تعادل
متولی تجاری کشور با تاخیر در منطقه مرزی غرب کشور حاضر شد تا به اعتراض بازاریان مرزی پاسخ دهد. مسدود شدن مرز تجاری ایران با عراق در سال گذشته و اعمال «تعرفه‌های تجاری متمم» از سوی دولت عراق طی هفته‌های اخیر واکنش مرزنشینان را به دنبال داشت. اما این اقدام که برای کوله‌بران نوعی تهدید معیشتی به شمار می‌رفت، موجی از اعتصابات و اعتراضات را به دنبال داشت. اما حال مجتبی خسروتاج روز گذشته در جمع بازاریان شهرهای مریوان و بانه حاضر شد تا به اعتراضات صنفی در شهرهای مرزی غرب کشور پایان دهد. در عین حال، «افزایش میزان تخفیفات گمرکی برای کالاهای وارداتی از طریق پیله وری، امکان ورود کالاهای موجود در آنسوی مرز و ضرورت تسریع در انجام فرآیندهای عملی مبادلات مرزی پیله وری مطابق با خواسته‌های بازاریان» مهم‌ترین مطالبات فعالان اقتصادی در جریان دیدار خسروتاج از منطقه مرزی بود. البته رییس دستگاه تجاری کشور به مرزنشینان وعده داد که پیگیر مطالبات آنها باشد. مجتبی خسروتاج در پاسخ به برخی مطالبات مرزنشینان، در زمینه وارد کردن حجم زیاد کالاهای خریداری شده که در آنسوی مرز مانده و همچنین پیرامون افزایش تخفیفات گمرکی که مشوق کافی برای ورود گردشگران و خرید از بازارهای این شهر را فراهم می‌کند، تاکید کرد: در جلسه‌یی که به زودی با حضور مسوولان کشوری و وزارت کشور برگزار خواهد شد، به‌طور قاطع از این موارد دفاع خواهم کرد. اما از آنسو، بهارستان نشینان نیز درصدد راه‌حلی مناسب برای حل مشکل مرزنشینان وکوله‌بران برآمدند. براساس طرح پیشنهادی مجلسی‌ها، همه کوله بران باید بتوانند به صورت تعاونی فعالیت کنند و راه‌حل پیشنهادی آنها این است که دولت به کوله‌بران تسهیلات ارائه دهد تا بتوانند خودروهای سنگین خریداری کنند و بتوانند در بازه زمانی میان‌مدت از کوله بری خارج شده و وارد شغل رسمی ترانزیت زمینی شوند. در مقابل حدود ٢٠ تا ٣٠ درصد از درآمدهای ناشی از این ترانزیت به خود گمرکات مرزی این مناطق اختصاص داده شود. از دیگر اهداف ترسیم شده، سیاست سرمایه‌گذاری صنعتی با هدف صادرات در این مناطق است تا بتوان برخی از کوله‌بران را به این مشاغل ترغیب کرد.
ماجرای کوله‌بران
ماجرا از اعتصاب مغازه داران شهرهای بانه و مریوان نسبت به بسته شدن مرزهای زمینی ایران با عراق آغاز شد و البته به این شهرها محدود نماند. دامنه اعتصابات اکنون به شهرهای بانه، پیرانشهر و سردشت هم رسیده و عملا شهرهای تجارت محور در دو استان کردستان و آذربایجان غربی را درگیر کرده است. اقتصاد این شهرها بر مبنای واردات کالا از کشورهای منطقه (عمدتا عراق) و فروش مجدد آن در داخل کشور می‌گذرد و در واقع، کارکردی مشابه مناطق آزاد تجاری در دیگر نقاط کشور دارند. با این همه، آنچه معیشت عمده مردم در این شهرها را متفاوت از برخی شهرهای مرزی در ایران کرده، پیوند خوردن آن با موضوع «کوله‌بری» است.
