تعادل
بررسی آماری شاخص تولید بنگاه‌های صنعتی بزرگ، طی بازه زمانی 1395-1390 حاکی از این است که تولیدات صنعتی در این بازه زمانی با افت 0.7 درصد مواجه شده‌اند. مطابق آمارها شاخص تولید کل از 100 در سال 1390 به 99.3 در سال 1395 رسیده، که نشانگر کاهش سطح تولید در سال 1395 نسبت به سال 1390 است. همچنین داده‌های آماری نشان می‌دهد، سطح تولید بخش صنعت، علی‌رغم رشد 7.9درصدی در سال 1395 همچنان پایین‌تر از سطح تولید سال 1390 است. این بدان معناست که هنوز ظرفیت‌هایی بدون استفاده در این بخش وجود دارد. از سوی دیگر ارزیابی‌ها در طول دوره بررسی نشان می‌دهد، 14 رشته فعالیت صنعتی با افت مواجه شده و در مقابل 10 رشته فعالیت صنعتی رشد را تجربه کرده‌اند. همچنین براساس آمارها، در بازه زمانی 95-1390، سه رشته فعالیت «صنعت تعمیر و نصب ماشین‌آلات و تجهیزات، صنایع تولید پوشاک و صنایع تولید محصولات از توتون و تنباکو» بیشترین افت را تجربه کرده‌اند. در مقابل صنایعی مانند «تولید دارو و فرآورده‌های دارویی شیمیایی و گیاهی، صـنایع تولید فرآورده‌های نفتی و کک (غیر از پالایشگاه‌های نفت) و صـنایع تولید انواع آشامیدنی‌ها» توانسته‌اند، رکود خوبی را در رشد تولیدات خود ثبت کنند. در همین راستا، احمد تشکینی استادیار موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی به تحلیل عملکرد بخش صنعت طی دوره 95-1390 با رویکرد شتاب بخشیدن به رشد صنعتی کشور پرداخته است.
جزئیات رشد تولیدات بنگاه‌های بزرگ
بر اساس مطالعات صورت گرفته، شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی طی دوره 1395-1390 هنوز به سطح سال 1390 نرسیده که به عبارتی می‌توان گفت که بنگاه‌های بزرگ صنعتی در شتاب بخشیدن به رشد درجا زده‌اند، چراکه ارزیابی‌های صورت گرفته حاکی از این است در این بازه زمانی، دست‌کم 14رشته فعالیت دارای متوسط رشد سالانه منفی و 10رشته فعالیت دارای متوسط رشد سالانه مثبت بوده‌اند.
از سوی دیگر آمارها حاکی از این است که کارگاه‌های بزرگ صنعتی در سال 1395 رشد 7.9درصدی را تجربه کرده‌اند. به‌طوری که در همین سال، 3 رشته فعالیت «تولید وسایل نقلیه موتوری»، «تولید محصولات لاستیکی و پلاستیکی» و «تولید مبلمان» بالاترین رشد را داشتند که حدود 90درصد از رشد 7.9درصدی را به خود اختصاص دادند.
در مقابل سه رشته فعالیت «تعمیر و نصب ماشین‌آلات و تجهیزات»، «تولید ماشین‌آلات الکترونیکی و نوری» و «انتشار و تکثیر» نیز کمترین رشد را تجربه کردند. جزئیات آماری از عملکرد بنگاه‌های صنعتی در سال 1395 نشانگر این است که در بین 24 زیرگروه صنعتی، سطح تولید 14رشته فعالیت همچنان پایین‌تر از سطح تولید سال 1390 است و تنها 10 رشته فعالیت دارای سطح تولید بالاتر از سال 1390 هستند. این بدان مفهوم است که 14رشته فعالیت صنعتی زیر ظرفیت در حال فعالیت هستند. افزون بر این 5 رشته فعالیت از 10 رشته فعالیت مذکور، رشد تجمعی پایین‌تر از 10 درصد داشته‌اند.
پیشتازان و بازندگان رشد صنعتی
شاخص تولید کارگاه‌های صنعتی بزرگ طی دوره 1395-1390 که از میانگین رشد سالانه تولید در 24 حوزه صنعتی مورد مطالعه استخراج شده، نشان می‌دهد که در این بازه زمانی تولید صنعتی در ایران حدود 0.7 درصد کوچک‌تر شده است. متوسط رشد سالانه شاخص کل نیز افت حدود 0.1درصدی را نشان می‌دهد. از سوی دیگر داده‌های این تحلیل آماری نشان می‌دهد، برخی صنایع مانند «صنعت تعمیر و نصب ماشین‌آلات و تجهیزات» در بازه زمانی 1395-1390، شاهد افت 53.4درصدی در تولیدات بودند. در این صنعت، بالاترین گسست میان تولیدات در دو سال متوالی در فاصله سال‌های 1390 و 1391 رخ داده است. تولیدات در سال پایه (1390) 100واحد در نظر گرفته شده که این شاخص در سال 1391 به 29 کاهش پیدا کرده و در واقع افت 71درصدی را نشان می‌دهد. دومین صنعتی که بیشترین کاهش تولید در این دوره پنج‌ساله را تجربه کرده، رشته فعالیت «صـنایع تولید پوشاک جز پوشاک از پوست خزدار» گزارش شده است. این رشته فعالیت صنعتی، جزو معدود صنایعی است که در فاصله سال‌های 1390 و 1391 رشد 6.3درصدی را از سر گذرانده و البته در مجموع، افت 48درصدی در تولیدات خود را شاهد بوده است. تولید «محصولات رایانه‌یی، الکترونیکی و نوری (به عنوان مثالی دیگر)» نیز در همین بازه زمانی افت 43.6درصدی را تجربه کرده است. در واقع تولیدات این صنعت طی یک دوره 5 ساله، به‌طور متوسط هر سال 10.8درصد کاهش را تجربه کرده است. در مقابل صنایعی که بیشترین رشد را در دوره مورد بررسی تجربه کرده‌اند، رشته فعالیت‌هایی چون «صـنایع تولید سایر مصـنوعات طبقه‌بندی نشده در جای دیگر، صـنایع تولید چرم و مصـنوعات چرمی (کیف، کفش، چمدان و غیره)، صـنایع تولید محصولات لاستیکی و پلاستیکی، صـنایع تولید فلزات اسـاســـی، صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی، صـنایع تولید مواد غذایی، صـنایع تولید کاغـذ و محصولات کاغـذی، صـنایع تولید فرآورده‌های نفتی و کک (غیر از پالایشگاه‌های نفت)، صـنایع تولید انواع آشامیدنی‌ها، صنایع تولید دارو و فرآورده‌های دارویی شیمیایی و گیاهی» را شامل می‌شوند.
