تعادل محمدمهدی حاتمی
ماه‌های پایانی سال 95و زمان بسته بودن سامانه ثبت سفارش واردات، زمزمه ثبت سفارش 19 هزار دستگاه خودرو به صورت غیرقانونی و نیز ترخیص حدود 6 هزار دستگاه از این خودروها به گوش رسید. اما این زمزمه چند روز گذشته و به دنبال اعلام سازمان گمرک کشور به عنوان یک خبر رسمی تایید شد. البته آنچنان که او اعلام کرده، این سازمان فرآیند قانونی ترخیص را طی کرده و موضوع را باید از وزارت صنعت، معدن و تجارت پیگیری کرد. گفت‌وگوی «تعادل» با یک منبع آگاه هم نشان می‌دهد، توپ حالا در زمین وزارت صنعت افتاده است، وزارتخانه‌یی که اکنون و البته بسیار دیرهنگام، درج شناسه کالا برای خودروهای وارداتی را اجباری کرده است.
داستان از کجا شروع شد؟
دی‌ماه سال 95 بود که سایت ثبت سفارش واردات پس از وقفه‌یی 7ماهه مجددا بازگشایی شد. پس از این بازگشایی مجدد، دست‌کم در مورد واردات خودرو محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های تازه‌یی اعمال شد؛ محدودیت‌ها و ممنوعیت‌هایی که داستان واردات در ایران را به مسیری بی‌سابقه سوق داد. تعرفه واردات خودرو در ابتدای بازگشایی مجدد سامانه ثبت سفارش جهشی بی‌سابقه را تجربه کرد و البته پس از آن، تعیین دقیق میزان تعرفه واردات خودرو کش و قوس فراوانی را تجربه کرد. افزایش تعرفه‌ها و ممنوعیت واردات برخی برندهای خاص خودرو خارجی مانند بنز موجب افزایش قیمت ناگهانی بسیاری از خودروهایی شد که یا تا آن زمان از گمرک ترخیص شده بودند یا آنکه در داخل کشور در انتظار پلاک شدن بودند. علاوه بر این ورود مجلس شورای اسلامی و نیز دیوان عدالت اداری به موضوع تعیین تعرفه واردات خودرو عملا سه قوه را درگیر این موضوع کرد و البته به سردرگمی‌ها هم دامن زد.
در این میان افزایش انفجاری تقاضا برای خرید دلار و سایر ارزهای خارجی که از زمستان سال گذشته آغاز شد، به نوبه خود بر قیمت خودروهای وارداتی اثر گذاشت. البته شاید همین موضوع بود که موجب شد بسیاری از خودروهایی که در زمان بسته بودن سامانه ثبت سفارش به صورت غیرقانونی وارد شده بودند، به سودای سودهای یک‌شبه ترخیص و به بازار خودرو کشور وارد شوند.
6 هزار از 19هزار
در اسفندماه سال گذشته و بعد از نوسانات قیمتی شدید در بازار خودروهای خارجی، یکی از اعضای کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی از ثبت سفارش واردات حدود 19هزار دستگاه خودرو خارجی در زمان 7 ماهه بسته بودن سایت ثبت سفارش خبر داد. بهرام پارسایی در این باره گفته بود؛ در زمان بسته بودن سایت حدود ۱۹هزار ثبت سفارش صورت گرفته که متاسفانه تعدادی از این خودروهای ثبت شده نیز از گمرک ترخیص شده است. البته آمار دقیق خودروهای ترخیص شده در دسترس نیست و استعلامات لازم در این زمینه صورت می‌گیرد، اما به صورت کلی تعداد خودروهای ترخیص شده از چند صد دستگاه گذشته است. او ادامه داد: پس از انحصاری کردن واردات خودرو و افزایش قیمت خودرو به صورت افسارگسیخته و بدون هیچ‌گونه نظارتی، بررسی‌های کمیسیون اصل 90 قانون اساسی انجام و مشخص شد متاسفانه تخلفات عمده‌یی صورت گرفته است. پارسایی اظهار کرد: این نگرانی وجود دارد، افرادی که خارج از زمان قانونی ثبت سفارش کرده‌اند با توجه به عدم شفافیت یا عدم امنیت سیستم بتوانند، تاریخ ثبت سفارش را عوض و از تاریخ غیرقانونی خارج کنند.
اما براساس آماری که به تازگی از سوی گمرک ایران اعلام شده در سال 1396 حدود 70هزار دستگاه خودرو خارجی به کشور وارد شده است. البته این آمار رسمی، ثبت سفارش واردات 19هزار دستگاه خودرو خارجی در زمان بسته بودن سایت ثبت سفارش را شامل نمی‌شود، چراکه اساسا این خودروها از گمرک ترخیص نشده‌اند. به این ترتیب، یک محاسبه ساده و سرانگشتی نشان می‌دهد، چیزی در حدود 21درصد از بازار خودروهای خارجی کشور در سال 1396 به صورت غیرقانونی به ایران وارد شده است.