کوله‌بران با استفاده از توانایی فیزیکی و بدنی و گاهی هم استفاده از حیوانات باربر، کالاها را از مسیرهای سخت کوهستانی عبور می‌دهند و این البته برای آنها بی‌خطر هم نبوده است. تا همین چندی پیش نیز درگیری‌ها و تعقیب و گریزهایی میان کوله بران و مرزبانی کشور رخ می‌داد و این ماجرا تا زمان اشاره مقام معظم رهبری به موضوع کوله بری و قاچاق، بیش و کم ادامه داشت. چندی پیش مقام معظم رهبری خواستار مبارزه جدی‌تر با قاچاق شدند و البته گفتند منظور از قاچاق فعالیت کوله بران نیست. (نقل به مضمون)
اما مشکلات کوله بران با بسته شدن مرز ایران و عراق از سوی دولت عراق دوچندان شد. دولت عراق به دلایلی که هنوز روشن نیست، سخت‌گیری‌های مرزی بیشتری در مرزهای خود با ایران اعمال کرده و از جمله، بر برخی گروه‌های کالایی ایرانی، «تعرفه‌های تجاری متمم» اعمال کرده تا واردات آنها به عراق دشوارتر شود.
روایت متفاوت
با این همه، برخی مسوولان معتقدند اعتصابات اخیر در شهرهای مرزی، نه توسط کوله‌بران یا عامه مغازه داران در این شهرها، که توسط برخی تاجران بزرگ هدایت می‌شده است. به عنوان نمونه، مدیرکل امور مرزی وزارت کشور به تازگی مدعی شده برخی تاجران در تجمعات اخیر بانه دست داشته‌اند. به گزارش ایلنا، شهریار حیدری گفت: مرزنشینان در تجمعات اخیر بانه شرکت نداشتند و یک عده تاجر و مغازه‌دار پشت این قضیه بودند. حیدری درباره آخرین تحولات در مناطق مرزنشین و همچنین تجمع در بازار بانه گفت: یک سری امتیازات در قالب تصمیمات دولت برای مردم مرزنشین تا شعاع بیست کیلومتری در مناطق غربی استان‌های آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه و همچنین تا شعاع ۵۰ کیلومتری استان سیستان و بلوچستان قائل شده‌ایم. او تاکید کرد: قرار بر این است این امتیازاتی که دولت می‌دهد مستقیما به جیب مردم برود.
در گذشته روال اینگونه بود که تعدادی تاجر گرداننده این امتیازات بودند؛ آنها کالاها را تهیه می‌کردند و آنها را به داخل برای فروش می‌آوردند، این چرخه در اختیار تعداد محدودی تاجر بود که عملا مرزنشینان را به کارگران خود تبدیل کرده بودند. او ادامه داد: ما این چرخه را حذف کردیم به‌جای اینکه این امتیازات را به تاجران بدهیم به خود مردم مرزنشین می‌دهیم به هر حال آنان مرزدار هستند. به گفته شهریاری، کدام مرزنشین در این اجتماعات دخیل بوده است؟ کدام مرزنشین در این اجتماعات شرکت کرده ؟ این جریان دست یک عده تاجر بوده است. او ادامه داد: ما امتیازاتی را برای مرزنشینان قائل هستیم و به دنبال این موضوع هستیم که در این چرخه یک عده‌یی دلال که حق مرزنشینان را می‌خورند از چرخه حذف شوند و امتیازاتی که دولت در نظر گرفته به مردم مرزنشین داده شود.
دولت چه کرده است؟
حدود 10 روز پیش ماجرای اعتصابات در شهرهای مرزی کشور اما به مسیری تازه رفت. سعید جلیلی، عضو محمع تشخیص مصلحت نظام برای رایزنی با معترضین به شهرهای مرزی سفر کرد و با آنها به گفت‌وگو نشست.
