تعادل|
این طور که از شواهد پیداست ایران همچنان رتبه اول فرسایش خاک درجهان را به خود اختصاص داده است. چندان هم عجیب نیست چرا که سال‌هاست بی‌توجهی مردم و مسوولان به مساله محیط زیست باعث شده تا صدمات جبران‌ناپذیری به این حوزه وارد شود، از فرسایش خاک گرفته تا خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها، از آلودگی آب‌ها با پسماند تا از بین رفتن سفره‌های آب زیر زمینی، حالا در آستانه روز جهانی خاک یک بار دیگر مسوولان به فکر این افتاده‌اند تا در مورد خاک و عوامل تخریب آن اظهارنظر کنند، مساله‌ای که با یک روز و یک سال و یک دهه هم شاید حل نشود. ما خاک را از بین برده‌ایم، با ساخت و سازهای بی‌رویه، با دفن زباله به روش سنتی که سال‌هاست در اقصی نقاط جهان منقضی شده است. با برداشت بی‌رویه از این منبع و با خیلی از بی‌توجهی‌های دیگر که باعث شده حالا به این فکر بیفتیم که چه کاری می‌توانیم برای این خاک انجام دهیم. این همه فرونشست زمین در سال‌های اخیر در اقصی نقاط کشور نشان از این دارد که ما اصلا در زمینه فرسایش خاک مساله را جدی نگرفته و به آن توجه نداشته‌ایم. بر اساس آمارهای جهانی نرخ فرسایش خاک در ایران 5 برابر استانداردهای جهانی است. ما مقام اول فرسایش خاک در کل دنیا را به خود اختصاص داده‌ایم و به این ترتیب است که زلزله خاموش فرونشست زمین هرروز بیشتر از روز قبل ما را تهدید می‌کند. اما نقش سازمان محیط زیست در رفع این معضل بزرگ چیست کسی نمی‌داند. این سازمان بیشتر از آنکه تاثیری بر حفظ و نگهداری محیط زیست داشته باشد بیشتر یک نقش تزیینی برای انتقال اخباری را دارد که همه از آن باخبرند.
عوامل از بین برنده خاک
مساله اینجاست که چه کسانی در راس امور قرار می‌گیرند. سال‌هاست که متخصصان محیط زیست و فعالان این حوزه در مورد فرسایش خاک، از بین رفتن منابع مغذی در خاک و ... هشدار می‌دهند، این خاک حاصلخیز تامین‌کننده بسیاری از منابع غذایی ما است و هر روز آلوده‌تر از روز قبل می‌شود. علی اکبری، کارشناس محیط زیست در این باره به «تعادل» می‌گوید: پساب‌ها و پسماندها بلای جان خاک هستند، متاسفانه هیچ منطقه‌ای نیست که از گزند این مساله در امان باشد، از شمال تا جنوب از شرق تا غرب ما گرفتار عواملی هستیم که هر روز خاک را آلوده‌تر می‌کنند. از سوی دیگر فرسایش خاک نیز خود مساله‌ای است که به آن توجه نمی‌شود. میانگین فرسایش سالانه خاک در ایران 16.7 تن در هکتار برآورد شده است. مقدار سالانه فرسایش خاک در کشور ما با سایر قاره‌های جهان دارای اختلاف معناداری است و حتی با میانگین فرسایش سالانه در قاره آسیا 6 تن در هکتار فاصله معناداری نشان می‌دهد. او می‌افزاید: آلودگی خاک مساله‌ای است که نمی‌توان به راحتی از کنار آن عبور کرد. یکی از آلاینده‌های مهم خاک، غلظت بالای فلزات سنگین در خاک است که یا طبیعی یا ناشی از فعالیت‌های بشری اتفاق می‌افتد، این فلزات چون قابلیت تخریب ندارند در خاک رسوب می‌کنند. در هر جایی که کارخانه‌های صنعتی بزرگ فعالیت می‌کنند، افزایش آلایندگی خاک بالاتر است.
