جایگاه ایران در نردبان رقابت‌پذیری

تعادل|

براساس آخرین گزارش رقابت‌پذیری جهانی در سال 2018، ایران رتبه 89 را در میان 140 کشور مورد بررسی کسب کرده است. بررسی‌های انجام‌شده حاکی از آن است که تغییر روش‌شناسی مجمع جهانی اقتصاد در محاسبه شاخص رقابت‌پذیری جهانی، عامل تنزل رتبه کشور از 69 در گزارش سال گذشته به 89 در گزارش سال جدید بوده و در واقع پس از تطبیق امتیازات سال گذشته با روش‌شناسی جدید، ایران تنها یک رتبه در مقایسه با سال گذشته تنزل داشته است. در واقع، ارزیابی مجمع جهانی اقتصاد بر اساس شاخص رقابت‌پذیری جهانی، تغییر چشمگیری را در وضعیت کلی محیط کسب وکار ایران منعکس نمی‌کند. همچنین در میان 20 کشور سند چشم‌انداز که در گزارش رقابت‌پذیری ارزیابی می‌شوند، ایران با دو رتبه تنزل در مقایسه با سال گذشته در جایگاه پانزدهم قرار دارد. از دیگر سو، بر اساس این گزارش، رتبه ایران در رکن «ثبات اقتصاد کلان» (با لحاظ مولفه‌های جدید) به‌شدت سقوط کرده و از 44 در گزارش سال گذشته به 117 در گزارش جدید رسیده است. ایران در رکن «نهادها» نیز تقریبا به وضعیت نابسامان سال 2014 بازگشته و رتبه 121 را کسب کرده است. اما در رکن «اندازه بازار» ایران با کسب رتبه 19 جهان وضعیت قابل قبولی دارد و در ارکان «بازار کالا» و «بازار کار» به ترتیب با رتبه‌های 134 و 136 همچنان (با وجود اندکی تغییر در مولفه ها) وضعیت نامناسبی قابل مشاهده است. این در حالی است که برخی رقبای منطقه‌ای ایران، از جمله «امارات متحده عربی و ترکیه»، جایگاه‌های به مراتب بهتری را در این گزارش به خود اختصاص داده‌اند. امارات متحده عربی با رتبه 27 جهانی در زمره بهترین کشورهای منطقه قرار گرفته است.. ترکیه نیز با کسب رتبه 61 جهان در تمامی ارکان رقابت‌پذیری نسبت به ایران جایگاه مناسب‌تری دارد و تنها در رکن «ثبات اقتصاد کلان»، با رتبه 116 که تنها یک رتبه با ایران فاصله دارد، جایگاهی مشابه را از آن خود کرده است.

  گزارشی بر مبنای روش‌شناسی جدید

طبق ماده (25) قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه ایران (مصوب 14/12/1395) دولت مکلف شده در هر سال رتبه کشور را در شاخص‌های کسب وکار ارتقا دهد. بررسی وضعیت کشور در شاخص رقابت‌پذیری جهانی نشان می‌دهد این هدف در مورد شاخص مذکور در سال جاری محقق نشده است. این در حالی است که اگرچه تفاوت زیادی در تعریف مولفه‌ها و به ویژه روش وزن دهی ارکان بر اساس روش‌شناسی جدید ایجاد شده، اما ارکان دوازده‌گانه به لحاظ مفهومی تا حد زیادی با گزارش‌ سال‌های گذشته قابل مقایسه هستند. طبق روش‌شناسی جدید گزارش در سال 2018، 12 رکن رقابت‌پذیری عبارتند از: نهادها، زیرساخت، انطباق‌پذیری فناوری اطلاعات و ارتباطات، ثبات اقتصاد کلان، بازار محصول، بازار نیروی کار، نظام مالی، اندازه بازار، سلامت، مهارت‌ها، پویایی کسب وکار و ظرفیت نوآوری. در رویکرد جدید، مفاهیم جدیدی برای ارایه بینش عمیق‌تری از سرمایه انسانی، نوآوری، انعطاف‌پذیری و چابکی معرفی شده‌اند. مفاهیم جدیدی مانند فرهنگ کارآفرینی، تفکر انتقادی، اعتماد اجتماعی و غیره، با گردآوری داده‌های جدید اضافه شده و مولفه‌های سنتی مانند زیرساخت‌ها، ثبات اقتصاد کلان و حقوق مالکیت تکمیل شده‌اند. معیار اندازه‌گیری ارکان و مولفه‌ها نیز بین صفر تا 100 تعیین شده و 100 بهترین حالت را نشان می‌دهد. در روش‌شناسی جدید، 12 رکن و 98 مولفه با استفاده از داده‌های گردآوری شده از سازمان‌های بین‌المللی و نظرسنجی‌های مجمع جهانی اقتصاد در شاخص گنجانده شده است. همچنین دسته‌بندی جدیدی از ارکان دوازده گانه رقابت‌پذیری ارایه شده است. براساس این گزارش، رتبه ایران در رکن «ثبات اقتصاد کلان» (با لحاظ مولفه‌های جدید) به‌شدت سقوط کرده و از رتبه 44 در گزارش سال گذشته به رتبه 117 در گزارش جدید رسیده است. ایران در رکن «نهادها» نیز تقریباً به وضعیت نابسامان سال 2014 بازگشته و رتبه 121 را کسب کرده است. ایران کماکان در رکن «اندازه بازار» با کسب رتبه 19 جهان وضعیت خوبی دارد و در ارکان «بازار کالا» و «بازار کار»، به ترتیب با رتبه‌های 134 و 136، با وجود اندکی تغییر در مولفه‌ها، همچنان وضعیت نامناسبی دارد.

