محمدرضا منجذب| اقتصاد ایران در شرایطی قرار دارد که نرخ تورم به بالاترین اعداد و ارقام صعود کرده و متعاقب آن نرخ ارز هم رشد عجیبی پیدا کرده است. اساتید برجسته اقتصاد همواره نسبت به افزایش نرخ تورم و وارد شدن به قلمروی ابرتورم هشدار می‌دهند. قلمرویی که ورود به آن اقتصاد را دچار مشکلات عدیده‌ای می‌کند که خروج از آن شاید به این سادگی‌ها امکان‌پذیر نباشد.
بسیاری از کشورها که دچار این چالش شده‌اند، برای خروج از آن و رسیدن به نقطه تعادل با دشواری‌های فراوانی مواجه شده‌اند. نمونه برجسته کشورهایی که با ابرتورم مواجه شدند، ونزوئلا است. کشوری که ابرتورم را تجربه کرد و هنوز تبعات آن را تجربه می‌کند.
اما ابرتورم از منظر اقتصادی چیست و چه شاخص‌هایی زمینه بروز آن را فراهم می‌کند؟ ابرتورم اصطلاحی برای توصیف افزایش سریع، بیش از حد و خارج از کنترل عمومی قیمت در یک اقتصاد است. در حالی که تورم سرعت افزایش قیمت کالاها و خدمات را اندازه‌گیری می‌کند، در ابرتورم، تورم به سرعت در حال افزایش است که معمولاً بیش از 50 درصد در ماه اندازه‌گیری می‌شود.
ابرتورم یا Hyperinflation تورم بسیار بالا و معمولاً پرشتابی است که به سرعت ارزش واقعی ارز داخلی را از بین برده و با افزایش قیمت کالاها باعث می‌شود افراد جامعه میزان دارایی‌‌های‌شان را به شکل پول محلی به حداقل برسانند. در این شرایط به‌طور معمول به سمت نگهداری ارزهای خارجی پایدارتر سوق بیابند. در چنین شرایطی با این حال که سطح عمومی قیمت‌ها بر اساس پول محلی در اقتصاد مواجه با ابرتورم به سرعت افزایش پیدا می‌کند، قیمت اقلام نسبت به ارزهای خارجی نسبتاً با ثبات باقی می‌ماند.
نمونه‌های فراوانی از کشورهایی وجود دارد که دچار ابرتورم شدند و مشکلات آن را تجربه کردند. بد نیست، خروجی ابرتورم در برخی اقتصادها بررسی شود تا دولتمردان ایرانی بدانند در صورت اهمال در این حوزه با چه تبعاتی مواجه خواهند شد. به عنوان مثال اقتصاد یونان در دوران اشغال توسط کشورهای محور در جنگ جهانی دوم آسیب زیادی دید. پیش از بهار 1941 تحت تأثیر چندین حمله قرار گرفت، تأثیر چندین حمله را در اواخر سال 1940 احساس کرده بود. اشغالگران مواد خام، دام و غذا را بردند و دولت دست‌نشانده مجبور شد هزینه‌های اشغال را به دوش بکشد. کاهش تولیدات کشاورزی منجر به کمبود شدید مواد غذایی در شهرهای اصلی و دوره‌ای به نام قحطی بزرگ شد. کاهش جمع‌آوری مالیات به افزایش تورم کمک کرد که در نوامبر 1944 به اوج 13800 درصد در ماه رسید. اگرچه افزایش قیمت‌ها به‌شدت مجارستان یا آلمان پس از جنگ نبود، ولی تلاش‌های ثبات یونان برای مدت طولانی‌تری ادامه یافت. پس از آزادی در اکتبر 1944، دولت سه تلاش در طول هجده ماه قبل از رسیدن به ثبات از طریق اصلاحات مالی انجام داد. وام و ارز جدید.
به هرحال دلایل وقوع ابرتورم در کشورهای مختلف متفاوت بوده است و لذا راهکارهای به‌کار رفته هم متفاوت بوده است، هرچند مشترکاتی هم داشته‌اند. میزان ابرتورم در کشورهایی به عنوان مثال به‌شرح است:
مجارستان 1946، تورم روزانه 207 درصد و هر پانزده ساعت قیمت‌ها دوبرابر می‌شد. زیمبابوه 2008، تورم روزانه 98 درصد و هر بیست و پنج ساعت قیمت‌ها دو برابر می‌شد. یوگسلاوی 1994، نرخ تورم روزانه 65 درصد و قیمت‌ها هر سی و چهار ساعت دو برابر می‌شد. آلمان 1923، نرخ تورم روزانه 21 درصد و قیمت‌ها هر سه‌روز و هفده ساعت دو برابر می‌شد. یونان 1944، نرخ تورم روزانه 18 درصد و قیمت‌ها هر چهار روز و شش ساعت دو برابر می‌شد. مجموعه این اعداد و ارقام برای اقتصاد ایران یادآور این واقعیت است که ورود به قلمروی ابرتورم باعث می‌شود تا مشکلات فراوانی در حوزه‌های امنیتی، سیاسی، اقتصادی و معیشتی متوجه کشور شود.
متولیان اقتصاد و دیپلماسی کشور باید از هر ابزاری بهره بگیرند تا زمینه وقوع ابرتورم در اقتصاد ایران مسدود شود. امروز اقتصاد ایران بیش از هر زمان دیگری با خطر ابرتورم روبه‌روست. ای کاش مسوولان و مدیران ایرانی می‌دانستند که خطر ابرتورم از آنچه فکر می‌کنند به آنها نزدیک‌تر است.