دفن زباله عامل دیگر نابودی خاک است
این کارشناس محیط زیست در بخش دیگری از سخنان خود می‌گوید: متاسفانه دفن زباله به صورت سنتی یا همان غیر استاندارد در کشور ما به یک روش معلوم تبدیل شده است که این مساله خود عامل مهمی در از بین بردن سلامت خاک به شمار می‌رود. شیرابه‌های این زباله‌ها خاک را آلوده می‌کنند، به آب‌های زیرزمینی نفوذ می‌کنند، عامل افزایش فرسایش خاک می‌شوند و... به همین خاطر است که سال‌هاست در مورد روش دفن زباله در کشور بحث می‌شود اما در نهایت آن چیزی که اتفاق می‌افتد همان روشی است که عامل تخریب خاک است. تولید محصولات سالم نیازمند بهره‌برداری از منابع خاک سالم همراه با مدیریت درست با استفاده از نهاده‌های سالم است. لذا برای دستیابی به امنیت غذایی لازم است عوامل آلاینده خاک را به درستی بشناسیم. وی افزود: یکی از آلاینده‌های مهم خاک، غلظت بالای فلزات سنگین در خاک است که یا طبیعی یا ناشی از فعالیت‌های بشری است. به دلیل پایداری این عناصر قابلیت تخریب ندارند بنابراین در خاک و رسوبات تجمع می‌کنند.
فعالیت‌های انسانی مخرب چرخه‌های بیوشیمیایی
سرپرست معاونت محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست نیز با بیان اینکه فعالیت‌های انسانی به‌طور قابل توجهی چرخه‌های بیوشیمیایی و بیوژئوشیمیایی و توازن برخی عناصر سنگین را برهم می‌زند، اظهارکرد: منابع اصلی عناصر سنگین، منابع نقطه‌ای صنعتی همانند معادن، ذوب فلزات، و... هستند و از جمله منابع غیر متمرکز می‌توان به محصولات فرعی، احتراق ترافیک استفاده از نهاده‌ها در کشاورزی و... اشاره کرد. ایرج حشمتی ادامه داد: عناصر سنگین تقریبا عنصری فرّار شناخته می‌شوند و گروهی که به ذرات معلق غبار در هوا متصل هستند می‌توانند هزاران کیلومتر دورتر از نقطه‌ای که به اتمسفر وارد شده‌اند، نشست کنند. وجود مقادیر عناصر آلاینده بیش از حد استاندارد باعث اختلال در عملکرد خاک در عمل به وظایف اساسی می‌شود و در نتیجه کیفیت خاک را کاهش می‌دهد. با توجه به نتایج مطالعات انجام شده در کشور در خصوص آلاینده‌های خاک می‌توان گفت که آلودگی به عناصر سنگین موضوعی مهم در زمینه تنزل کیفیت خاک و تهدید امنیت غذایی است. او افزود: پایش آلودگی خاک اطراف صنایع یک موضوع به‌ظاهر ساده و در واقع پیچیده است. درصورت آلوده بودن خاک اراضی کشور می‌تواند به‌صورت مستقیم و غیر مستقیم بر سلامت و امنیت محصولات کشاورزی و مرتعی کشور تاثیرگذارد بنابراین اجرای طرح پایش، بازسازی و احیای آلودگی خاک در راستای اجرای قانون حفاظت از خاک در کشور یکی از ارکان مهم سلامت و امنیت کشور محسوب می‌شود.
