هادی حق‌شناس
براساس اطلاعات منتشر شده بر روی سامانه کدال، صورت‌های مالی بانک ملی نشان می‌دهد این بانک حدود ۷۰ هزار میلیارد تومان زیان انباشته ثبت کرده است.عدد و رقمی که نشان می‌دهد چیزی حدود 9الی 10درصد کل سیستم تسهیلات‌دهی بانک‌ها فقط در قالب زیان انباشته یک بانک ثبت شده است. روندی که با توجه به اهمیت ساختارهای مالی و بانکی در شمایل کلی اقتصادی بیانگر نارسایی‌های جدی در اقتصاد ایران و سرریز آن در سایر بخش‌های کلان اقتصادی است. بسیاری از تحلیلگران به دنبال آن هستند که بدانند چرا تا این اندازه میزان زیان انباشته بانک‌های ایرانی بالاست و چگونه می‌توان این روند را دچار تغییر ساخت.
به‌طور کلی زیان انباشته مفهوم بسیار ساده‌ای دارد و آن اینکه مصارف و منابع در یک ساختار اقتصادی تعادل ندارد. عدم تعادل میان مصارف و منابع ساده‌ترین تعریفی است که از زیان انباشته می‌توان ارایه کرد. در عین حال باید توجه داشت، زمانی که از زیان انباشته یک ساختار مالی مانند بانک رونمایی می‌شود، این اعداد مربوط به عملکرد مالی یک ساله نیستند و ممکن است مرتبط با عملکرد سنوات گذشته ساختار اقتصادی مورد بحث باشد، ولی در هر حال موضوع مسلم آن است که هزینه‌های یک بانک بیش از منابعی است که آن بانک از آن برخوردار است. در این میان باید دید که منابع بانک‌ها از کجا تامین می‌شود و زیان‌های ثبت شده چه ریشه‌ای دارد؟ منابع بانک‌ها از محل تسهیلات پرداختی و سود برآمده از تسهیلاتی که از گیرندگان وام‌ها دریافت می‌شود تامین می‌شود. اما هزینه‌های بانک‌ها دو گونه است، یکی هزینه‌های جاری که شامل هزینه‌های پرسنل، حقوق، هزینه‌های ساختمان، بخش اداری و... است و دیگر بخش هزینه‌ها، سودی است که بانک‌ها به سپرده‌ها پرداخت می‌کنند. نکته مهم آن است که امروز در دنیا، هزنیه‌های بانک‌ها که همان پرداخت حقوق و دستمزد و... است یک الی دو درصد و حتی کمتر هزنیه‌های کلی را در بر می‌گیرد است. اما این ارقام در بانک‌های ایران به دلیل عدم استفاده از فناوری‌های جدید، خدمات برخط و مراجعه مکرر مردم به بانک‌ها و افزایش شعبات فیزیکی بانک‌ها و کارکنان آنها، هزینه‌های بانک‌ها از استانداردهای بین‌المللی بسیار بیشتر است. اما واقعیتی که دلیل اصلی این زیان انباشته را شکل می‌دهد، به نظر می‌رسد به دلیل مطالبات معوقه بانک‌ها باشد. مطالباتی که مدام استمهال می‌شود و همان استمهال نیز به صورت معوقه‌های فراوان در می‌آید و این روند بر معوقات بانک‌ها و زیان انباشته آنها می‌افزاید. اما عوارضی که این زیان‌های انباشته برای بانک‌ها دارد نخست کاهش قدرت تسهیلات‌دهی بانک‌هاست.
هر اندازه زیان انباشته بانک‌ها بیشتر شود، قدرت مانور بانک‌ها برای پرداخت تسهیلات به‌خصوص برای پروژه‌های بزرگ بیشتر می‌شود. 70 هزار میلیارد تومان عدد بزرگی است که اگر اشتباه نکنم حدود 10درصد تسهیلات جاری پرداختی کل بانک‌های کشور را تشکیل می‌دهد. لذا هر اندازه که این زیان انباشته بانک‌های کشور کمتر شود، نشان‌دهنده آن است که جریان مالی با شفافیت بیشتری همراه است و رونق کسب و کار هم بیشتر شده است. اندازه این زیان که بیشتر شود نشان‌دهنده وجود مشکلات در کسب و کار مردم است و مردم نتوانسته‌اند تسهیلات دریافتی به بانک‌ها را بازگردانند. از این منظر، این زیان انباشته منجر به کاهش کارکرد بانک‌ها می‌شود و در سمت دیگر علامتی برای متغیرهای کلان اقتصادی است که نشان می‌دهد که وضعیت کسب و کار مناسب نیست و بازگشت وام‌ها با کندی صورت می‌گیرد یا اینکه سوخت می‌شود. موضوع مهم بعدی وجود برخی نارسایی‌ها و مفاسد در مناسبات بانک‌های کشور است. این روابط باعث کاهش شفافیت و افزایش زیان انباشته در بانک‌های کشور می‌شود. برای مقابله با این وضعیت در وهله نخست باید شفافیت را در ساختار کلی پولی و مالی کشور افزایش داد و در مراحل بعدی به فکر اصلاح روند کلی تصمیمات اقتصادی بود.
