تعادل
«زنگ خطر حذف بازار عراق» که خیلی وقت است به صدا درآمده، موجب شد یک هیات بلندپایه اقتصادی از تهران به سرپرستی معاون اول رییس‌جمهور راهی بغداد شود تا چالش‌ها و موانع موجود بر سرراه تجارت با این کشور را بررسی و برطرف کند. البته فعالان اقتصادی نسبت به خطر حذف بازار عراق بارها هشدار داده بودند و سوء‌استفاده عراق از محدودیت بازارهای صادراتی ایران، سیاست حمایتی عراق از تولید داخلی و مشکلات مراودات بانکی را از جمله چالش‌های پیش‌روی تجار ایرانی در بازار دانسته و بر لزوم رفع آنها تاکید کردند. اما در این میان کارشکنی و سختگیری‌های امریکا برای حضور ایران در بازار عراق را هم نباید نادیده گرفت؛ موضوعی که حتی خود مسوولان عراقی در دیدار با بخش خصوصی ایران بر این گزاره صحه گذاشته و راه‌حل عبور از این چالش را ایجاد شرکت‌های استراتژیک و سرمایه‌گذاری‌های مشترک بین دو کشور عنوان کردند. در مقابل از نگاه دولتمردان ایرانی و بخش خصوصی ایران هم «ایجاد ستاد مشترک اقتصادی به جای کمیسیون مشترک، تجارت از طریق یورو و دیگر ارزهای رایج به جای دلار، ایجاد مرکز داوری اختلافات احتمالی بین تجار در اتاق‌های مشترک دو کشور و حرکت به سمت تجارت آزاد با عراق» را می‌توان از دیگر گام‌هایی دانست که مسیر تجارت فیمابین دو کشور را تسهیل می‌کند.
چرا عراق شریک مهم تجاری ایران است؟
عراق که یکی از اصلی‌ترین شرکای تجاری ایران در صحنه تجارت خارجی به شمار می‌رود، اما طی یکی، دو سال اخیر در تلاش است تا وابستگی خود را به محصولات ایرانی بکاهد، از این‌رو دولتمردان این کشور در تلاش بودند تا به بهانه حمایت از تولید داخل مانع ورود کالاها و محصولات ایرانی به کشورشان شوند. حتی جدیدترین آمار تجارت خارجی کشور بر این گزاره صحه می‌گذارد که صدور کالاهای ایرانی در 11ماه منتهی به بهمن 1396 به عراق با افت همراه بوده است. به‌طوری که صادرکنندگان ایرانی در همین بازه زمانی توانسته‌اند ۱۱میلیون و ۵۶۰ هزارتن کالا به ارزش ۵میلیارد و ۵۷۸ میلیون دلار روانه بازارهای این کشور کنند که نسبت به زمان مشابه سال گذشته به لحاظ وزنی با افت بیش از ۱۲درصدی مواجه بوده و به لحاظ ارزشی رشد نیم‌درصدی را به ثبت رسانده است.
اما فعالان اقتصادی در تحلیل این موضوع بر این باورند که دچار یک خوش‌بینی به جایگاه ایران در بازار عراق هستیم. این در شرایطی است که باید به‌طور جد نگران بسته شدن درهای تجاری این کشور به روی بازرگانان ایرانی باشیم. اما و اگرها و تمام نگرانی‌ها برای حضور ایران در بازار عراق موجب شد تا یک هیات بلندپایه اقتصادی به سرپرستی، معاون اول رییس‌جمهور و وزیر صنعت، معدن و تجارت و همچنین با همراهی رییس پارلمان بخش خصوصی راهی بغداد شوند تا بلکه با رایزنی با دولتمردان عراق ضمن رفع موانع موجود، نقشه راهی برای توسعه مبادلات اقتصادی در سال‌های آتی ترسیم کنند.
