گلی ماندگار|
وقتی اسم خودکشی به میان می‌آید شاید ذهن همه ما به سوی آدم‌هایی برود که در زندگی شکست‌های بزرگی خورده‌اند، شغل ندارند، زندگی خوبی ندارند، اسیر افسردگی شده‌اند یا حتی دیگر کسی را ندارند که به خاطر او به زندگی شان ادامه دهند، اما وقتی پای خودکشی افرادی به میان می‌آید که خود جان هزاران نفر را نجات داده‌اند، ماجرا شکل دیگری به خود می‌گیرد. همین چند ماه پیش بود که خبر خودکشی رزیدنت‌های پزشکی منتشر شد، اخبار خودکشی پرستاران هم هر از گاهی جسته و گریخته شنیده می‌شود. اما چه اتفاقی رخ میدهد که این افراد به زندگی خود پایان می‌دهند، یک پایان خود خواسته، گذر از مدار صفر درجه، رفتن از دنیایی که هر چند سیاه و تلخ و زشت، اما هنوز می‌توان زیبایی‌هایی را هم در آن پیدا کرد. این معضل اما تنها مربوط به ایران نیست، به خصوص در این مدت که بیماری کرونا تمام جهان را درگیر کرده آمار مرگ خود خواسته پرستاران و پزشکان در سراسر دنیا افزایش چشمگیری داشته است.
درگیر بودن با مرگ
عضو شورای مرکزی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور، با بیان اینکه یافته‌ها نشان میدهد روند خودکشی در میان پرستاران بیشتر از جمعیت عمومی است و به‌طور بالقوه در همه‌گیری جهانی کووید۱۹ در حال افزایش است، گفت: پرستاران در دوره پاندمی کووید ۱۹ بیشتر از قبل با مرگ و میر بیماران و حتی پرسنل بیمارستانی روبه‌رو هستند و این مساله می‌تواند میزان افسردگی و افکار خودکشی را در آنان بیشتر کند چراکه علائم استرس مرتبط با حوادث استرس‌زا با افسردگی و افکار خودکشی ارتباط مستقیم دارد. دکتر فریبرز درتاج با بیان اینکه متخصصان مراقبت‌های بهداشتی به دلیل ماهیت شغل خود، به‌طور منحصر به فردی همیشه آسیب پذیرتر از کارکنان سایر مشاغل بوده‌اند، همزمان با روز جهانی پیشگیری از خودکشی اظهار کرد: این افراد در برابر بسیاری از رویدادهای استرس زا قرار دارند که می‌تواند در آنان منجر به بروز اختلالات روانشناختی جدی و شایع مانند اضطراب، افسردگی، اختلالات استرس پس از سانحه (PTSD) و میل به خودکشی شود. این اختلالات در میان کارکنان مراقبت‌های بهداشتی متأسفانه پدیده جدیدی نیست اما همه‌گیری کرونا و بالطبع تقاضا و فشار اعمال شده بر این افراد، نرخ ابتلا به این اختلالات را افزایش داده است که جای نگرانی دارد. به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در طول همه‌گیری کووید ۱۹ افزایش قابل توجهی در میزان خودکشی، به ویژه در جامعه مراقبت‌های بهداشتی به وجود آمده است و مطالعات اخیر در چین، ایتالیا و کانادا در مورد افرادی که با بیماران مبتلا به کرونا کار میکنند؛ نشان از افزایش میزان افسردگی، بیخوابی، اضطراب و PTSD میدهد که تمامی آنها می‌تواند بر سلامت روانی افراد تأثیر منفی گذاشته و احتمالاً به بحران خودکشی کمک کند.
