستان خبر داده و تاکید کرده که سیاست‌گذاران باید با همکاری بخش خصوصی، سند توسعه روابط اقتصادی با افغانستان را به پیش ببرند. 

      روند صادرات به افغانستان 

اقتصاد افغانستان در طول سال‌های گذشته هرچند تحت تاثیر جنگ‌های داخلی و مشکلات گسترده با محدودیت‌های جدی مواجه بود، اما همچنان این کشور به عنوان یکی از اصلی‌ترین اهداف صادراتی ایران، می‌تواند در آینده نقشی کلیدی در واردات کالاهای ایرانی داشته باشد. از همین رو، ایران نیز در طول سال‌های گذشته توانسته نقش خود به عنوان اصلی‌ترین تامین‌کننده کالا در افغانستان را حفظ کند، هرچند آمارهای کاهشی سال‌های گذشته و افزایش نقش آفرینی کشورهای رقیب در این حوزه، زنگ خطر صادراتی جدیدی برای ایران به صدا در آورده است.

جزییات روند تجارت خارجی نشان از این دارد که صادرات کالا به افغانستان تا پایان مرداد ماه سال جاری ۲ میلیون و ۱۶۵ هزار تن به ارزش ۸۸۵ میلیون دلار بوده است. از آن سو، آمارها نشان می‌دهد که ایران در فصل نخست سال ۱۴۰۰، توانسته ۵۷۰ میلیون دلار با وزن ۱۴۰۰ تن به افغانستان صادر کند. این عدد در قیاس با مدت مشابه سال قبل، از نظر ارزش افزایشی حدودا ۷۵ میلیون دلاری را نشان می‌دهد اما از نظر وزنی صادرات ایران حدودا ۷۲ هزار تن کاهش یافته است. حال نکته نگران‌کننده ماجرا اینجاست که طبق آمار در سال ۲۰۱۹ ایران سهم ۱۸ درصدی را در بازار افغانستان به خود اختصاص داده بود و مهم‌ترین کشور تامین‌کننده کالای افغانستان بود، اما در سال ۲۰۲۰ حجم تجارت ایران به افغانستان با ۱۷ درصد کاهش روبرو بوده، این در حالی است که کشور‌های چین، ترکیه، پاکستان، روسیه، هند و امارات متحده عربی به دنبال افزایش سهم تجاری خود در افغانستان هستند. در همین حال، با شروع ناآرامی در افغانستان برخی صادرکنندگان ایرانی از این وضعیت ابراز نگرانی کردند. 

      توقف صادرات فولاد به افغانستان 

اما درتازه‌ترین خبر از تحولات تجاری با افغانستان، خبرگزاری فارس به نقل از S&P  گلوبال، نوشته است که منابع آگاه اعلام کردند: ایران صادرات فولاد به افغانستان را به خاطر شرایط سیاسی و مشکلات لجستیکی پیش آمده در افغانستان متوقف کرده است. ایران بزرگ‌ترین صادرکننده فولاد به افغانستان است و سالانه بین 300 تا 350 هزار تن به این کشور صادرات دارد. در واقع ایران 25 درصد کل نیاز افغانستان به فولاد را تأمین می‌کند. بخش قابل توجهی از فولاد صادراتی به افغانستان توسط شرکت فولاد اصفهان و خراسان تولید می‌شود. ایران همچنین با افغانستان قرارداد فروش ریل آهن نیز دارد. ترکیه، پاکستان و چین از جمله دیگر تأمین‌کنندگان فولاد افغانستان هستند. چند هفته‌ای می‌شود که روند صادرات فولاد ایران به افغانستان پایین آمده اما کارشناسان بر این باورند که احتمالا طی چند هفته‌ آینده صادرات ایران به افغانستان از سر خواهد گرفته شد. یک کارگزار فولاد در تهران می‌گوید صادرات به افغانستان که یکی از بازارهای هدف به شمار می‌رود حدود یک ماه است که متوقف شده و در حال حاضر هیچ صادراتی انجام نمی‌شود. گفته می‌شود ایران صادرات سوخت به افغانستان را از سر گرفته اما هنوز در شرایط کنونی از سرگیری صادرات فولاد در اولویت نیست.

