سهام‌السلطان مامور تشکیل کابینه شد

بیست و نهم آبان 1323، مرتضی‌قلی بیات، سهام‌‌السلطان، پس از کناره‌‌گیری محمد ساعد، مامور تشکیل کابینه شد. این کابینه تا 28 فروردین 1324 برقرار بود.   مرتضی قلی بیات از یک خانواده برجسته بود و سیاستمداری بانفوذ و مالکی بزرگ به حساب می‌آمد. او فرزند حاج عباسقلی‌خان سهم‌‌الملک اراکی، متولد ۱۳۰۶ هـ. ق. تحصیلاتی در حد متوسط داشت، ولی سفرهای متعددی به اروپا کرد. کار اصلی او کشاورزی و ملک‌داری بود. با پدر خود همکاری می‌کرد، ولی جاه‌طلبی و غرور او باعث شد به کارهایی سیاسی دلبستگی پیدا کند. وارد احزاب آن زمان شد و سرانجام در دوره‌ چهارم مجلس که در ۱۳۰۰ افتتاح شد، به وکالت رسید. در دوره‌ پنجم نیز وکیل بود. در مجلس موسسان اول که در ۱۳۰۴ تشکیل شد، نماینده و نایب‌رییس مجلس بود. در اولین کابینه‌ دوران رضاشاه که به ریاست ذکاءالملک فروغی تشکیل شد، به عضویت دولت درآمد و وزیر مالیه شد. عمر این کابینه بیش از 6 ماه طول نکشید، ولی بیات مجدداً به نمایندگی مجلس انتخاب گردید و تا پایان دوره‌ سیزدهم مجموعا د10 دوره نماینده‌ مجلس شورای ملی بود و در غالب ادوار، نیابت ریاست را برعهده داشت. در دوره‌ سیزدهم کاندیدای ریاست بود، ولی محتشم‌السلطنه اسفندیاری با چند رأی اضافی برای بار چهارم به ریاست مجلس شورای ملی رسید و او نیز نیابت را نپذیرفت. در انتخابات دوره‌ چهاردهم نتوانست کرسی نمایندگی را به دست آورد، ولی علی سهیلی برگزار‌کننده انتخابات، رضایت او را به نحو دیگری فراهم کرد و به او پست وزارت دارایی داد. پس از سقوط کابینه‌ سهیلی، در دوره‌ نخست‌وزیری ساعد، وزیر مشاور شد. بعد از شهریور ۱۳۲۰، با همکاری سیدمحمدصادق طباطبایی و باقر کاظمی و امان‌الله اردلان و ابراهیم زند به تشکیل حزب مردم همت گماشت. سوابق آزادیخواهی طباطبایی موجب شد که عده‌ زیادی به این حزب گرویدند و با توجه به این نکته که طباطبایی رییس مجلس شورای ملی نیز بود، حزب مزبور در مجلس طرفدارانی پیدا کرد. پس از سقوط کابینه‌ ساعد، مجلسیان متوجه رجال صدر مشروطه بودند، اقلیت ۵۰ نفری مجلس به لیدری دکتر محمد مصدق، به بیات توجه داشت. او کابینه را به‌گونه‌ای آرایش داده بود که منافع سیاسیون و احزاب موجود را برآورده کرده و البته دولتی طرفدار غرب باشد. در دوره زمامداری وی، موضوع نفت که به مساله پیچیده تبدیل شده بود، در کانون توجه قرار داشت و همه می‌خواستند رفتار نخست‌وزیر را در این باره ببینند. بیات ضمن اینکه با روس‌ها رفاقت می‌کرد، اما به بولارد انگلیسی وعده داد که «هیچ تغییری در سیاست نفتی دولت داده نمی‌شود». بیست و هشتم فروردین 1324، در جلسه برکناری بیات از نخست وزیری در مجلس، ۴۵ نفر رای به ماندن دادند و ۴۸ نفر ممتنع و مخالف بودند که منجر به سقوط سهام‌السلطان شد.