اما آیا دولت واقعا کاری برای بهبود وضعیت معیشتی شهروندان این مناطق انجام نداده است؟ پاسخ این است که دولت از مدت‌ها قبل اقداماتی را برای تداوم ساز و کارهای تجاری در این مناطق کلید زده و البته برای آنکه این مناطق صرفا درگاه واردات به کشور نباشند، اصلاحاتی هم در دستور کار قرار داده که شاید به نوبه خود انتقاداتی برانگیخته باشند. اما در روزهای ابتدایی اسفندماه سال 1396 برای نخستین‌بار در کشور «کارت الکترونیک» برای مبادلات کالایی به شیوه پیله‌وری در مرزها در شهر بانه رونمایی شد. با آغاز این طرح از این پس اقسام مختلفی از کالاهای وارداتی به جز کالاهای فصلی یا دارای نمایندگی در ایران، پس از اخذ تاییدیه‌های گمرکی، بهداشتی استاندارد و...، از طریق ترانزیت داخلی به بازارچه مرزی «سیرانبند» در شهر بانه منتقل می‌شود و با برخورداری از برخی مزایای قانونی و معافیت‌های مالیاتی، در بازارهای این شهرستان عرضه می‌شود.
سرپرست مرکز واردات و امور مناطق آزاد و ویژه گمرک ایران در مراسم فعالیت پیله وری از بازارچه سیرانبند بانه گفته بود: با تمهیدات فراهم شده و ابلاغ مصوبه دولت به ریاست کل گمرکات کردستان، از امروز مبادلات مرزی پیله وری به عنوان نخستین بازارچه محل اجرای مصوبه دولت در سیرانبند بانه آغاز شد. علی معقولی، مبلغ مصوب برای اعطای سود بازرگانی به مرزنشینان را ۹۰۰ میلیارد تومان برای فعالان بازارچه‌های ۴ استان مرزی در کشور ذکر کرد وافزود: به مرزنشینان دارای کارت الکترونیک، ماهانه ۵۰۰ هزار تومان اعطا می‌شود. به گفته او، برای افرادی که اسامی آنها از طریق سامانه‌های وزارت کشور ثبت، تایید و به گمرک اعلام شده است، به ازای کالاهایی که از بازارچه سیرانبند به شیوه پیله وری و با استفاده از کارت الکترونیک مرزنشینی ترخیص می‌کنند، ماهانه ۵۰۰ هزار تومان در سود بازرگانی تخفیف لحاظ خواهد شد. او همچنین مزایای خاص اجرای این طرح که در واقع مشوق‌های اصلی مبادلات پیله وری به شمار می‌رود را عدم ثبت سفارش از یک سو و معافیت کامل ۴ درصد مالیات کارت بازرگانی از سوی دیگر نام برد.
اقدام دیرهنگام وزارت صنعت
اکنون اما وزارت صنعت، معدن و تجارت دیرهنگام دست به اقداماتی در این زمینه است؛ به‌طوریکه رییس سازمان توسعه تجارت را با بسته‌یی از پیشنهادها روانه شهرهای مرزی کشور کرده است. مجتبی خسروتاج که در رأس یک هیات بلندپایه از مدیران بخش‌های مختلف اقتصادی و بازرگانی دولت به کردستان سفر کرده بود، در دیدار با نمایندگان بازاریان و مرزنشینان شهرستان‌های مریوان و بانه با بیان این مطلب، افزود: با توجه به مصوباتی که دولت در سال گذشته پیرامون ساماندهی مبادلات مرزی ابلاغ کرده و همچنین فعالیت‌هایی که در گذشته از طریق معابر موقت مرزی انجام شد، ظاهرا معافیت‌های گمرکی در نظر گرفته شده در این طرح پایین است و بازاریان علاقه‌مند بودند این موضوع و دیگر مشکلاتشان را از نزدیک با مسوولان بخش‌های مختلف اقتصادی و تجاری دولت مطرح کنند.
او دراین دیدار تاکید کرد که مشکلات مناطق مرزی کردستان و دیدگاه‌های آنان پیرامون اجرای طرح ساماندهی مبادلات مرزی را با امانت‌داری و نظر مساعد به مسوولان مرتبط کشوری منتقل خواهد کرد و در عین حال به بازاریان این اطمینان را داد که دولت منافع ملی را توأم با منافع مرزنشینان لحاظ خواهد کرد.
او در بخش دیگری از صحبت‌های خود بااشاره به شعار امسال در زمینه حمایت از تولید و کالای ایرانی گفت: واحدهای تولیدی توقع دارند از محصولات آنها حمایت شود، همچنان که به همان میزان انتظار می‌رود دروازه‌های کشور برای تجارت باز شود.
