تعادل |
با تحولاتی که در گمرکات مشترک افغانستان و ایران رخ داده، نگرانی‌ها از روند تجارت میان دو کشور افزایش یافته است. خبرگزاری‌ها روز پنجشنبه 17 تیرماه، از تصرف گمرک اسلام‌قلعه واقع در مرز هرات با ایران خبر دادند و روز شنبه هفته جاری نیز گمرک ایران اعلام کرد که روند تجارت با افغانستان متوقف شده و از تجار و بازرگانان درخواست کرد که تا اطلاع ثانوی از ارسال محموله‌های تجاری به مرزهای «دوغارون» و «ماهیرود» خودداری کنند. البته تعدادی کامیون از روزهای گذشته کشور را به مقصد گمرکات مرزی ایران و افغانستان ترک کرده و اکنون در این مبادی دچار معطلی شده‌اند. البته به گفته متولیان گمرک ایران، رایزنی‌هایی برای بازگشت مرحله به مرحله کانتینرهای ایرانی صورت گرفته است. با این حال آخرین خبرها از وضعیت مرز ایران و افغانستان از این حکایت دارد که فعالیت عادی به مرز ماهیرود برگشته و امکان پذیرش کالا فراهم شده، اما در حال حاضر فقط مرز دوغارون بسته بوده و فعلا امکان پذیرش کالا در آن وجود ندارد. درهمین حال، سیده فاطمه مقیمی، عضو هیات رییسه اتاق تهران می‌گوید که در میان محموله‌هایی که به مقصد افغانستان ارسال شده، اقلام فاسد شدنی، مواد غذایی، مواد اشتعال زا و سوخت نیز وجود دارد که با توقف کامیون‌ها نه تنها امکان فاسد شدن این کالاها وجود دارد که امنیت ناوگان و رانندگان نیز در مخاطره قرار می‌گیرد.
تجار قبل از ارسال کالا با‌گیرنده افغان
هماهنگ کنند
در روزهای اخیر و با درگیری‌های افغانستان، فعالیت در مرزهای ایران با این کشور دچار تغییراتی شد؛ به‌طوری که در اعلام ابتدایی گمرک ایران مرز ماهیرود و دوغارون بسته و فعالیت تجاری در آنها متوقف شد. اما طی روزهای به تدریج شرایط آرام‌تر شده و آنچه مسوولان گمرک ایران اطلاع دادند از این حکایت داشت که مرز ماهیرود باز شد ولی تبادل کالا در آن به کندی صورت می‌گرفت. در همین حال اعلام گمرک، در رابطه با وضعیت مرز ایران و افغانستان به خصوص در مورد ماهیرود و دوغارون نشان می‌دهد که فعالیت در مرز ماهیرود به حالت عادی برگشته است؛ به‌طوری که فعالیت‌های تجاری و ترانزیتی سرعت گرفته و امکان پذیرش کالا وجود دارد. بر این اساس با آغاز مجدد فعالیت ماهیرود در روز یکشنبه با توجه به مسدود بودن مسیر خروج در بخش‌هایی از مرز، فعالیت تجاری در آن به کندی صورت می‌گرفت. اما روز گذشته با عادی شدن فعالیت در پایانه مرزی، منطقه ویژه و بازارچه ماهیرود، امکان ارسال محموله‌های تجاری فراهم شده و منعی برای صدور پروانه صادراتی یا ترانزیت وجود ندارد.