     اثر حضور طالبان بر تجارت ایران 

در همین حال، محمدرضا مودودی سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت ایران درباره تاثیر حضور طالبان در افغانستان بر روابط تجاری بین ایران و افغانستان، گفته است: در طول سال‌های گذشته افغانستان همواره یکی از کشورهای مهم صادراتی ما بعد از عراق بوده است، بنابراین این کشور یکی از بازارهای هدف صادراتی پرتنوع برای ایران به شمار می‌رود. به گفته او، از محاسن صادرات به کشورهایی مانند افغانستان و عراق تنوع سبد صادراتی و صادرات کالاهای با ارزش افزوده بالا است.  مودودی با اشاره به اینکه بیش از 40 درصد بازار افغانستان از کالاهای صادراتی ایران تامین می‌شود، به «فارس» عنوان کرده: از 8 میلیارد دلار واردات سالانه به کشور افغانستان 3.5 میلیارد دلار آن توسط ایران انجام می‌شود بنابراین این کشور به لحاظ روابط تجاری برای ایران کشور با اهمیتی به شمار می‌رود. سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت ایران همچنین در مورد اینکه روند روابط تجاری بین دو کشور ایران و افغانستان از این پس با توجه به تسلط طالبان به این کشور چگونه خواهد بود، بیان کرده: وضعیت روابط تجاری ایران با افغانستان به دو موضوع بستگی دارد یکی اینکه آیا روابط طالبان با دنیا عادی می‌شود که اگر این روابط عادی نشود، در نتیجه این فرصت برای ایران فراهم می‌شود که نیازهای اولیه کشور افغانستان را به سرعت تامین کند و این مساله قطعا یک فرصت تجاری خوبی را برای ایران فراهم خواهد کرد. بنابه اظهارات مودودی، نکته دوم در خصوص ادامه روند تجاری ایران و افغانستان این است که آیا طالبان پول لازم را برای پرداخت هزینه کالاهای صادراتی به ایران دارد؟ او در ادامه گفته است: میزان صادرات به این کشور از سوی ایران سالانه چند میلیارد دلار است که رقم بزرگی است و ادامه روند تجارت ایران به افغانستان نیز بستگی به این دارد که ظرفیت پرداخت هزینه کالاهای صادراتی وجود داشته باشد.  مودودی با بیان اینکه در افغانستان سهم عمده‌ای از مدیریت اجرایی به عهده بخش خصوصی است و دولت نقش زیادی ندارد، گفت: با توجه به شرایط فعلی در افغانستان تعداد زیادی از سرمایه‌گذاران و تاجران افغانستانی از این کشور خارج شده‌اند یا به صورت موقت فعلا فعالیت تجاری انجام نمی‌دهند، بنابراین ادامه برقراری روابط تجاری ایران و افغانستان بستگی به بازگشت سرمایه‌ها و برقراری دوباره روابط تجاری توسط بخش خصوصی دارد. 

      صادرات به افغانستان افت می‌کند

مودودی با تاکید بر اینکه یقینا ایران در تجارت با افغانستان دچار افت خواهد شد، گفت: همانطور که بیان شد در شرایط ناپایدار فعلی در افغانستان، بسیاری از تجار و فعالان اقتصادی سرمایه‌ها خود را از افغانستان خارج کرده‌اند لذا یقینا تا مدتی افت تجارت با افغانستان را شاهد خواهیم بود اما با پایدار شدن شرایط در افغانستان رشد روابط تجاری بین دو کشور نیز متوقف خواهد شد. به گفته او، در حال حاضر روابط تجاری در تمام مرزهای ایران و افغانستان برقرار نیست و لذا در نیمه دوم سال شاهد افت صادرات به افغانستان خواهیم بود. مودودی همچنین با بیان اینکه تجار ایران در افغانستان کمتر حضور دارند، بیان کرده که روابط تجاری بین دو کشور ایران و افغانستان به این صورت بوده است که تجار افغانستانی از داخل ایران یا گمرکات کالاها را تحویل می‌گرفتند بنابراین روابط تجاری بین دو کشور کاملا به بازگشت سرمایه‌های فعالان اقتصادی بستگی دارد. مودودی در عین حال تاکید کرده که با توجه به شرایط موجود روابط تجاری ایران و افغانستان در 6 ماهه دوم سال افت می‌کند اما متوقف نمی‌شود. 