در همین راستا وزیر صنعت، معدن و تجارت ایران روز گذشته با سه وزیر عراقی‌ها دیدار و درباره برچیدن موانع بازار عراق به گفت‌وگو نشست. وزیر صنعت، معدن و تجارت در دیدار با وزیر مسکن و شهرسازی عراق حل مشکل تعاملات بانکی را یکی از عوامل مهم در توسعه همکاری اقتصادی بین دو کشور دانست و گفت: با ایجاد خطوط اعتباری و اقدامات جدید امکان حل مساله تعامل بانکی بین دو کشور وجود دارد و این امید می‌رود این سفر نقشه راه همکاری اقتصادی بین دو کشور را ترسیم کند. محمد شریعتمداری بر ضرورت تعریف کردن یک سقف مناسب برای فعالیت‌های اقتصادی بین دو کشور تاکید کرد و افزود: در حال حاضر حجم مبادلات تجاری غیرنفتی بین دو کشور حدود 6 میلیارد دلار است که این رقم در شأن دو کشور همسایه و مرزهای گسترده آنها نیست و از این‌رو باید تمهیدات برای گسترش بازارهای هر دو طرف در نظر گرفت تا به این شکل سطح مبادلات تجاری در سال‌های پیش‌رو افزایش یابد. به گفته این مقام مسوول برای تحقق توسعه اقتصادی بین دو کشور باید مناسبات از روابط ساده تجاری به روابط پیچیده‌تر در زمینه‌های فنی و مهندسی و همکاری صنعتی و ساختمان‌سازی گسترش یابد.
وزیر صنعت، معدن و تجارت ایران برای توسعه مناسبات اقتصادی به ویژه در حوزه فنی و مهندسی پیشنهاد تشکیل یک هیات مشترک کرد که وزیر مسکن و شهرسازی عراق از این پیشنهاد استقبال کرد. شریعتمداری همچنین در بخش دیگر سخنانش گسترش روابط همه‌جانبه با این کشور را از اهداف مهم دولت ایران برشمرد. او افزود: در این مذاکرات به بررسی و تلاش برای گسترش روابط دو کشور در همه زمینه‌های سیاسی و اقتصادی از جمله مشارکت ایران در بازسازی مناطق جنگ‌زده ناشی از تهاجم داعش می‌پردازد. از سوی دیگر در این دیدارها مقرر شد، کمیته‌های کارشناسی برای بررسی توافق‌های قبلی، به‌روزرسانی و ارائه پیشنهادات مناسب جهت توسعه همکاری‌ها در طول این سفر فعال شود.
محور مذاکرات چه بود؟
وزیر صنعت، معدن و تجارت همچنین روز گذشته در کنار هیات اقتصادی اتاق ایران حاضر شد و به گفت‌وشنود با آنها برای چگونگی افزایش مبادلات تجاری با عراق پرداخت. شریعتمداری به اهمیت کار فعالان بخش خصوصی برای برقراری روابط خارجی اشاره کرد وگفت: برای ورود به بازار عراق در هر زمینه‌یی باید شرایط خاص این کشور از جمله امنیت و حضور امریکا در این کشور را مورد توجه قرار دهیم. او با اشاره به ملاقات‌های متعدد خود با مقامات عراقی افزود: ارتباط با عراق رو به پیشرفت است. همچنین برای موفقیت در بازار عراق نظیر بخش‌هایی همچون سیمان باید به دنبال کار مشترک با آنها باشیم. شریعتمداری اظهار کرد: در زمینه گردشگری سلامت موقعیت خوبی داریم اما این بخش نیز نیاز به برنامه‌ریزی بیشتر دارد، چراکه صنعت گردشگری یکی از صنایع پرمزیت به شمار می‌رود و برای تقویت این بخش باید به دنبال ارائه راهکار و پیاده‌سازی برنامه‌های جذاب باشیم.
به گفته او یکی از مشکلات اساسی در خصوص سرمایه‌گذاری در کشورهای خارجی تامین منابع مالی است که در داخل باید برای این موضوع فکر شود. در این باره نیز باید نشست‌های چندجانبه‌یی را با مقامات پولی و بانکی فراهم کرد تا بتوان در این زمینه موانع را برطرف کرد و به سمت توسعه گام برداشت.
