یوسف مولایی
در شرایطی که طی هفته‌های گذشته، بسیاری از تحلیلگران و فعالان سیاسی از نزدیک بودن احتمال توافق و احیای برجام سخن می‌گفتند، ناگهان تحولاتی در عرصه میدانی به وقوع پیوست که مسیر این تحلیل‌ها را تغییر و احتمالات تازه‌ای را شکل داد.این تغییرات اما برآمده از ورود متغیرهایی است که ساز و کارهای جدیدی را در مذاکرات ایجاد می‌کنند. امروز می‌توان گفت که به احتمال زیاد، سند احیای برجام تا مشخص شدن نتیجه انتخابات کنگره امریکا در نوامبر امضا نخواهد شد. دلایلی که برای این تاخیر می‌توان برشمرد در حوزه‌های گوناگون قابل ردیابی است:
1) هدف تیم بایدن از پیگیری برجام و دستیابی به توافق این بود که در اثر برجام یک امتیاز قابل توجه کسب کرده و از این دستاورد برای پر کردن سبد خالی خود در حوزه سیاست خارجی در جریان انتخابات بهره گیرند. زمانی که تیم مشاوران بایدن متوجه شدند، برجام برای آنها، واجد یک چنین امتیازاتی نخواهد بود، ترجیح دادند تا موضوع را به تاخیر اندازند تا اگر برجام «قاتق نان» آنها در جریان انتخابات نشد و ارزش افزوده تبلیغاتی برای آنها ایجاد نکرده، حداقل به «قاتل جانشان» بدل نشود و برای آنها خسارت ایجاد نکند. مبتنی بر این تحلیل تصمیم گرفتند تا مذاکرات را به تاخیر اندازند تا پس از انتخابات دوباره مذاکرات از سر گرفته شود و مبتنی بر نتایج انتخابات میان دوره‌ای بسته مذاکراتی خود را تعیین کنند. در واقع نتیجه انتخابات میان‌دوره‌ای امریکا ممکن است در امتیازات رد و بدل شده میان دو طرف اثر‌گذار باشد.
2) تا زمان انتخابات ایالات متحده نمی‌توان توقع تحول خاصی را در روند گفت‌وگوهای برجامی داشت. به نظرم برجام تا انتخابات میان‌دوره‌ای وارد دوره‌ای از سکون خواهد شد تا پس از پایان انتخابات دوباره در تیررس گفت‌وگوها قرار بگیرد. اینکه آیا جمهوری‌خواهان پیروز بلامنازع انتخابات میان‌دوره‌ای امریکا خواهند شد یا اینکه دموکرات‌ها نیز شانسی برای پیروزی خواهند داشت؟ موضوعی است که هنوز نمی‌توان با قطعیت در خصوص آن سخن گفت. بر اساس احتمالات موجود که برآمده از نظرسنجی‌های بنگاه‌های رسانه‌ای معتبر امریکاست است، شانس جمهوری‌خواهان برای پیروزی در انتخابات بیشتر است؛ البته تجربه ثابت کرده در انتخابات امریکا نیز ممکن است در روزهای منتهی به انتخابات تغییراتی حاصل شود و رای‌دهندگان نظر خود را تغییر دهند. اما به‌طور کلی شانس جمهوری‌خواهان بیشتر است. با پیروزی احتمالی هر کدام از احزاب اصلی امریکا، مذاکرات ممکن است سرنوشت متفاوتی پیدا کند.
3) از منظر اقتصادی، هر روز تاخیر در مذاکرات از یک طرف برای ایران ضرر مستقیم ایجاد می‌کند و از سوی دیگر باعث بروز نوسان در بازارهای اصلی اقتصاد می‌شود. هر روز که می‌گذرد، ایران در روند فروش نفت، توسعه صادرات و... ضرر می‌کند. البته ممکن است این تاخیر در راستای یک استراتژی خاص باشد، اما اینکه این راهبردها برای ایران مفید است یا نه من از آن آگاه نیستم و مسوولان باید به آن پاسخ دهند. شخصا معتقدم به نفع ایران بود که به گونه‌ای مدیریت کند که قبل از انتخابات امریکا احیای برجام به نتیجه برسد و به بازار صادرات نفت باز گردد. وضعیت اقتصادی کشورمان به گونه‌ای است که حتی یک روز تاخیر در فروش نفت مشکلات فراوانی را برای کشور ایجاد می‌کند.
4) هرچند دولت اعلام می‌کند که سرنوشت اقتصاد را به برجام گره نزده است، اما در واقعیت تحولات مرتبط با مذاکرات به‌طور مستقیم در سرنوشت اقتصادی کشور تعیین‌کننده است. انتشار اخبار امید بخش از مذاکرات و احتمال توافق باعث ثبات بیشتر بازارها و کاهش قیمت‌ها می‌شود و در نقطه مقابل اخبار ناخوشایند از مذاکرات بازارها را در التهاب فرو می‌برد. دولت اعلام کرده است به دنبال باز کردن گره‌ها است، اما در عمل نشانه‌ای از این تلاش‌ها مشاهده نمی‌شود. به‌طور کلی تاخیر در مذاکرات برای اقتصاد ایران خسارت‌بار و دستیابی به توافق زمینه‌های لازم برای ایجاد ثبات را فراهم می‌سازد.
