گلی ماندگار|
کمتر از یک ماه پیش بود که کمیسیون تلفیق مجلس اعلام کرد افرادی که خارج از کشور هستند و به دلیل سرباز بودن نمی‌توانند به کشور برگردند با پرداخت 15 هزار یورو می‌توانند سربازی خود را بخرند و با خیال راحت به کشور رفت و آمد کنند. این در حالی بود که سال گذشته زمزمه‌های فروش خدمت سربازی مطرح شده بود و سازمان نظام وظیفه و دیگر نهادهای نظامی و امنیتی با این امر مخالفت کرده بودند. اما بعد از اینکه مساله فروش خدمت سربازی به مشمولان خارج از کشور مطرح شد و البته کسی هم اعتراضی نکرد و همه‌چیز به خیر و خوشی به تصویب رسید، مجلسیان به این فکر افتادند تا یک بار دیگر مساله فروش خدمت سربازی را مطرح کرده و طرحی را برای تصویب به صحن علنی بفرستند. طرحی که بیشتر شبیه به غربالگری بین فقیر و دارا بود تا فروش خدمت سربازی. مبالغی که برای اجرایی شدن این طرح مطرح شده بود، آنقدر زیاد بود که بیشتر به جمع کردن پول برای خزانه خالی کشور شبیه بود تا فروش خدمت سربازی، مبالغی که از 250 میلیون تومان شروع می‌شد و به 600 میلیون تومان می‌رسید. البته نمایندگان مجلس برای تعیین این مبالغ تورم روزانه را در دستور کار قرار داده بودند و این مساله کاملا در نرخ‌های اعلام شده لحاظ شده بود، اما این سوال را مطرح می‌کرد که در شرایط کنونی چه کسانی توانایی پرداخت چنین پول‌هایی را دارند؟ خانواده‌ای که فرزندش تازه فارغ‌التحصیل شده و هنوز معلوم نیست بتواند کاری پیدا کند یا نه، دکتری که باید حالا بعد از سال‌ها تحصیل مشغول گذراندن طرح شود و البته درآمد چندانی هم نخواهد داشت، یا مهندسی که با مدرک فوق لیسانس باید برای هر شغلی رزومه بفرستد، اینها چطور می‌توانند مبالغ 250، 400 و 600 میلیون تومانی را برای خرید سربازی خود بپردازند؟ البته شاید مبلغ 15 هزار یورو هم زیاد باشد اما برای کسانی که خارج از کشور زندگی می‌کنند و درآمد آنها به یورو و دلار است شاید این مبلغ در بدترین حالت حقوق سه ماه یک فرد باشد، اما در داخل 250 میلیون تومان را اگر برای یک فرد لیسانسه با حداقل حقوق در نظر بگیریم یعنی دریافتی ماهانه 4 میلیون و 500 هزار تومان نزدیک به 60 ماه حقوق این فرد است، اگر اصلا دست به حقوق دریافتی خود نزد و فقط آن را برای خرید سربازی‌اش کنار بگذارد که البته 60 ماه یعنی 5 سال از عمر کسی که الان پولی برای پرداخت ندارد. تا 5 سال دیگر هم معلوم نیست چه قوانین تازه‌ای از راه می‌رسند.