خسروتاج نشست خود با نمایندگان بازاریان و فعالان اقتصادی شهرستان‌های مریوان و بانه را فرصت خوبی دانست تا هم دغدغه‌های دولت با تعریف دقیق از منافع ملی به مردم و مرزنشینان منتقل شود و هم پیشنهادات منطقی تجار و بازرگانان استان که با ایجاد اصلاحاتی در مصوبه دولت، زمینه فعالیت سالم تجاری در استان کردستان را شکل می‌دهد، بشنود و به مسوولان کشوری گزارش دهد.
او درباره مهم‌ترین دغدغه‌های بازاریان مریوان و بانه‌یی در زمینه اجرای مصوبه ساماندهی مبادلات مرزی بیان کرد: هم در زمینه وارد کردن حجم زیاد کالاهای خریداری شده که در آنسوی مرز مانده و هم پیرامون افزایش تخفیفات گمرکی که مشوق کافی برای ورود گردشگران و خرید از بازارهای این شهر را فراهم کند، در جلسه‌ایی که به زودی با حضور مسوولان کشوری و وزارت کشور به‌طور قاطع دفاع خواهم کرد.
خسروتاج ادامه داد: ایجاد منطقه آزاد تجاری، صنعتی در بانه و مریوان هم به شرطی که با نگاه فرآوری و تولید کالاهای صنعتی صادرات محور در منطقه آزاد، مورد حمایت دولت است. افزایش میزان تخفیفات گمرکی برای کالاهای وارداتی از طریق پیله وری، امکان ورود کالاهای موجود در آنسوی مرز و ضرورت تسریع در انجام فرآیندهای عملی مبادلات مرزی پیله وری مطابق با خواسته‌های بازاریان، مهم‌ترین مطالبات فعالان اقتصادی در جریان دیدار خسروتاج از منطقه بود.
راه‌حل پیشنهادی چیست؟
فارغ از لزوم رایزنی‌های دیپلماتیک با مقامات عراقی برای ایجاد گشایش‌های مرزی و نیز در نظر گرفتن تسهیلات برای کولبران اما راه‌حل‌های دیگری هم برای بهبود وضعیت معیشتی شهروندان مناطق مرزنشین وجود دارد. عبدالکریم حسین‌زاده، نماینده نقده و اشنویه و رییس فراکسیون حقوق شهروندی مجلس شورای اسلامی در یادداشتی به موضوع کوله بران اشاره کرده و گفته بود: «ما اخیرا طرحی را در مجلس تهیه کردیم که بر اساس آن، همه کوله بران باید بتوانند به صورت تعاونی فعالیت کنند.
راه‌حل پیشنهادی ما این بود که دولت به کوله بران تسهیلات ارائه دهد تا بتوانند خودروهای سنگین خریداری کنند و بتوانند در بازه زمانی میان مدت از کوله بری خارج شده و وارد شغل رسمی ترانزیت زمینی شوند. همزمان باید حدود ٢٠ تا ٣٠ درصد از درآمدهای ناشی از این ترانزیت به خود گمرکات مرزی این مناطق اختصاص داده شود و همزمان لازم است، سیاستِ سرمایه‌گذاری صنعتی با هدف صادرات در این مناطق را در دستورکار قرار داده و بخشی از کوله بران را نیز به این مشاغل ترغیب کنیم. »
واقعیت این است که تقویت زیرساخت‌های اقتصادی و نیز توانایی اقتصادی شهروندان مناطق مرزنشین، احتمالاً خود به خود موجب ورود آنها به حوزه‌های مولد فعالیت اقتصادی خواهد شد و از بدل شدن مرزها به دروازه‌های واردات نیز جلوگیری خواهد کرد. این موضوع اما زیرمجموعه‌یی از کلیت اقتصاد ایران است و شاید تا زمان بهبود گسترده شاخص‌های کلان اقتصادی، توسل به راه‌حل‌های کوتاه‌مدتی مانند ارائه تسهیلات به کوله بران برای خرید خودروهای ترانزیتی بتواند راه‌حلی برد-برد برای مرزنشینان و دولت به دست دهد.
