محسن شمشیری
وقتی حادثه‌ای مثل سقوط هواپیما یا سرقت از صندوق امانات یک بانک رخ می‌دهد، با واکنش‌ها و بازتاب‌های وسیعی در جامعه مواجه می‌شود، و صرف‌نظر از اینکه علت حادثه چه بوده و خسارت افراد چگونه پرداخت می‌شود، بازهم این پرسش مطرح می‌شود که پرواز با هواپیما بهتر است یا با قطار و خودروی شخصی و عمومی؟ و صندوق امانات بهتر است یا صندوق‌های خانگی و محل کار ؟ پاسخ این است که تعداد حوادث هواپیماها اگرچه فجیع و بزرگ است و بازتاب وسیع دارد، اما به گواهی آمار بازهم کم خطرتر از سفر با خودروی شخصی و وسایل نقلیه دیگر است. اما در مورد صندوق امانات و نگهداری دارایی مالی و طلا و جواهر در خانه موضوع چگونه است و آمار و تحقیقات چه می‌گوید؟
براساس بررسی موضوع هواپیما، بازهم تعداد پروازها بیشتر می‌شود ورشد صنعت هواپیمایی با وجود فجایع بزرگ آن نه تنها ادامه دارد بلکه افزایش بیشتری داشته است و امروز حتی در سفرهای داخلی نیز استفاده زیادی از هواپیما می‌شود.
در مورد موضوع استفاده از صندوق امانات بانک‌ها نیز با وجود پرسش‌ها و ابهامات فراوانی که در سال‌های اخیر ایجاد شده این سوال مطرح است که استفاده از صندوق امانات در چنین شرایطی بهتر است یا اینکه مردم باید دارایی خود را در جای دیگری که توجه کمتری ایجاد می‌کند، نگهداری کنند؟ برخی کارشناسان می‌گویند که بانک با ذینفع قرارداد میبندد و قید می‌کند که هیچگونه مسوولیتی در قبال سرقت و حادثه ندارد. ذینفع می‌تواند با اعلام اقلام به شرکت بیمه، اموال صندوق را بیمه نماید و پول بیشتری پرداخت کند.
برخی نیز گفته‌اند که چون میزان دارایی صندوق مشخص نیست و ذینفع تنها اقلام را به یاد دارد و حتی ارزش روز طلا و جواهر را نمی‌داند، در نتیجه در نهایت بانک یا شرکت بیمه روی یک مبلغ پایه توافق می‌کند و امکان پرداخت ارزش واقعی دارایی صندوق فراهم نیست چون کارمند بانک میزان طلا وجواهر و ارز داخل صندوق را مشاهده نکرده و ثبت نشده است.
در حال حاضر، افراد نمی‌دانند که در صورت سرقت از صندوق امانات بانک‌ها، تا چه حد می‌توانند خسارت وارد شده را دریافت کنند و اصلا امکان ارزش‌یابی به نرخ روز دارایی خود را دارند و می‌توانند معادل آن رقم را دریافت می‌کنند؟ یا باید به یک توافق با بانک رضایت دهند یا اصلا قید دریافت خسارت را بزنند؟ و..... در نتیجه مانند مثال استفاده از هواپیما یا خودرو، بازهم این پرسش مطرح است که تعداد خطرات و ریسک برای صندوق‌های خانگی و سرقت از منزل و محل کار بیشتر است یا در صندوق امانات بانک‌ها؟
به نظر می‌رسد که در پاسخ به این پرسش اساسی که مردم در این روزها با آن مواجه هستند، لازم است که نیروی انتظامی یا آگاهی و شرکت‌های بیمه و بانک مرکزی، گزارشی آماری از تعداد خسارت‌های وارد شده به صندوق‌های امانات و سرقت طلا و جواهر از منزل در چند دهه اخیر ارایه دهند تا مردم تصمیم‌گیری بهتری داشته باشند.
واقعیت این است که در مورد نگهداری دارایی‌ها در منزل یا محل کار، در صورتی که سارق آشنا به خانواده و زندگی و محل کار افراد باشد، احتمال صدمات جانی نیز علاوه بر خسارت مالی وجود دارد. اما در حادثه و خسارت در صندوق امانات بانک‌ها، حداقل خسارت جانی از ذی نفع دور می‌شود. همچنین در سرقت منزل و محل کار، بازتاب اجتماعی وسیع مانند مورد اخیر وجود ندارد و تنها عده‌ای در جریان سرقت از منزل و محل کار یا خسارت جانی قرار می‌گیرند. لذا لازم است که آمار نسبی از میزان سرقت از منازل و محل کار داشته باشیم تا مقایسه کنیم که به نفع ماست که دارایی خود را در صندوق امانات و حداکثر بدون بیمه و پوشش خسارت نگهداری کنیم یا در منزل و در معرض خسارت جانی و مالی حفظ کنیم؟ و این حق مردم است که بهترین روش را انتخاب کنند. وقتی افراد بخش عمده دارایی نقد خود را به صورت طلا، جواهر، ارز و سند به صندوق‌های امانات می‌سپارند، در صورت شوک سرقت صندوق، نمی‌توانند مشکل خود را به راحتی حل کنند و احساس زیان شدید خواهند داشت و لذا انتظار دارند که صندوق امانات جای امن‌تری باشد.