بیشتر کردن فاصله طبقاتی با طرح‌های غیرکارشناسی
حوریه مداحی، جامعه شناس درباره فروش خدمت سربازی در ایران به «تعادل» می‌گوید: مساله سربازی در کشور ما همیشه یکی از معضلاتی بوده که باید به‌طور دقیق و درست مورد بررسی قرار بگیرد، اینکه سربازی مانند بسیاری از کشورهای دنیا به کاری حرفه‌ای تبدیل شود می‌تواند گزینه مناسبی برای افراد باشد، اما وقتی مجلس در یک اقدام عجولانه با اعلام کردن مبالغ نجومی بحث فروش سربازی را به میان می‌کشد، در واقع فاصله طبقاتی موجود در جامعه را بیشتر از پیش به رخ می‌کشد و نشان می‌دهد که چقدر وضعیت معیشتی و اقتصادی در کشور بغرنج است. او می‌افزاید: اولین سوالی که در این رابطه مطرح می‌شود این است که چنین مبالغی بر اساس کدام کار پژوهشی و کارشناسی و بر مبنای کدام شاخص‌های اقتصادی در جامعه مطرح شده است؟ مساله دوم این است که اصلا فروش خدمت سربازی به این شکل می‌تواند گره گشا باشد؟ اینکه شما موقعیتی را فراهم کنید تا باز هم افراد متمول بتوانند به دلیل پول‌دار بودن از خدمات بهتر و بیشتر در جامعه بهره مند شوند، شکاف طبقاتی در جامعه را بیشتر می‌کند. بیشتر شدن شکاف طبقاتی خشم را به دنبال دارد. اگر قرار است دولت برای تامین بودجه خود دست به چنین اقداماتی بزند بهتر است که حداقل با کارشناسان و متخصصان فن مشورت کند.
مداحی می‌گوید: خوشبختانه این طرح خیلی زودتر از آنکه باعث بروز مشکلات تازه در جامعه شود از دستور کار مجلس خارج شد اما حتی مطرح کردن چنین طرح‌هایی بدون در نظر گرفتن شرایط موجود در جامعه می‌تواند جرقه‌ای برای بروز مشکلات تازه‌تر باشد. اینکه دولت بخواهد کسری بودجه خود را با تصویب چنین طرح‌هایی در مجلس تامین کند واقعا به بن بست خواهد خورد. در واقع در نظر گرفتن بعد اقتصادی این کار به تنهایی خطای بزرگی است، چرا که این کار از نظر بعد روانی و تاثیری که بر افراد جامعه می‌گذارد نیز باید مورد بررسی قرار بگیرد.
این جامعه‌شناس می‌افزاید: در شرایط کنونی به اندازه کافی خانواده‌ها به دلیل فاصله طبقاتی که در جامعه ایجاد شده است، از نظرروحی و روانی با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند و با تصویب چنین طرح‌هایی و دامن زدن به این شکاف طبقاتی نه تنها مشکلات حل نمی‌شوند که حتی باعث بروز آسیب‌ها و مشکلات تازه در جامعه نیز می‌شود.
عدالت اقتصادی رعایت شود
روزبه امامی، کارشناس اقتصادی درباره تاثیر چنین طرح‌هایی و منتشر شدن چنین اخباری در جامعه به تعادل می‌گوید: متاسفانه برخی طرح‌هایی که در مجلس مورد بررسی قرار گرفته و خیلی زود رسانه‌ای می‌شوند، اغلب طرح‌هایی هستند که به صورت شتابزده مطرح شده و بازخوردهایی را که ممکن است ایجاد کنند، مد نظر قرار نمی‌گیرد. اصلا لازم نیست خیلی به مساله موشکافانه نگاه کرد. در نظر گرفتن شرایط اقتصادی کنونی کشور نشان می‌دهد که این طرح تنها به درد کسانی می‌خورد که ثروت‌های بادآورده دارند و می‌توانند از آن استفاده کنند. در واقع باز هم جامعه به دو دسته فقیر و غنی تقسیم می‌شود.
او می‌افزاید: بهتر است مسوولان به جای معافیت سربازی پولدارها به فکر معافیت مالیاتی کارگران زیرخط فقر باشند یا دولت را ملزم کنند که پرداخت دستمزد برابر خط فقر و سبد معیشت را بپذیرد. ۲۵۰ میلیون تومان برای دو سال یعنی چند برابر حداقل دستمزد یک کارگر نان‌آور و زحمت‌کش جامعه. یک کارگر با دستمزد چهار میلیون تومانی، در یک سال فقط حدود پنجاه میلیون تومان درآمد دارد؛ دو سال کامل اگر چیزی نخورد و نپوشد، کل درآمدش حدود صد میلیون تومان است. چند سال باید کار کند و چیزی نخورد تا بتواند هزینه خرید سربازی فرزندش را فراهم کند؟ با این حساب، این نوع مصوبات کمیسیون تلفیق، فقط به نفع پولدارهاست. انگار نمایندگان مجلس نشسته‌اند تا فقط منافع یک درصدی‌ها را تأمین کنند و به کارگران که می‌رسد، «مزد توافقی» و افزایش نرخ مالیات را مطرح می‌کنند.