حال اما مشخص شده که آمارهای اعلام شده توسط پارسایی تمام ابعاد ماجرا را به درستی نشان نمی‌دهد. در هفته‌های ابتدایی فروردین ماه شایعه شده بود که حدود 6هزار دستگاه از خودروهایی که در زمان بسته بودن سایت ثبت سفارش به صورت غیرقانونی وارد کشور شده بودند، ترخیص شده‌اند. صحت و سقم این خبر را اما روز دوشنبه هفته جاری، رییس گمرک کشور در یک برنامه تلویزیونی اعلام کرد. فرود عسگری در این باره گفت: بنا بر شرایط موجود، تمام مواردی را که گمرک در خصوص ترخیص خودروهای وارداتی انجام داده طبق قانون و وفق مقررات بوده و هیچ خدشه‌یی بر آن وارد نیست و این موضوع را باید در حوزه وزارت صنعت، معدن و تجارت پیگیری کرد.
عسگری در خصوص ترخیص تعدادی خودرو وارداتی از گمرک در زمان بسته بودن سایت ثبت سفارش نیز گفت: همه کالاهایی که وارد کشور می‌شود، باید از گمرک ترخیص شود و طبق ماده 8 مقررات صادرات و واردات باید دارای ثبت سفارش معتبر باشد. رییس کل گمرک کشور با بیان اینکه در حال حاضر بین گمرک و سامانه ثبت سفارش که متعلق به توسعه تجارت است ارتباط الکترونیک وجود دارد، گفت: زمانی که شما می‌خواهید کالایی (از جمله خودرو) را اظهار کنید، باید کد 8رقمی را وارد باکس کنید تا سیستم به شما اجازه دهد مراحل بعدی را انجام دهید، اگر ثبت سفارش توسط سیستم فراخوانده نشود عملا چیزی به عنوان اظهار نداریم. او ادامه داد: گمرک ثبت سفارش را دارد، صاحب کالا اظهار و حقوق ورودی خود را پرداخت و مجوزهای استاندارد، ضوابط فنی ورود خودرو و پروانه را دریافت کرده است.
«قاچاق» با روکش قانون
پیش از این اما دفتر مبارزه با جرایم سازمان‌یافته که یکی از دفاتر زیرمجموعه سازمان گمرک کشور است، ثبت سفارش غیرقانونی حدود 6400دستگاه خودرو خارجی را مصداق «قاچاق» دانسته و آنها را مشمول مقررات قاچاق کالا دانسته بود. بر اساس ابلاغیه اخیر دفتر مبارزه با جرایم سازمان‌یافته، تمام خودروهایی که ثبت سفارش آنها از 28 تیرماه تا 9 دی‌ماه 1396 انجام شده باشد، به دلیل استفاده از ثبت سفارش‌های شائبه‌دار مشمول مقررات قاچاق شده است. به گزارش تسنیم، بر این مبنا و به موجب بررسی‌های به عمل آمده مستند بند 6 بخشنامه 12 دی سال 95 معاون اول رییس‌جمهور که مقرر می‌دارد، شرط ثبت سفارش خودرو و سایر کالاهای بادوام به تشخیص وزارت صنعت منوط به داشتن نمایندگی مجاز و خدمات پس از فروش خواهد بود، واردات خودرو و کالاهای مشمول بدون پیش‌شرط مذکور ممنوع شد.
بر این اساس در تاریخ 13دی‌ماه همان سال این موضوع ابلاغ شد و از ثبت سفارش خودروهای وارداتی توسط غیرنمایندگی‌های مجاز خودرو جلوگیری به عمل می‌آید. اما محدودیت دوم اعمال شده توسط سازمان توسعه تجارت وزارت صنعت، جهت عدم صدور ثبت سفارش خودرو با توجه به اعلام شماره 2477 مورخ 18 دی 96 اداره کل مقررات برای کلیه واردکنندگان خودرو اعم از شرکت‌های نمایندگی و غیرنمایندگی واردکننده خودرو بوده است و عملا نباید برای هیچ شخصی اعم از حقوقی و حقیقی دارای نمایندگی و غیرنمایندگی خودرو ثبت سفارش خودرو صادر می‌شد، به این ترتیب از تاریخ 28 تیرماه سایت ثبت سفارش برای همه واردکنندگان مسدود شد.
با این همه تحقیقات تیم‌های بازرسی و نظارتی نشان می‌دهد برخی ثبت سفارش‌های بارگذاری شده قبلی که خودرو آنها نیز ترخیص شده، قابل رویت نبوده است. این در حالی است که در پاسخ به استعلام به عمل آمده از اداره کل مقررات وزارت صنعت اعلام شده که ثبت سفارش‌های موصوف مورد تایید اداره کل مقررات نیست. از دیگر سو، بر اساس ابلاغیه فروردین 97 دفتر مبارزه با جرایم سازمان‌یافته به گمرکات «بوشهر، غرب تهران، بندر لنگه، باهنر، رجایی، قم، گناوه، بندر انزلی، خرمشهر، البرز، قشم و شیراز» خودروهایی که ثبت سفارش آنها در بازه مورد اشاره (اواخر تیر تا دی ماه 96) است، مشمول مقررات بند ب ماده 2 قانون مبارزه با قاچاق کالا شده‌اند. بنابراین گمرکات اجرایی مورد اشاره از هرگونه انجام تشریفات برای ترخیص خودروهای مذکور یا ابطال اظهارنامه آنها به شدت منع شده‌اند، همچنین مدیران گمرکات اجرایی موظف شدند چنانچه از محل ثبت سفارش‌های غیرقانونی خودرویی ترخیص شده باشد با توجه به عدم تایید اصالت ثبت سفارش قبل از هرگونه اقدام استعلام لازم از دفتر مبارزه با جرایم سازمان‌یافته اخذ کنند.