  جایگاه ایران در گزارش رقابت‌پذیری 2018

بر اساس گزارش رقابت‌پذیری سال 2018، ایران با کسب رتبه 89 از میان 140 کشور، تنها یک رتبه نسبت به سال گذشته تنزل داشته است. اگرچه بر اساس روش‌شناسی قبلی، ایران در رتبه 69 از 137 کشور در سال گذشته قرار گرفته بود. به نظر می‌رسد شکافی که در رتبه کشور در مقایسه با سال‌های گذشته مشاهده می‌شود، صرفاً به دلیل تغییر رویکرد و روش‌شناسی محاسبه شاخص است. براساس این گزارش، بهترین ارکان رقابت‌پذیری برای ایران به لحاظ رتبه، رکن اندازه بازار (رتبه 19)، ظرفیت نوآوری (رتبه 65) و انطباق‌پذیری ICT (رتبه 80) هستند. بدترین وضعیت نیز مربوط به ارکان بازار کار (رتبه 136)، بازار کالا (رتبه 134) و نهادها (رتبه 121) است. این در حالی است که ایران با وجود کسب امتیاز پایین در رکن ظرفیت نوآوری (38 از 100)، به دلیل اینکه تنها معدودی از کشورها در زمینه نوآوری در کسب وکار پیشتاز هستند، رتبه مناسبی کسب کرده است. در مقابل اما با وجود امتیاز بالا در رکن سلامت (77 از 100)، به دلیل فشردگی رقابت کشورها در این زمینه، ایران رتبه چشمگیری در این زمینه ندارد. از دیگر سو، رتبه ایران در رکن «ثبات اقتصاد کلان» (با لحاظ مولفه‌های جدید)، به‌شدت سقوط کرده و در رکن «نهادها» نیز تقریباً به وضعیت نابسامان سال 2014 بازگشته است. ایران کماکان در رکن «اندازه بازار» بهترین رتبه و در ارکان «بازار کالا» و «بازار کار» (با وجود اندکی تغییر در مولفه ها) بدترین وضعیت را دارد.

در گزارش جدید، آموزش ابتدایی از موضوع سلامت تفکیک شده و رکن ویژه «سلامت» در نظر گرفته شده است. همچنین رکن «انطباق‌پذیری فناوری اطلاعات و ارتباطات» و «مهارت ها» اضافه شده است که ایران در هر سه رکن مذکور تقریباً در جایگاه میانه رتبه‌بندی قرار گرفته است. در زمینه «زیرساخت»، «پویایی کسب وکار» و «نوآوری» نیز ایران با لحاظ تغییرات اندکی در تعریف مولفه‌ها، تغییر چشمگیری در رتبه خود تجربه نکرده است. در رکن «بازارهای مالی» پس از تغییر در مولفه‌ها، رتبه کشور از میانگین 130 در سال‌های گذشته به 98 بهبود یافته که این تغییر را عمدتاً می‌توان ناشی از تغییر روش‌شناسی ارزیابی کرد. بهترین رتبه‌های ایران اما در ارکانی از جمله کیفیت نهادهای پژوهشی، تولید ناخالص داخلی (بر مبنای برابری قدرت خرید)، هزینه شروع کسب وکار، شاخص اتصال جاده، شاخص اتصال خطوط کشتیرانی، نشریات علمی، شاخص اتصال فرودگاه، کارایی خدمات قطار، متوسط سال‌های تحصیل مورد انتظار و اعطای اعتبار داخلی به بخش خصوصی (در قالب درصد از GDP) به دست آمده‌اند. همچنین 10 مولفه‌ای که بدترین وضعیت را دارند به ترتیب عبارتند از: تعرفه‌های تجاری، واردات (در قالب درصد از GDP)، حکمرانی سهامداران، مشارکت زنان در نیروی کار، آزادی مطبوعات، شفافیت بودجه، استحکام مالی بانک‌ها، استحکام استانداردهای بازرسی وگزارش دهی، اتکا به مدیران حرفه‌ای و تأمین مالی بنگاه‌های کوچک و متوسط.

  رقبا کجا ایستاده اند؟

در گزارش سال 2018 رقابت‌پذیری جهانی، تعداد کشورهای بررسی شده به 140 کشور افزایش یافته است. با انتخاب رویکرد جدید، ایالات متحده امریکا به جای سوییس که در سال‌های گذشته همواره صدرنشین جدول بوده، در جایگاه برترین کشور قرار گرفته است. ایران با کسب رتبه 89 جهان، رتبه پانزدهم را در میان 20 کشور سند چشم‌انداز که در گزارش رقابت‌پذیری ارزیابی شده‌اند کسب کرده که در مقایسه با سال گذشته، دو رتبه در میان کشورهای منطقه تنزل داشته است. این در حالی است که برخی رقبای منطقه‌ای ایران، از جمله امارات متحده عربی و ترکیه، جایگاه‌های به مراتب بهتری را در این گزارش به خود اختصاص داده‌اند. امارات متحده عربی با رتبه 27 جهانی در زمره بهترین کشورهای منطقه قرار گرفته است. این کشور در زمینه «ثبات اقتصاد کلان» رتبه اول جهان را دارد و در سایر ارکان به استثنای ارکان «سلامت»، «بازار نیروی کار» و «مهارت ها» در رتبه بهتر از 40 قرار گرفته است. ترکیه نیز با کسب رتبه 61 جهان در تمامی ارکان رقابت‌پذیری نسبت به ایران جایگاه مناسب‌تری دارد و تنها در رکن «ثبات اقتصاد کلان»، با رتبه 116 که تنها یک رتبه با ایران فاصله دارد، جایگاهی مشابه را از آن خود کرده است.