تعادل| سال‌هاست که مساله گرم شدن کره زمین برای خیلی از دوستداران محیط زیست به مساله‌ای مهم تبدیل شده، هر چند که خیلی از سیاستمداران سعی می‌کنند در مورد این مساله حرفی نزنند و کاری هم انجام ندهند. اما گرم شدن دنیا می‌تواند باعث کم شدن مایه حیات یعنی همان آب باشد، به همین دلیل است که خیلی از کارشناسان این حوزه جنگ بعدی در دنیا را جنگ برای آب می‌دانند. ایران هم از این قاعده مستثنی نیست. خشکسالی در ایران تقریبا از 50 سال پیش آغاز شده است و البته هر سال میزان بارش‌ها کمتر شده و البته که افزایش دما هم باعث تبخیرهای بیشتری می‌شود. به همین خاطر است که مناطق خشک کشور این روزها با مشکلات زیادی برای تامین آب آشامیدنی هم دست و پنجه نرم می‌کنند. نبود همین آب آشامیدنی در سیستان و بلوچستان بلای جان مردم شده و کودکان این خطه برای جرعه‌ای آب دستشان قطع می‌شود و خیلی از آنها به دلیل استفاده از آب‌های آلوده دچار بیماری‌های عفونی می‌شوند.
مسوولان و مسوولیت‌های فراموش شده
از زمانی که دریاچه ارومیه رو به خشک شدن نهاد و زاینده رو تبدیل به زمینی ترک خورده شد و باتلاق گاوخونی از بین رفت باید به این فکر می‌کردیم که روزهای سخت‌تری هم پیش رو داریم. اما انگار مسوولان همیشه مسوولیت‌های مهم خود را فراموش می‌کنند. هانیه ارجمند، کارشناس محیط زیست در این باره به «تعادل» می‌گوید: خشکسالی اصلا شوخی بردار نیست. ما همین الان هم بر سر آب با افغانستان مشکلاتی داریم. اینکه در سیستان و بلوچستان آب شرب به اندازه کافی نیست و خیلی از مردم برای گذران زندگی حتی از آب‌های آلوده استفاده می‌کنند، می‌تواند زنگ خطر یک بحران بزرگ در این رابطه باشد. او در بخش دیگری از سنش می‌گوید: خشکسالی مساله دیروز و امروز ایران نیست. این روند تقریبا از 50 سال پیش آغاز شده است. مداوم نبوده اما افزایش داشته و نمی‌توان نقش عوامل انسانی را هم در آن نادیده گرفت. در ۳دهه ابتدایی ۵۰ سال گذشته کاهش بارش آنچنانی را در کشور نداشته‌ایم. طبق آمارها در دهه اول متوسط بارندگی چیزی حدود ۲۷۰میلی‌متر، دهه دوم حدود ۲۴۰میلی‌متر و دهه سوم هم باز حدود ۲۷۰میلی‌متر بود. اما بعد از آن روند کاهشی محسوسی در میزان بارندگی مشاهده شده، اتفاقی که ناشی از تغییراقلیم است. براساس آمار مرکز ملی خشکسالی در ۵۰سال گذشته میزان بارندگی سالی حدود ۱.۲میلی‌متر کاهش پیدا کرده و در مجموع بیش از ۵۰میلی‌متر از متوسط بارش کشور کم شده. اینها برای یک کشور خشک و نیمه خشک اعداد بسیار بزرگی هستند.
کمبود بارش در دوره‌ای طولانی
در تحقیق اخیر استاد دانشگاه کالیفرنیا موضوع بارش برف و «خشکسالی‌های برفی» در کل مناطق زمین بررسی شده است و آنها به این نتیجه رسیده‌اند که بارش برف تقریبا در اکثر مناطق از جمله ایران کاهش یافته است. این موضوع می‌تواند پیامدهای مختلفی از جمله کاهش منابع آبی کشور به همراه داشته باشد. «امیر آقاکوچک» استاد دانشکده عمران و محیط زیست دانشکده علوم زمین دانشگاه کالیفرنیا در ارواین و نویسنده این مطالعه، نیز به خبرآنلاین می‌گوید: منظور از خشکسالی کمبود بارش برای یک دوره طولانی است، ولی به نظر ما باید به برف به‌طور جداگانه‌ای نگاه کرد تا تصویر بهتری از خشکسالی داشته باشیم. به همین دلیل بحث «خشکسالی برف»خیلی مهم است، چون تصویر بهتری از شرایط خشکسالی می‌دهد، به خصوص در مناطقی که برف قسمت مهمی از منابع آب را تشکیل می‌دهد.
خشکسالی برفی در دنیا و ایران
نتایج این مطالعه نشان می‌دهند که خشکسالی برفی، در بیشتر مناطق دنیا افزایش یافته است و از هفت منطقه اصلی که مورد مطالعه قرار گرفتند مناطق زیادی درگیر خشکسالی برفی شده‌اند. منطقه‌ای به مرکزیت هندوکش، که شامل افغانستان و شمال شرق ایران نیز می‌شود، یکی از مناطقی است که به‌طور کلی خشکسالی‌های برفی در آن کاهش یافته ولی در عین حال شاهد دوره‌هایی از خشکسالی برفی شدید در سال‌های اخیر بوده است. آقاکوچک در این رابطه توضیح می‌دهد: مطالعه ما جهانی بود و شامل کل مناطق برفگیر دنیا از جمله ایران می‌شود، اما هفت منطقه برفگیر را جداگانه بررسی کردیم که یک قسمت از هندوکش شامل ایران هم می‌شود. نتایج نشان می‌دادند که در بیشتر مناطق خشکسالی‌های برفی بیشتر شده است، ایران جزو مناطقی است که به‌طور کلی خشکسالی برفی در آن بیشتر شده است. حتی در قسمت‌هایی از ایران که بارندگی‌ها ثابت بوده یا کاهش زیادی نداشته است، دیده می‌شود که میزان برف کمتر شده است.
بحران در افغانستان و تهدید برای ایران
اما این خشکسالی در ایران، صرفا به معنای از دست دادن بارش‌های زیبای برف در زمستان‌ها و فراموشی شهرهای سفیدپوش نیست، عدم بارش برف می‌تواند منجر به سیل و کم‌آبی شود. چراکه برخلاف بارش‌های باران که آب روان و بعد وار رودخانه‌ها می‌شود، برف ممکن است تا چند ماه در محل باقی بماند و بعد در فصل گرما آب شود و به منبع آب محیط‌زیست و انسان‌ها تبدیل شود.
آقاکوچک در این باره می‌گوید: این قضیه مهم است چون برف یک نوع مخزن طبیعی حساب می‌شود، مثل سد که مخزن دستساز است. آب در یک جا برای مدتی باقی می‌ماند و به مرور پخش می‌شود و نبودش قطعا تاثیرات خیلی بزرگی روی منابع آب دارد، چراکه اگر تمام برف را به شکل بارندگی بگیریم، لزوما نمی‌توانیم از آن استفاده بهینه بکنیم. اگر همین برف به مرور آب بشود هم برای محیط زیست هم برای ما انسان‌ها مهم است.