شیوع اضطراب، افسردگی و استرس در بین کارکنان مراقبت‌های بهداشتی
رییس انجمن روانشناسی تربیتی ایران با اشاره به یک بررسی سیستماتیک در سالِ ۲۰۲۰ از تمامی مطالعاتِ چاپ شده به زبان انگلیسی که میزان شیوع مشکلات روانی در کارکنان مراقبت‌های بهداشتی را از دسامبر ۲۰۱۹ تا ۱۲ آوریل ۲۰۲۰ بررسی کرده است، یادآور شد: این بررسی‌ها نشان میدهد در بین کارکنان مراقبت‌های بهداشتی شیوع اضطراب ۲۴.۱ تا ۶۷.۵ درصد، افسردگی ۱۲.۱ تا ۵۵.۹ درصد و استرس ۲۹.۸ تا ۶۲.۹ درصد است و بالاترین میزان فشار روانی مشخص شده در این مرور سیستماتیک در بین پرستاران، کارکنان مراقبت‌های بهداشتی در خط مقدم، کادر پزشکی جوان‌تر و کادر درمان در مناطق با میزان بیشتر عفونت بوده است. روی هم رفته، این یافته‌ها نشان میدهد که روند خودکشی در میان پرستاران بیشتر از جمعیت عمومی است و به‌طور بالقوه در همه‌گیری جهانی کووید۱۹ در حال افزایش است. او معتقد است که پرستاران بسیار در معرض استرس ناشی از بیماری کرونا هستند و به احتمال زیاد بیشتر از سایر اقشار جامعه مشکلات و علائم روانشناختی را نشان خواهند داد و پرستارانی که در معرض بیماران مبتلا به کرونا قرار دارند، ممکن است علائم جسمانی، اضطراب، افسردگی و افکار خودکشی بیشتری را تجربه کنند.
افکار خودکشی در میان پرستاران ایرانی
این استاد روانشناسی در ادامه با اشاره به پژوهشی در ایران که میزان شیوع افسردگی، اضطراب و افکار خودکشی در پرستاران بیمارستان‌های ملایر در زمان شیوع کووید ۱۹ را بررسی کرده است، خاطرنشان کرد: این پژوهش نشان داد ۱۵.۳۸ درصد پرستاران از افسردگی متوسط تا شدید و ۴۶.۴۷ درصد از اضطراب متوسط تا شدید برخوردار بودند. همچنین ۲۷.۵۶ درصد دارای افکار خودکشی بوده و ۹.۹۴ درصد آمادگی برای خودکشی داشتند.
افزایش افسردگی، اضطراب و افکار خودکشی در بین پرستاران
درتاج ادامه داد: علاوه بر این در ایران، یافته‌های تحقیق «آریان پور» در بین ۲۴۷ پرستار شهر ملایر، قبل از شیوع کووید ۱۹ نشان داد، میزان افسردگی خفیف تا متوسط در پرستاران ۱۷.۸۳ درصد بوده است که با مقایسه میزان شیوع افسردگی، اضطراب و افکار خودکشی بر اساسِ پژوهش‌های قبلی و جدید می‌توان گفت که میزان شیوع این مشکلات در دوره کووید ۱۹ در پرستاران ایرانی افزایش یافته است. بنابراین می‌توان علت آن را به استرس‌های ناشی از ویروس کرونا نسبت داد. پرستاران در دوره کووید ۱۹ بیشتر از قبل با مرگ و میر بیماران و حتی پرسنل بیمارستانی روبه رو هستند و این مساله می‌تواند میزان افسردگی و افکار خودکشی را در آنان بیشتر کند؛ زیرا علائم استرس مرتبط با حوادث استرس زا، با افسردگی و افکار خودکشی ارتباط مستقیم دارد. به گفته این روانشناس، یافته‌های گذشته در ماه ژوئن ۲۰۲۰ از «سان و همکاران» در دانشکده پرستاری شهر «لویانگ» چین در رابطه با افکار خودکشی در میان پرستاران در دوره کووید ۱۹، میزان این افکار را در حدود ۲ درصد گزارش کرده است که در مقایسه با پژوهش‌های قبلِ از شیوع کووید ۱۹، افزایش داشته است.