شریعتمداری ادامه داد: برای فروش ملزومات و مصالح ساختمانی در بازار عراق با تاسیس شرکت مشترک با عراقی‌ها به توافق رسیده‌ایم و از آنها خواستیم در مناقصات سقف مشخصی را برای شرکت‌های ایرانی با توجه به هم‌مرزی در نظر بگیرند. به گفته او ایجاد ستاد مشترک اقتصادی به جای کمیسیون مشترک برای حل مشکلات فرصت جدیدی است که باید از آن نهایت استفاده را بکنیم.
در عین حال سفیر ایران در عراق نیز در دیدار با مقامات دولتی و بخش خصوصی ایران به چالش‌های پیش‌روی دو کشور پرداخت. سفیر ایران در عراق در این نشست گفت: با شناخت چالش‌های موجود در ارتباط دو کشور توانسته‌ایم، فضای جدیدی در ارتباطات بخش‌خصوصی باز کنیم. ایرج مسجدی افزود: حضور اعضای دولت به خصوص معاون اول رییس‌جمهور در عراق به همراه افزایش رفت و آمدها می‌تواند ما را به مقاصد اقتصادی‌مان نزدیک کند. باید اشاره کرد که در مسائل سیاسی، فرهنگی، دفاعی و امنیتی، ساز و کار خوبی داریم. در مسائل اقتصادی به یک ستاد اقتصادی در عراق نیاز است تا مسائل بخش خصوصی را با جدیت پیگیری کند که این امر محقق شده است.
محور دیگر، سفر هیات دولت و بخش خصوصی ایران بر مسائل مربوط بر تقویت همکاری‌های پزشکی چرخید. از این رو مسوولان ایرانی و عراقی راه‌های تقویت همکاری و هماهنگی‌های مشترک در زمینه‌های مختلف پزشکی را بررسی کردند. وزیر صنعت، معدن و تجارت با «عدیله حمود» وزیر بهداشت و محیط زیست عراق دیدار و گفت‌وگو کرد. دو طرف پس از این دیدار بر تمایل کشورهای خود برای تقویت همکاری و تبادل تجربیات در زمینه‌های مختلف تاکید کردند.
شریعتمداری در این دیدار بر اهمیت همکاری میان دو کشور در زمینه‌های پزشکی تاکید کرد و گفت: افق‌های جدید و مناسبی در این زمینه برای تقویت روابط وجود دارد. وزیر بهداشت عراق نیز از مشارکت و کمک ایران به نهادهای پزشکی و بهداشتی عراق تقدیر کرد. همچنین «حبیب الموسوی» قائم‌مقام وزارت تجارت عراق اظهار امیدواری کرد که اراده دو طرف در توسعه روابط در همه زمینه‌ها بیش از پیش تحقق یابد.
خواسته بخش خصوصی ایران از عراقی‌ها؟
از آن سو رییس پارلمان بخش خصوصی که به همراه یک هیات 40نفره عازم بغداد شده بود، عراق را یکی از شرکای اصلی اقتصادی ایران دانست و تاکید کرد که ظرفیت‌های قابل توجهی برای ارتقای مناسبات اقتصادی دو کشور وجود دارد. به گفته غلامحسین شافعی در این سفر برای رفع برخی مشکلات موجود بر سر راه فعالان اقتصادی برای مبادلات به خصوص موضوع حمل‌ونقل مذاکره خواهد شد. او تاکید کرد: لازم است، موضوع داوری و حل اختلاف تجار در اتاق‌های مشترک دو کشور مورد توجه قرار گرفته و مرکز داوری اختلافات احتمالی بین آنان را برطرف کند.
