تعادل|
امریکا به صورت یک‌طرفه از برجام خارج شد و به کشورهای دیگر هم فرصت داد ظرف حداکثر 6 ماه همین مسیر را طی کنند یا آنکه مورد تحریم امریکا واقع شوند. اگر همه چیز مانند اعمال دور پیشین تحریم‌های هسته‌یی علیه ایران پیش برود، شرکت‌های اروپایی، چینی و روسی نیز همچون شرکت‌های امریکایی بازار ایران را ترک خواهند کرد. با این همه، شواهد زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد ممکن است اروپایی‌ها به سودای منافع اقتصادی خود، بازار ایران را ترک نکنند. اتحادیه اروپا اکنون به سومین شریک تجاری ایران بدل شده و حجم مبادلات دو طرفه ایران و اعضای این اتحادیه، به حدود
20 میلیارد دلار در سال می‌رسد. از دیگر سو، شرکت‌هایی مانند «رنو» فرانسه، «زیمنس» آلمان و «فینسانتیری» ایتالیا قراردادهای بزرگی با طرف ایران بسته‌اند و خروج آنها از این قراردادها به سادگی ممکن نخواهد بود. از طرف دیگر، اجرای طرح‌هایی مانند نوسازی ناوگان خودروهای سنگین در کشور که براساس آن قرار است بیش از 200هزار دستگاه خودرو سنگین از رده خارج شوند، آن‌قدر جذاب هست که شرکت‌های سوئدی را به ماندن در بازار ایران ترغیب کند.
خروج یک‌طرفه و البته تاحدی قابل پیش‌بینی ایالات‌متحده امریکا از برجام، ضربه‌یی بزرگ به امیدواری‌های اقتصادی و تجاری ایران زد. در همان لحظات ابتدایی اعلام خروج این کشور از توافق هسته‌یی میان ایران و گروه 1+5، بسیاری از بازارهای ایران دستخوش نوسانات شدید شدند؛ نوساناتی که البته کمی بعد به سطح تعادل بازگشتند. با این همه، غیر از بازارهایی مانند ارز، طلا و تا حدی هم خودرو که واجد ویژگی‌های سوداگرانه هستند، بازارهای دیگری هم در کشور هستند که نبود برجام پیش‌بینی‌پذیری آنها برای روزهای آینده را با علامت سؤال رو به رو کرده است. بر این اساس، پیش‌بینی اینکه در صورت پیروی اتحادیه اروپا از تصمیم دونالد ترامپ، چه اتفاقی برای صنعت و تجارت کشور رخ خواهد داد، اکنون بسیار دشوار است.
غول‌ها در شوک
بیانیه وزارت خزانه‌داری امریکا مبنی بر بازگشت تحریم‌های یکجانبه این کشور علیه ایران، اصلا به مذاق شرکت‌های بزرگ اروپایی که در دو سال اخیر قراردادهایی به ارزش چندین میلیارد دلار با ایران منعقد کرده‌اند، خوش نیامده است. ساعتی پس از آنکه فرمان خروج امریکا از برجام به امضای ترامپ رسید، وزارت خزانه‌داری امریکا با انتشار بیانیه‌یی شرکت‌های خارجی فعال در ایران را ملزم کرد که ظرف 90 الی 180 روز به روابط تجاری خود با ایران خاتمه دهند، در غیر این صورت مشمول تحریم‌های امریکا خواهند شد. به گزارش اتاق ایران، شرکت رنو برای تولید 150هزار دستگاه خودرو در ایران اقدام به راه‌اندازی یک جوینت ونچر (با همکاری سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران) نموده و شرکت ایرباس نیز در حال اجرای قرارداد فروش 100 فروند هواپیمای مسافربری به شرکت‌های ایرانی است و تاکنون 3 فروند از این هواپیماها را به طرف ایرانی تحویل داده است.
تنها گزینه ممکن برای تداوم حضور شرکت‌های اروپایی در ایران، راضی کردن دولت ترامپ برای اعطای معافیت از اجرای تحریم‌هاست. براساس بیانیه وزارت خزانه‌داری امریکا، پس از ضرب‌الاجل 4 نوامبر 2018
(13 آبان 1397) کلیه تحریم‌های هسته‌یی امریکا علیه ایران که به‌واسطه برجام به حالت تعلیق درآمده بودند، مجددا برقرار و لازم‌الاجرا خواهند بود. این بدان معناست که بانک‌ها دیگر نخواهند توانست با نظام بانکی ایران در ارتباط باشند یا اقدام به خرید اوراق قرضه (مشارکت) دولت ایران کنند. تولیدکنندگان نیز اجازه نخواهند داشت محصولاتی از قبیل آلومینیوم، فولاد، زغال‌سنگ، نرم‌افزار و... به ایران بفروشند. صنایع خودروسازی و پتروشیمی ایران به کلی تحریم خواهند شد و سرمایهگذاری در بنادر ایران نیز ممنوع خواهد بود. حتی ممنوعیت واردات فرش ایرانی به امریکا نیز در بین تحریم‌های قید شده در ضمیمه بیانیه وزارت خزانه‌داری امریکا دیده می‌شود.