پرستاران مجرد بیشتر در معرض افکار خودکشی هستند
عضو شورای مرکزی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور همچنین این را هم گفت که مولفه‌های جمعیت شناختی نظیر جنسیت، تحصیلات، وضعیت تأهل، بخش فعالیت شغلی و... می‌تواند در میزان این آسیبپذیری پرستاران نقش مهمی ایفا کنند. او تصریح کرد: نتایج پژوهش‌هایی که تاکنون در این زمینه انجام شده نشان داده، پرستاران زن بیشتر از مردان اضطراب و افسردگی داشتند، ولی افکار خودکشی بین دو جنس تفاوت معنی داری نداشته است. در تبیین میزان بالای اضطراب و افسردگی در پرستاران زن می‌نوان گفت که این تفاوت ممکن است ناشی از آسیبپذیری بیشتر زنان نسبت به مردان از لحاظ روانشناختی در مقابل استرس باشد. بنابراین میزان اضطرابِ بیشتری را در دوران کرونا تجربه میکنند. درتاج ادامه داد: همچنین یافته‌ها نشان میدهد به احتمال زیاد زنان بیشتر از مردان نسبت به استرس ناشی از کووید ۱۹ علائم افسردگی را نشان می‌دهند. از سوی دیگر پرستاران دارای مدرک کارشناسی در مقایسه با پرستاران دارای مدرک ارشد و بالاتر افسردگی و افکار خودکشی بیشتری داشته‌اند که حاکی از ارتباط بین وضعیت تحصیلی پرستاران با افسردگی آنان است. شاید این نتیجه به دلیل میزان درآمد و حقوق بیشتر پرستاران دارای مدرک بالاتر باشد. علاوه بر این، به احتمال زیاد سطح اطلاعات بالاتر به افراد امکان تجزیه و تحلیل مناسب موقعیت استرس زا را میدهد و همین امر در کاهش میزان افسردگی و افکار خودکشی در آنان نقش دارد. به گفته او اضطراب و افکار خودکشی پرستاران مجرد بیشتر از پرستاران متأهل بوده است و در نهایت یافته‌ها نشان داد میانگین اضطراب پرستاران بخش اورژانس و بخش CCU وICU بیشتر از گروه فوریت‌های پزشکی بوده است. در پژوهش‌های قبلی نیز نشان داده شده است، پرستاران بخشهایCCU، ICU و اورژانس، استرس شغلی بیشتری را تجربه میکنند و میزان شیوع اختلالات روانی در آنان بیشتر از پرستاران سایر بخش‌ها است. با توجه به دوره کووید ۱۹ و سروکار داشتن بیشتر پرستاران بخشهای CCU،ICU و اورژانس با بیماران کووید ۱۹ به‌طور مستقیم، نسبت به پرستاران بخشهای دیگر، میزان شیوع بالای اضطراب در آنان قابل توجیه است.
دلایل افزایش خطر خودکشی کادر درمان نسبت به مشاغل دیگر
درتاج با بیان اینکه کادر درمان می‌دانند که در معرض خطر بالای انتقال ویروس به دیگران هستند و ممکن است آن را به عزیزان خود نیز منتقل کنند، تصریح کرد: استرس روانی احتمال سرایت به دلیل ناکافی بودن وسایل حفاظتی شخصی، برای این افراد بدون شک بسیار شدید و پیچیده است، بنابراین آنها را در موقعیت‌های آسیبپذیری بالا قرار میدهد. علاوه بر این؛ ساعت‌ها کار مداوم، طولانی و بدون محدودیت، تماس مستقیم با بیماران مبتلا به کرونا، نظاره‌گر بودن مرگ و میر بیماران و همکاران بیش از حد معمول در مدت زمان کوتاه، غیر قابل پیش بینی بودن اوضاع و عدم اطمینان از زمان کنترل این بیماری، انزوای اجتماعی و ...همه و همه، در کنار هم، تأثیر منفی بر سلامت روانِ کادر درمان دارد که حمایت جدی و اقدام فوری می‌طلبد. رییس انجمن روانشناسی تربیتی ایران افزود: بار ناشی از این عوامل منجر به پیامدهای ویرانگرِ بسیار فراتر از آمار مربوط به بیماری خواهد شد چون ممکن است در نهایت منجر به افزایش افسردگی و خودکشی در این افراد شود. تحقیقات اولیه در مورد اثرات فیزیولوژیکی نامطلوب کرونا بر کارکنان مراقبت‌های بهداشتی، غربالگری منظم سلامت روان را برای ارزیابی استرس، افسردگی، اضطراب و افکار خودکشی توصیه می‌کند. بسیار مهم است که کسانی که در خط مقدم کار میکنند نه تنها از منابع سلامت روانی برخوردار باشند، بلکه در جست‌وجوی علائم هشدار‌دهنده در همکاران خود نیز هوشیار باشند.