این در حالی است که روز گذشته ۱۶۲ کامیون در مرز ماهیرود برای انتقال کالای تجار افغان تردد داشتند که ۹۵ کامیون ایرانی کالای خود را در ماهیرود به ۶۲ کامیون افغان ترانشیپ کردند و ۵کامیون ترانزیتی حامل کالاهای افغان که مبدا آن کشوری دیگر بوده و از مسیر ایران عبور کرده بود از ماهیرود خروج پیدا کردند. اما تاکید مقامات گمرکی بر این است که قبل ازهرگونه اظهار و بارگیری کالا به مقصد مرز ماهیرود، صادرکننده یا شرکت حمل با‌گیرنده افغان کالا هماهنگی کامل کرده و در صورت مهیا بودن پذیرش و تعهد تحویل و خروج کالا از مرز ماهیرود نسبت به بارگیری کالا اقدام کنند که باعث تجمع و توقف کالا و کامیون در مرز نشود، چراکه باتوجه به شرایط مرز ماهیرود وبندر ابونصرفراهی کلیه عواقب ناشی از عدم هماهنگی و توقف و دپوی کالا و کامیون در مرز ماهیرود با صادرکننده و شرکت حمل بوده وگمرکات مبدا و مقصد هیچگونه مسوولیتی در قبال هرگونه توقف ودپوی کالا نخواهند داشت.
توقف کامیون‌ها در مرز دوغارون
در همین حال براساس اعلام مسوولان گمرک، مرز دوغارون بسته است و هنوز شرایط به ثبات برنگشته بنابراین امکان خروج کالا وجود ندارد. بنابراین از تجار خواست که فعلا کالای خود را به سمت مرز گمرک دوغارون ارسال نکنند. سخنگوی گمرک در مورد سایر مرزها نیز یادآور شد که در سایر بخش‌های مرز ایران و افغانستان از جمله مرز میلک مشکلی وجود ندارد و تبادل کالا صورت می‌گیرد. در همین رابطه، سیده فاطمه مقیمی، عضو هیات رییسه اتاق تهران با تایید توقف کامیون‌ها در مرز دوغارون گفت: با وجود محدودیت‌هایی که در حوزه حمل ونقل از نظر تعداد ناوگان وجود دارد، بروز این مشکلات و توقف کامیون‌ها در مرزها به منزله خروج این ناوگان از گردونه حمل و نقل و لجستیک است. نکته حائز اهمیت اینکه، حفظ جایگاه ایران در حوزه حمل و نقل و ترانزیت در گرو دسترسی به ناوگان کافی و حرکت به موقع این ناوگان است. او با اشاره به اینکه وقوع مشکلاتی از قبیل توقف و معطلی ناوگان، علاوه بر افزایش هزینه تمام شده، موجب تاخیر در رساندن کالا به مقاصد صادراتی می‌شود، ادامه داد: در میان محموله‌هایی که به مقصد افغانستان ارسال شده، اقلام فاسد شدنی، مواد غذایی، مواد اشتعال زا و سوخت نیز وجود دارد که با توقف کامیون‌ها نه تنها امکان فاسد شدن این کالاها وجود دارد که امنیت ناوگان و رانندگان نیز در مخاطره قرار می‌گیرد؛ هنوز حادثه آتش سوزی در گمرک «ابو نصر فراهی» افغانستان واقع در مرز ایران که در 16 اسفندماه رخ داد و خسارات مالی و جانی در پی داشت، فراموش نشده است. مقیمی با بیان اینکه انتظار این است که با مداخله دولت ایران، زمان توقف کامیون‌ها در مرز به حداقل برسد، افزود: گفته می‌شود که مذاکراتی از سوی دولت ایران با طرف‌های افغانستانی در جریان است و این مساله ظرف هفته آینده حل خواهد شد.
دولت مرکزی افغانستان گمرکات
را مسدود کند
در همین حال، محمدمهدی جوانمرد قصاب رایزن بازرگانی سابق ایران در افغانستان در مورد آخرین وضعیت نقل و انتقال کالا از مرزهای ایران و افغانستان به «فارس» گفت: طبق اطلاعات واصله در حال حاضر تردد کامیون‌ها فقط در گمرک دوغارون با کندی روبرو است و امکان تردد کامیون‌ها به صورت یکطرفه انجام می‌شود اما دو مرز دیگر یعنی ماهیرود و میلک باز است و تردد کامیون‌ها از این مرزها در حال انجام است. به گفته او، هنوز انسجام گمرکی در مرز دوغارون برقرار نشده است و بنابراین امکان عبور کامیون‌ها از این مرز به‌طور کامل فراهم نشده است.