رییس اتاق ایران با اشاره به دیگر موانع موجود توضیح داد: صادرات برخی کالاهای ایرانی به عراق ممنوع شده و مهم‌ترین مساله این است که باید به سمت تجارت آزاد با عراق حرکت کنیم. به گفته شافعی؛ درحال حاضر حتی قرارداد تعرفه‌یی ترجیحی مناسبی بین دو کشور وجود ندارد و لازم است برای استفاده بیشتر از ظرفیت‌ها به سمت برقراری تجارت آزاد با عراق حرکت کنیم.
از سوی دیگر محمدرضا کرباسی، معاون بین‌الملل اتاق ایران هم گفت: سفر هیات تجاری ایرانی به دعوت رسمی رییس اتاق عراق انجام گرفته و قرار است طی آن ظرفیت‌های گردشگری سلامت و توانمندی شرکت‌های ایرانی در زمینه صادرات خدمات فنی و مهندسی و دیگر ظرفیت‌های همکاری به طرف عراقی معرفی شود. همچنین تسهیل حمل‌ونقل کالا، مسائل گمرکات مرزی و صدور روادید از موضوعاتی است که در دیدارهای مختلف با مقامات عراقی پیگیری خواهد شد.
از آن سو، رییس فدراسیون اتاق‌های بازرگانی عراق و رییس اتاق بازرگانی بغداد با حضور در هتل محل اقامت هیات تجاری اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در بغداد از سفر این هیات به عراق استقبال کردند. «جعفر رسول الحمدانی» با ابراز خرسندی از حضور هیات ایرانی در بغداد گفت: رییس فدراسیون اتاق‌های بازرگانی عراق گفت: شرایط عراق از ۵ سال گذشته تا امروز فرق کرده و با خروج و شکست داعش و برقراری امنیت نسبی نگاه بسیاری از کشورها به بازار عراق معطوف شده است.
الحمدانی با اشاره به مخالفت‌ها و سختگیری امریکا برای حضور ایرانی‌ها در بازار عراق گفت: باید به دنبال ایجاد شرکت‌های استراتژیک باشیم و با سرمایه‌گذاری‌های مشترک این حق ایرانی‌ها از بازار عراق از بین نرود. وی گفت که آماده هر نوع همکاری با ایرانی‌ها هستیم.
رییس اتاق ایران هم ضمن تقدیر از استقبال رییس اتاق بازرگانی بغداد گفت: دو کشور ایران و عراق در سال‌های اخیر نزدیکی خوبی با هم داشته‌اند و اراده سیاسی دو کشور هم بر همین موضوع استوار است که فعالان اقتصادی باید برای افزایش حجم مناسبات خود از این فرصت استفاده کنند.
غلامحسین شافعی، اتاق‌های مشترک ایران و عراق را به عنوان حلقه پیوند فعالان اقتصادی دو کشور دانست و گفت: به دلیل اهمیت این سفر تعدادی از روسای اتاق‌های استانی، روسای تشکل‌های بخش خصوصی و دو نفر از نمایندگان مجلس این هیات را همراهی می‌کنند.
به گفته او دولت‌ها وظیفه دارند، زیرساخت‌های لازم را برای حرکت فعالان اقتصادی فراهم کنند و فعالان اقتصادی دو کشور نیز باید با استخراج موانع، راه‌حل‌های مناسب را به دولت‌های خود ارائه کنند. شافعی با اشاره به برگزاری همایش تجاری ایران و عراق گفت: حامل پیشنهادهایی هستیم که مطمئنا حجم مناسبات ما را با عراق در آینده افزایش خواهد داد.
رییس اتاق مشترک ایران و عراق هم در این جلسه با اشاره به اینکه حمایت‌های اتاق ایران و عراق می‌تواند زمینه ارتباط تجاری دو کشور را فراهم کنند، گفت: برخی از شرکت‌های ایرانی به زودی دفاتر خودشان را در عراق راه‌اندازی خواهند کرد. یحیی آل‌اسحاق افزود: ما از حضور رقیب در بازار عراق واهمه‌یی نداریم و آماده رقابت هستیم به شرطی که تمام شرایط به طور یکسان باشد و از حمایت‌های دولت و اتاق عراق هم بهره‌مند باشیم.