نرخ پنج برابری فرسایش خاک کشور نسبت به استاندارد جهانی
از سوی دیگر سرپرست دفتر حفاظت آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست گفت: شعار امسال روز جهانی خاک، «خاک سرآغاز زندگی» تعیین شده است که اهمیت امنیت غذایی را نشان می‌دهد؛ اینکه می‌خواهید تولیدات خود را در عرصه‌های کشاورزی و دامپروری داشته باشید احتیاج به خاک حاصلخیز دارید که باید از آن خاک حفاظت شود. لادن رضی کرد محله افزود: زمانی که خاک آلوده شود، گیاهی که در آن رشد می‌کند آلودگی را به خود جذب می‌کند که در این شرایط امنیت غذایی به خطر می‌افتد.وی ادامه داد: یکی از مهم‌ترین مساله‌ای که در این خط‌مشی‌ها مطرح شد، استفاده از آب‌های نامتعارف است؛ در واقع در شرایطی که با بحران آب مواجه هستیم، استفاده از بازچرخانی منابع آب، تصفیه فاضلاب و استفاده از آنها برای آبیاری اراضی کشاورزی است که در کشورهای پیشرفته برای مدیریت بحران آب جهانی از این راهکار استفاده می‌کنند اما اگر این تصفیه فاضلاب‌ها به درستی انجام نشود و خام مورد استفاده قرار گیرد، خاک را آلوده می‌کند. رضی کرد محله اظهار داشت: گیاهی که در خاک آلوده رشد می‌کند، آلودگی را به خود جذب می‌کند که در این شرایط گفته می‌شود که امنیت غذایی به خطر می‌افتد. زمانی که خاک با تخریب و فرسایش از بین می‌رود دیگر خاکی نمی‌ماند که تولید کند در این شرایط تامین مواد غذایی هم از نظر کیفیت و هم کمیت دچار مشکل می‌شود، چون وقتی خاک آلوده می‌شود به دنبال آن گیاه آلوده رشد می‌کند که در این شرایط ایمنی غذایی به خطر می‌افتد بنابراین خاک باید هم از نظر کمیت و هم کیفیت حفظ شود. او به نرخ فرسایش خاک در کشور اشاره کرد و افزود: نرخ فرسایس خاک در کشور ما چهار تا پنج برابر استاندارد جهانی است؛ در واقع ۱۶.۷ دهم تن در هکتار در سال، نرخ فرسایش خاک در کشور ما است.
خاصیت خودپالایی در خاک
رضی کردمحله درباره اینکه وقتی بخشی از خاک آلوده می‌شود آیا امکان پاکسازی وجود دارد، توضیح داد: خاک به‌طور طبیعی خاصیت خودپالایی دارد و این توان باعث می‌شود که آلودگی بلافاصله به گیاه منتقل نشود یا به منابع آب‌های زیرزمینی نفوذ نکند اما زمانی که حجم آلودگی زیاد شود و خاک ظرفیت خودپالایی خود را از دست بدهد این آلودگی یا در اختیار گیاه قرار می‌گیرد یا به راحتی به منابع آبی زیر زمینی نفوذ می‌کند البته همه اینها به نوع آلودگی و نوع بافت خاک بستگی دارد، بافت خاک‌های کشور ما بیشتر رسی و بار آنها منفی است؛ بنابراین وقتی ترکیب آلاینده بار منفی مانند نیترات وارد خاک می‌شود خاک توان جذب این آلودگی را ندارد و نمی‌تواند آن را در خود نگه دارد و با یک شست و شوی ساده وارد آب‌های زیرزمینی شده و منابع آب شرب را آلوده می‌کند. پسماند، پساب، مواد نفتی، واژگونی خودروهای حامل سوخت یا شکستگی خطوط لوله برخی از عوامل آلاینده خاک است که در همه دنیا مشترک است و بروز آنها می‌تواند قدرت و ضعف داشته باشد. او افزود: اما بعضی از خاک‌های نوع رس و خصوصیات شیمیایی آنها به‌گونه‌ای است که می‌توانند این آلاینده‌ها را با قدرت بالا در خود حبس کنند، هر چقدر خاک نتواند خودپالایی انجام دهد و نفوذ آلودگی داشته باشد، آن را به گیاه می‌دهد و آلودگی به راحتی در محیط پخش می‌شود.