رییس کل حوزه ریاست سازمان توسعه تجارت ایران با تاکید بر اینکه تمایل ایران کار کردن با دولت مرکزی افغانستان است، بیان داشت: اگرچه کنترل دو گمرک دوغارون و ماهیرود در دست طالبان است اما با توجه به اینکه تجار افغانستانی به‌شدت خواستار ارسال اجناس خود به افغانستان هستند لذا ما نیز به خواسته آنها عمل کرده‌ایم زیرا در صورت بسته شدن این مرزها مطمئنا شاهد کمبود اجناس در افغانستان و سایر مشکلات از جمله افزایش قیمت کالا خواهیم بود.
او با بیان اینکه براساس شنیده‌ها دولت مرکزی افغانستان در حال حاضر با توجه به اینکه گمرک‌ها بازگشایی شده در دست طالبان است تمایلی برای عبور و مرور کالا از این گمرکات را ندارد، گفت: در این شرایط با تردد کامیون‌ها حقوق گمرکی به طالبان پرداخت می‌شود لذا ما از یک طرف با عدم تمایل دولت مرکزی افغانستان در انتقال کالا به این کشور مواجه هستیم و از طرفی با اصرار تجار افغانستان و درخواست آنها برای ادامه روند تجاری مواجه هستیم. رایزن بازرگانی سابق ایران در افغانستان تاکید کرد که در شرایط فعلی طبق قوانین بین‌المللی گمرکی، ایران در حال ادامه روند تجاری با افغانستان است، زیرا بسیاری از کامیون‌هایی که در مرز معطل مانده‌اند و بیش از 90 درصد این کالا متعلق به تجاری افغانستانی است در صورتی که محموله‌هایشان به مقصد نهایی در کشور افغانستان نرسد آن محموله‌ها فاسد شده و از بین می‌رود.
جوانمرد قصاب بیان کرد: البته اگر دولت مرکزی افغانستان خواستار جلوگیری از ورود کالا به این کشور است باید نسبت به مسدود کردن گمرکات اقدام کند یا اینکه از تجار کشورش بخواهد به‌طور موقت از آوردن محموله‌های تجاری به افغانستان تا بازگشت شرایط به حالت عادی خودداری کنند یا از گمرک میلک این اقدامات صورت پذیرد. او با اشاره به اینکه مشکل اصلی دولت مرکزی افغانستان اخذ حقوق گمرکی است، گفت: براساس اطلاعات واصله پیش از این شرایط نیز تجار افغانستانی یک بار در مرز حقوق گمرکی پرداخت می‌کردندو یک بار بعد از عبور از گمرک اصلی در خاک افغانستان نیز حقوق گمرکی طالبان را در گمرک طالبان پرداخت می‌کردند لذا با تسلط طالبان به گمرکات این کشور اکنون حقوق گمرکی فقط به طالبان پرداخت می‌شود.
بررسی آمارها نشان می‌دهد، ارزش صادرات ایران به افغانستان طی دو سال 1398 و 1399 افت داشته و سهم ایران از کل واردات افغانستان در سال 2020 کاسته شده و به 17 درصد رسیده است. اما بررسی تجارت کالایی ایران بدون احتساب نفت خام طی فصل نخست سال 1400 نشان می‌دهد که افغانستان با واردات 570 میلیون دلار کالا در جایگاه پنجمین شریک تجاری ایران قرار گرفته است. از این رو به نظر می‌رسد تجارت با افغانستان برای فعالان اقتصادی ایران از اهمیت بالایی برخوردار است و باید دید با وقوع تحولات سیاسی در این کشور، آینده روابط اقتصادی و تجاری دو کشور به کدام سمت و سو حرکت می‌کند.