در این میان بر اساس ارزیابی‌های صورت گرفته؛ «صنایع تولید دارو و فرآورده‌های دارویی شیمیایی و گیاهی» با 34درصد رشد در بازه زمانی 95-1390 در جایگاه نخست بیشترین رشد تولیدات قرار گرفته‌اند. به این ترتیب صنایع این گروه صنعتی شاهد رشد متوسط سالانه 6درصدی در این برهه زمانی بوده‌اند.
«صنایع تولید انواع آشامیدنی‌ها» نیز با 20.7درصد رشد در تولیدات خود در جایگاه دوم صنایع رو به رشد ایستاده‌اند. «صنایع تولید فرآورده‌های نفتی و کک (غیر از پالایشگاه‌های نفت)» نیز رشد 19.7درصدی را تجربه کرده‌اند که از نظر رشد در جایگاه سوم قرار گرفته‌اند. از دیگر صنایعی که تولیداتشان در این مدت افزایش پیدا کرده، می‌توان به صنایع تولید کاغذ و محصولات کاغذی و نیز صنایع تولید مواد غذایی اشاره کرد که تولیداتشان در بازه زمانی 5 ساله شاهد رشد 17.6درصدی بوده است.
از سوی دیگر در تحلیل شاخص تولید کارگاه‌های صنعتی بزرگ کشور در بازه زمانی 1395-1390، ذکر این نکته ضروری است که بنا به تعریف، در این بررسی تنها آن دسته از کارگاه‌های صنعتی مورد مطالعه قرار گرفته‌اند که دست‌کم 100 نفر کارگر دارند. به این ترتیب بخش بزرگی از داده‌های مرتبط با وضعیت صنعت در ایران که عمدتا ناظر به وضعیت این صنایع در بازه زمانی مورد مطالعه هستند، مغفول مانده‌اند.
یک نکته و 4 پیشنهاد
از دیگر سو توزیع رشد 7.9درصدی شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی در سال 1395 بین زیرگروه‌های صنعتی کاملا نامتقارن است، به گونه‌یی که عمده رشد بر سه فعالیت صنعتی متمرکز است و برخی فعالیت‌های صنعتی همچنان وضعیت مناسبی ندارند. از همین رو عدم توجه به رفع مشکلات آنها می‌تواند فرآیند خروج از رکود صنعتی را دچار وقفه و اختلال کند. افت تقاضای موثر و کمبود منابع مالی برای تامین سرمایه در گردش از عمده دلایلی است که می‌تواند آهنگ رشد تولید فعالیت‌های صنعتی را کندتر و رونق صنعتی را شکننده کند.
این تحلیل در ادامه با هدف شتاب‌بخشی به رشد صنعتی کشور 4 پیشنهاد را مطرح کرده است که شامل موارد زیر است: 1- تحریک تقاضای رشته فعالیت‌های صنعتی مانند بخش «کانی‌های غیرفلزی و فلزات اساسی» از طریق پیگیری سیاست تحریک بخش مسکن می‌تواند به عنوان روشی برای تحرک بخشی در این حوزه صنعتی مورد توجه قرار بگیرد.
2- تحریک تقاضای داخلی از طریق ارائه اعتبار خریدار برای بخش‌هایی مانند پوشاک، مبلمان و محصولات الکترونیک داخلی نیز یکی دیگر از راه‌حل‌های پیشنهادی است.
3- از دیگر راه‌حل‌هایی که می‌توان به رشد صنایع شتاب ببخشد، «بهره‌برداری از تقاضای بازارهای منطقه‌یی در صنایع صادراتی مانند کانی غیرفلزی، فلزات، صنایع غذایی، مبلمان و تولید ماشین‌آلات برق و دستگاه‌های برقی و صنایع دارای بازارهای صادراتی جهانی مانند محصولات شیمیایی، لاستیکی، پلاستیکی و دارویی» است.
4- ارائه اعتبار برای نوسازی ماشین‌آلات و تجهیزات با تاکید بر ماشین‌آلات داخلی با هدف ایجاد تحرک در صنایع تعمیر و نصب ماشین‌آلات، محصولات رایانه‌یی و ماشین‌آلات برق نیز می‌تواند تولیدات صنعتی در این زیربخش‌ها را تقویت کند.