    آمادگی بخش خصوصی برای حضور در بازار افغانستان

در همین حال، محمد امیرزاده عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران با تاکید بر اینکه حفظ بازار صادراتی افغانستان برای ما بسیار حائز اهمیت است، گفت: باید فرصتی را فراهم کنیم که سرمایه‌های تجار افغانستان به جای اینکه جذب بازارهای ترکیه و پاکستان شود، جذب بازارهای ایران شود، ضمن اینکه به مردم بی‌پناه افغانستان پناه دهیم. به گفته او، یکی از فرصت‌ها برای توسعه روابط تجاری با افغانستان صادرات گاز به این کشور و واردات سنگ آهن از افغانستان است، بنابراین با واردات سنگ آهن از این کشور فرصت‌های سرمایه‌گذاری در معادن سرشار این کشور به وجود می‌آید که هم فشار به بازار کار ایران کم می‌شود و هم امنیت بیشتری برای تبادلات تجاری فراهم می‌شود. نایب رییس اتاق ایران از آمادگی بخش خصوصی برای توسعه همکاری‌های اقتصادی و صنعتی با افغانستان خبر داده و گفته است: امیدوارم سیاست‌گذاران کشور با همکاری بخش خصوصی، سند توسعه روابط اقتصادی با افغانستان را به پیش ببرند، زیرا هرچه در توسعه داخلی افغانستان شرکت و در فراوری معادن آنها کمک کنیم، موجب اشتغال در افغانستان خواهد شد که به نوعی فشار را از بازار کار ایران هم کم خواهد کرد. امیرزاده با بیان اینکه باید بدون قید و شرط به اقتصاد نگاه کنیم، گفت: با توجه به اینکه ایران از ذخایر بالای انرژی و افغانستان از ظرفیت‌های بالای معدنی برخوردار است، این دو مزیت می‌تواند برای اقتصاد ما موثر باشد حتی اگر کشورهای دیگری هم بخواهند در افغانستان سرمایه‌گذاری کنند ما می‌توانیم با ایجاد امنیت انرژی در توسعه افغانستان و به تبع آن رونق اقتصادی دو کشور موثر باشیم. بنابه اظهارات این فعال بخش خصوصی، هرچه در افغانستان توسعه کار، صنعت و اشتغال اتفاق بیفتد و هرچه بتوانیم در خدمات¬دهی به عمران و آبادی این کشور کوشش کنیم هم برای امنیت ما مهم است و هم یک رابطه پایدار اقتصادی شکل خواهد گرفت. همچنین به گفته امیرزاده، افغانستان از ذخایر بالای سنگ آهن برخوردار است که می‌توانیم راهگذری امن برای فراوری و صادرات محصولات معدنی افغانستان از طریق ایران به بازارهای هدف صادراتی باشیم و هم با تامین انرژی برای فراوری مواد معدنی در افغانستان، بازاری مطمئن برای صادرات انرژی خود فراهم کنیم. نایب‌رییس اتاق ایران درعین حال تاکید کرده که باید به طرف‌های تجاری افغانستان محیط امن و اطمینان بخشی را ارایه کنیم تا مسیر اقتصادی ما لطمه نخورد یعنی درعین اینکه از خانواده‌های افغانستانی استقبال می‌کنیم باید فضایی ایجاد کنیم که فعالان اقتصادی افغانستان جذب کشور ما شوند که در روند توسعه اقتصادی دو کشور نقش موثری دارد.