شفافیت پس از مرگ سهراب
داستان واردات خودروهای خارجی در زمان منع این واردات احتمالا داستانی دنباله‌دار خواهد بود. حالا اما وزارت صنعت، معدن و تجارت سازوکاری را جهت شفاف‌تر کردن واردات خودرو اجرایی کرده که باید زودتر از این عملی می‌شد: الزامی شدن درج شناسه کالا برای خودروهای وارداتی.
به گزارش فارس، با توجه به آماده شدن بسترهای سامانه شناسه کالا و سامانه جامع تجارت و نیز در راستای عمل به تکالیف آیین‌نامه اجرایی ماده 13 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، مدیر دفتر امور خدمات بازرگانی وزارت صنعت، معدن و تجارت مکلف شد تا فرآیند اخذ شناسه کالا را برای انواع خودرو پیگیری کند. طبق اظهارنظر مسوولان و کارشناسان مربوطه، این اقدام قدم بزرگی در راستای شفاف‌سازی ثبت سفارش و واردات خودرو خواهد بود. بر اساس این گزارش، گروه‌های کالایی «دخانیات، تجهیزات دارای سیم‌کارت، پوشاک، لوازم خانگی، داروهای دامی و داروهای انسانی» از جمله گروه‌هایی بودند که شناسه کالا را اخذ کرده و فرآیند واردات و ثبت سفارش آنها با شناسه کالا صورت می‌گیرد. در حال حاضر نیز این روند برای انواع خودرو الزامی شده و پس از دریافت شناسه کالای این گروه کالایی، ثبت سفارش خودرو نیز بر اساس شناسه کالا صورت خواهد گرفت.
«رانت» یا «تخلف»؟
اما آیا واردات بی‌سر و صدای 6 هزار دستگاه خودرو خارجی به کشور را می‌توان مشمول رانت دانست؟ اگر چنین است کدام نهاد در این مورد کوتاهی کرده است؟ در پاسخ به این پرسش‌ها یک منبع آگاه به «تعادل» گفت: اتفاقی که رخ داده را نمی‌توان به معنای دقیق کلمه «قاچاق» نامید، چراکه این 6 هزار دستگاه خودرو در واقع از مبادی رسمی کشور وارد خاک ایران شده‌اند. شاید بهتر باشد تعبیر «تخلف» را برای این موضوع به کار ببریم. این منبع آگاه که خواست نامش فاش نشود، گفت: سازمان گمرک کشور می‌گوید، ترخیص این خودروها براساس قانون بوده است و از طرف دیگر سازمان توسعه تجارت نیز می‌گوید ثبت سفارش انجام شده برای این خودروها به دلیل بروز یک نقص فنی در سایت «ثبتارش» به وقوع پیوسته است. نقص هم طبق گفته آنها به این صورت بوده که به عنوان مثال، سامانه برای چند دقیقه باز شده و این سفارش‌ها در همین بازه زمانی کوتاه به ثبت رسیده‌اند.
او در پاسخ به این پرسش که چگونه ممکن است 19 هزار دستگاه خودرو (معادل حدود 21درصد از حجم بازار خودروهای وارداتی کشور در طول یک‌سال) در یک بازه زمانی چند دقیقه‌یی ثبت سفارش شده باشد و علاوه بر این، 6هزار دستگاه از این خودروها هم ترخیص شوند؟ اظهار می‌کند: ادعای سازمان گمرک این است که فرآیند ترخیص این خودروها قانونی بوده و اگر 13هزار دستگاه باقیمانده هم همین فرآیند را طی می‌کردند، آنها هم ترخیص می‌شدند. این منبع آگاه ادامه می‌دهد: در حال حاضر یک تیم برای بررسی موضوع تشکیل شده و قرار است تا چند روز آینده ابعاد مختلف موضوع و مقصران احتمالی شناسایی و معرفی شوند تا آن زمان باید صبر کرد.
تا اینجای کار توپ در زمین وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان توسعه تجارت است، چراکه بنا به ادعای گمرک، ترخیص خودروها همه مراحل قانونی خود را طی کرده و این سازمان اساسا ساز و کاری برای تشخیص غیرقانونی بودن محموله‌های وارداتی نداشته است. البته «تعادل» در نظر داشت که برای شفافیت بهتر موضوع با مسوولان مربوطه در سازمان توسعه تجارت نیز گفت‌وگویی انجام دهد که متاسفانه این اتفاق رخ نداد.