در مورد اخیر، اگرچه به دنبال سرقت ۱۶۸ صندوق امانت بانک ملی شعبه دانشگاه، این بانک در اطلاعیه‌ای اعلام کرد: بانک ملی ایران به دنبال جبران کامل خسارات وارد شده به صاحبان صندوق‌های اجاره‌ای متعهد می‌شود، اما در عین حال برخی کارشناسان با اشاره به نوع قرارداد صندوق‌های امانات بانک با ذی نفع و شرکت بیمه معتقدند که بانک عملا امکان مشاهده آنچه در صندوق امانات وجود دارد را ندارد، و تنها در صورتی امکان خسارت کامل وجود دارد که ذینفع تمام موجودی صندوق را اعلام و سند دریافت کند و شرکت بیمه در جریان باشد و بابت آن حق بیمه دریافت نماید و همچنین تمام نکات ایمنی مورد نظر شرکت بیمه نیز فراهم شود.
از سوی دیگر، در صورتی که در قرارداد ذکر شده باشد که بانک در قبال آنچه در صندوق موجود است مسوول نیست، ذی نفع عملا امکان دریافت دارایی خود را نخواهد داشت. از این رو، لازم است که یک کار تحقیقی با گروه مشترکی از کارکنان بانک‌ها، کارشناسان دادگستری، آگاهی و نیروی انتظامی، شرکت‌های بیمه تشکیل شود و موضوع استفاده از صندوق امانات بانک‌ها و میزان ریسک و خطر آن و آگاهی از حقوق ذی نفعان در صورت خسارت احتمالی مشخص شود. تا مردم بدانند که در چه صورتی می‌توانند خسارت را کامل دریافت کنند. تا چه حد بیمه می‌شود. مسوولیت بانک و صندوق امانات چقدر است؟
اینکه تنها عده‌ای از کارمندان بانک را در هر مورد سرقت، اختلاس، دزدی و... مسوول بدانیم و آنها مدتی بازداشت شوند و به دادگاه بروند از بازرس بانک تا بازپرس و قاضی به زیان کارمند رای دهند و بانک به دنبال پوشش خسارت و در یافت پول خود باشد، راهکار درستی نیست. هر موسسه مالی که سود فراوان از خلق پول و جذب سپرده و وام بانکی و عملیات بانکی می‌برد، باید در مقابل خسارت‌های احتمالی در شرایط یک اقتصاد با درجه رکود تورمی و نرخ فلاکت بالا، بیمه باشد و خسارت‌ها را پوشش دهد و از کارمندان بانک در مقابل هر حمله و سرقت و اختلاسی محافظت کند و در عین حال در روزهای سخت برای همکاران خود مهربان باشد و دغدغه خانواده آنها را نیز در نظر بگیرد.
سوال دیگر این است که اگر قرار باشد که موجودی صندوق امانات توسط کارکنان بانک و شرکت بیمه شناسایی و لیست‌برداری شود و سند ارایه شود، راهکار آن چیست و قوانین آن چگونه است و افراد تا چند گرم و چند دلار می‌توانند طلا و جواهر و ارز نگهداری کنند؟ تا در آن صورت افرادی که تمام دارایی نقد خود را به صندوق سپرده‌اند با خیال راحت‌تری دارایی خود را بیمه کنند و از دریافت آن مطمئن باشند.
همچنین اگر صندوق امانات در مقابل خسارت و سرقت و زلزله و آتش سوزی مسوول نیست، باید مشخص شود تا ذی نفع با انتخاب آگاهانه خود، میزان دارایی در منزل یا محل کار یا صندوق امانات، یا محل دیگری را مشخص کند.
انتظار این است که اینگونه موارد تنها با واکنش‌های احساسی و سیاسی و امنیتی همراه نباشد، بلکه پاسخ حقوقی و علمی و حرفه‌ای داشته باشد. زیرا ایران جزو کشورهایی است که میزان نگهداری دارایی براساس طلا و دلار و جواهر به دلایل مختلف از جمله کاهش ارزش پول و تورم، امنیت اقتصادی، حقوق مالکیت، فضای کسب وکار و... بالاتر از میانگین کشورهای دیگر است و برای این منظور باید حساب‌های سپرده طلا، ارز، جواهر، و صندوق‌های امانات با پوشش ریسک وسرقت ایجاد شود یا حداقل مردم انتخاب آگاهانه داشته باشند و بدانند که بهتر است مال خود را در کجا نگهداری کنند؟ در صندوق امانات یا در منزل و محل کار. و با کدام وسیله پرواز کنند با هواپیما و ریسک کمتر یا با خودروی شخصی و آمار تصادفات قابل توجه.
امید است که مسوولان نهادهای متولی امنیت دارایی‌های مالی، با احساس مسوولیت خود و در جهت کاهش ریسک و خطر و سرقت، در این مورد گزارش تحقیقی و کارشناسی با آمار و ارقام مستند ارایه دهند که در چند سال اخیر چه تعداد سرقت خانگی و طلا و جواهر و ارز داشته‌ایم و چه تعداد سرقت از صندوق امانات بانک‌ها صورت گرفته است؟ به نظر می‌رسد که با توجه به احتمال رشد سرقت و مسائل دیگر در آینده، با توجه به افزایش تورم و کاهش قدرت خرید مردم و فقر موجود در جامعه، لازم است که در جهت جلوگیری از خسارت بیشتر به مردم و دارایی‌های مالی، راهکارهای بهتر با بررسی‌های کارشناسان همراه شود.