بازنده‌های بزرگ؛ آلمان، فرانسه و ایتالیا
سایت شبکه خبری فرانس 24 در گزارشی تحلیلی به اثرات اقتصادی خروج احتمالی کشورهای اروپایی از برجام پرداخته است. براساس این گزارش، اگر کشورهای اروپایی نتوانند یا نخواهند در مقابل تحریم‌های آتی علیه ایران مقاومت کنند، «بازنده‌هایی بزرگ» خواهند بود. به‌عنوان مثال، نویسنده گزارش می‌نویسد: آلمان در مقام بزرگ‌ترین شریک اروپایی ایران احتمالا بزرگ‌ترین بازنده این رخداد احتمالی خواهد بود. شرکت‌های «مرسدس بنز» و «دایملر» نیز دو قرارداد تجاری برای تولید و فروش کامیون با طرف‌های ایران امضا کرده بودند و می‌توان حدس زد از دست دادن بازاری به بزرگی چندصد هزار دستگاه کامیون در ایران، چه فرصتی را از طرف آلمانی دریغ می‌کند. شرکت‌های فرانسوی «رنو» و «توتال» نیز بزرگ‌ترین بازندگان قطع رابطه تجاری احتمالی با تهران خواهند بود. شرکت هواپیماسازی «ایرباس» هم با آنکه اساسا شرکتی چندملیتی است، بیشترین زیان خود از تحریم ایران را از طرف فرانسه احساس خواهد کرد، چراکه بسیاری از خطوط تولید این کشور در فرانسه واقع شده‌اند.
ایتالیایی‌ها هم که در جریان سفر حسن روحانی به این کشور مجموعا حدود 5 میلیارد دلار قرارداد تجاری با ایران به امضا رسانده بودند، از بزرگ‌ترین بازندگان خروج احتمالی اروپا از برجام خواهند بود. شرکت کشتی‌سازی «فینسانتیری» قراردادهای متعددی با طرف‌های ایرانی منعقد کرده و ایتالیایی‌ها قرار است 2 خط سریع‌السیر ریلی در ایران احداث کنند.
سوئدی‌ها وسوسه می‌شوند؟
اما آیا طرف‌های خارجی از بازار خودرو ایران هم می‌روند؟ بازار خودرو ایران در کنار بازار خودرو ترکیه، احتمالا یکی از جذاب‌ترین بازارهای خودرو در غرب آسیاست. هر دو کشور جمعیت زیادی دارند و به‌دلیل برآمدن طبقه متوسط در آنها، تقاضا برای خودرو در آنها تا سال‌ها وجود خواهد داشت. با این همه، تجربه تحریم‌های هسته‌یی در سال‌های آغازین دهه 1390 نشان‌دهنده آن است که شرکت‌های اروپایی طرف قراردادهای خودرویی با ایران، ممکن است به‌دلیل حجم کوچک این قراردادها، تحت فشار امریکا بازار ایران را ترک کنند.
از طرفی بازار خودرو در ایران آن‌قدر جذابیت دارد که همین چندی پیش و زمانی که حتی زمزمه خروج امریکا از برجام هم به گوش می‌رسید، شرکت فرانسوی «رنو» حدود 650 میلیون یورو در بازار خودرو ایران سرمایهگذاری کند. بر این اساس، حتی اگر فرانسوی‌ها ناچار شوند از ترس تحریم‌های امریکا ایران را ترک کنند، ممکن است هنوز راه‌هایی پیش پای صنعت خودرو کشور باقی مانده باشد. محمدعلی دیانتی‌زاده تحلیلگر بازار خودرو، به‌تازگی در یادداشتی با مضمون تاثیر خروج امریکا از برجام بر صنعت خودرو کشور، در این مورد می‌نویسد: «ساعاتی پیش از آنکه ترامپ خروج امریکا از برجام را اعلام کند و موگرینی از پایبندی اتحادیه اروپا به برجام بگوید، سوئدی‌ها یک قرارداد سرمایهگذاری ۵۰میلیون یورویی را برای داخلی‌‌سازی موتور، گیربکس و شاسی خودروهای سنگین با طرف‌های ایرانی امضا کردند و سران کشورهای فرانسه، آلمان و بریتانیا از مقامات ایرانی خواستند در این خصوص خویشتن‌داری نشان دهند.» او ادامه می‌دهد: «می‌توان حدس زد که فرانسوی‌ها و چینی‌ها کماکان حضور مقتدر خود در صنعت خودرو ایران را حفظ خواهند کرد. هر چند ممکن است ادامه تعامل یکی، دو شرکت چینی که دارای شریک یا همکار امریکایی هستند، با موانعی رو به رو شود. چنان‌که پیش از این نیز، عواملی همچون سهم‌خواهی خودروسازان آلمانی از بازار امریکا و سهامداری امریکایی‌ها در صنعت خودرو ایتالیا، مذاکرات خودروسازان ایرانی با برخی خودروسازان آلمانی و ایتالیایی را از رسیدن به نتیجه قطعی دور کرد. از طرف دیگر، در انداختن بحث نوسازی ۲۱۰ هزار خودرو سنگین توسط رییس‌جمهور ایران در ما‌ه‌های اخیر، خودروسازان اروپایی را متوجه بازار بزرگ خودروهای تجاری ایران کرد و شاید بیش از همه سوئدی‌ها را به صرافت تداوم و توسعه حضور در این بازار انداخت. این است که اکنون خودروسازانی مانند اسکانیا و ولوو تراکس برای حضور در صنعت و بازار خودرو ایران صرف‌نظر از ملاحظات مربوط به برجام‌‌ستیزی امریکا، برنامه‌ریزی می‌کنند.»