امامی با بیان اینکه با دو دیدگاه می‌توان خرید سربازی را بررسی کرد می‌گوید: با وجود مخالفت‌های انجام گرفته گویا تا این زمان، مصوبات فعلاً در حد پیشنهاد بوده و گفته می‌شود هنوز هیچ هماهنگی با نیروهای مسلح انجام نشده است. اما در کل این اقدام، در کنار مشکلات اجتماعی که قطعاً به وجود می‌آورد منافعی را هم در بر خواهد داشت. مثلا در دهه ۷۰ برای مدت دو تا سه سال، این طرح برای اولین‌بار اجرایی شد؛ به‌طوری که مشمولان سربازی که غیبت کرده بودند با پرداخت مبلغی موفق به دریافت کارت پایان خدمت می‌شدند. پس از آن نیز از سال ۹۴ خرید سربازی آغاز شد و تا پایان ۹۷ ادامه داشت که دوباره برای مدت سه سال متوقف شد. آن موقع هم برخی معتقد بودند که اجرای طرح خرید سربازی می‌توانست بخشی از کسری بودجه را جبران کند و مورد مهم‌تر آنکه مبلغی تعیین می‌شد که کم و بیش پرداخت آن ممکن بود.
او می‌افزاید: اکنون با توجه به مباحث مطرح شده برای خرید سربازی، مبلغ بسیار افزایش پیدا کرده است. موضوع مهم‌تر آن است که هر چه میزان تحصیلات فرد بالاتر می‌رود باید جریمه بیشتری پرداخت کند؛ در حالی که در اصل باید عکس این موضوع اجرا شود یا حداقل شرایط برای همه غایبان یکسان باشد.
طرحی که نیامده لغو شد
هر چند اما و اگرهای بسیاری در همان یک روز اعلام خبر فروش سربازی از سوی مسوولان و مردم و کارشناسان مطرح شد، اما خوشبختانه این طرح که می‌توانست یک بار دیگر فاصله طبقاتی، وضعیت معیشتی و خیلی مشکلات دیگر اقتصادی در جامعه را بیش از پیش نمایان کند، خیلی زود از دستور کار مجلس خارج شد. هر چند که برخی معتقدند اجرایی شدن این طرح می‌توانست تا حدودی کسری بودجه دولت را جبران کند و باعث کاهش تورم شود، اما تجربه ثابت کرده که اجرایی شدن این طرح‌ها نه تنها به کاهش تورم در جامعه کمک نمی‌کند بلکه باعث بروز مشکلات بیشتر در مسائل اقتصادی خواهد شد. در حال حاضر که معلمان، کارگران، پرستاران، بازنشستگان و... هر روز در خیابان‌های شهر و مقابل مجلس از بی‌توجهی به وضعیت خود گلایه می‌کنند و ادامه زندگی در شرایط اقتصادی کنونی را سخت یا حتی غیر ممکن می‌دانند، مطرح کردن چنین طرح‌هایی بیشتر شبیه به نمک پاشیدن بر زخم مردمی است که این روزها معیشتشان بیش ازهر زمان دیگری در معرض خطر است. طرح فروش سربازی هر چند تنها یک روز اعتبار داشت و نیامده لغو شد اما می‌تواند یک روز دیگر، در قالب طرحی دیگر مطرح شود این‌بار هم نفع پولدارها به مردم عادی ترجیح داده شود.
