توافق نزدیک است؟

یوسف مولایی

در شرایطی که مذاکرات هسته‌ای ایران با کشورهای 1+4 و امریکا رسما در وین آغاز شده، روز گذشته علی باقری، یادداشتی در نشریه فایننشال‌تایمز منتشر کرد و تصویری از مطالبات ایران در این دور از مذاکرات برای طرف‌های غربی ارایه کرد. پیش از این نیز، ایران رسما اعلام کرده بود 3شرط مهم در این مذاکرات دارد. یکی از شروط جبران خسارت‌های ایران بعد از خروج امریکا از برجام است، مساله دوم، ارایه تضمین‌های لازم برای عدم خروج از هرگونه توافق احتمالی آینده است و نهایتا برداشتن همه تحریم‌های اقتصادی از سوی طرف مقابل که مجموعا مطالبات ایران را شکل می‌دهند.معتقدم ایران به درستی روی این مطالبات پافشاری می‌کند، هرچند در زمان آغاز مذاکرات دو طرف می‌دانند که دستیابی به صددرصد مطالبات، ممکن نیست و باید انعطافی در این خصوص از خود نشان دهند.موضوعی که به نظرم قطعی شدن آن در این دور از مذاکرات مهم است، لغو تحریم‌های اقتصادی است، البته ممکن است امریکا برای تداوم ارتباط با ایران و اجرای تعهدات برجامی، روند لغو تحریم‌ها را به صورت تدریجی صورت دهد. موضوعات مرتبط با رفع تحریم‌ها و بازگشت ایران به تعهدات برجامی خود در زمان دولت روحانی توسط محمدجواد عراقچی و سیدعباس عراقچی در دور ششم مذاکرات وین پیگیری شده بودند و رویکردهای دو طرف در این خصوص به هم نزدیک شده است. برای این منظور در دور ششم مذاکرات، مدلی طراحی شده است و طرف ایرانی هم این مدل را برای بررسی‌های نهایی قابل قبول ارزیابی کرده است. به همین دلیل است که طرف‌های مقابل (اروپا، امریکا، روسیه و چین) اشاره می‌کنند که مذاکرات باید از جایی که قطع شده است، آغاز شود. به نظر می‌رسد بیش از سه‌چهارم مسائل در گفت‌وگوهای قبلی حل شده است و تنها مباحث مرتبط با تدوین سند نهایی یا انشای توافقنامه باقی مانده است. برای ایران اما موضوع اصلی، لغو تحریم‌های اقتصادی است. این روند یا به صورت آنی یا به گونه‌ای تدریجی عملیاتی خواهد شد. در این میان غرب به دنبال آن است که روندی گام به گام را در خصوص لغو تحریم‌ها پایه‌ریزی کند. در کل معتقدم اگر حسن نیت لازم از سوی دو طرف وجود داشته باشد، توافق محتمل و نزدیک است. از سوی دیگر قبل از آغاز مذاکرات وین برخی اخبار در خصوص احتمال دستیابی دو طرف به نوع خاصی از توافق موقت مطرح شد.واقع آن است که توافق موقت در واقع بخشی از اجرای مرحله به مرحله توافق نهایی است. مطابق این مدل، امریکا بخشی از تحریم‌های اقتصادی را برمی‌دارد و ایران هم یک گام به سمت اجرای تعهدات برجامی خود برمی‌دارد. یعنی غنی‌سازی ایران در سطح تاکید شده در برجام می‌رسد و ذخایر مواد هسته‌ای نیز تحت نظارت آژانس قرار می‌گیرد. ضمن اینکه نظارت‌های مرتبط با پروتکل الحاقی نیز اعمال می‌شود. مبتنی بر این الگو یک گام از سوی طرفین برداشته می‌شود و بعد آماده برداشتن گام بعدی می‌شوند. البته این الگویی نیست که امریکا به دنبال اجرای آن باشد. امریکا به دنبال یک توافق جامع و فراگیر است که مبتنی بر آن بتواند مناسبات ارتباطی تازه‌ای را با ایران پایه‌ریزی کند. بنابراین بعید می‌دانم در این مرحله ایران و کشورهای 1+4 وامریکا به دنبال توافق موقت هسته‌ای باشند. اخیرا اظهار نظری از سوی بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران رسانه‌ای شد که مسیر تازه‌ای در روند کلی مذاکرات ایجاد کرد. کمالوندی دو روز قبل اعلام کرد ایران دانش هسته‌ای خود را تا سطوح بسیار بالایی ارتقا داده است و قادر است مجموعه گزاره‌های مرتبط با  توانایی هسته‌ای را عملیاتی کند. کمالوند در عین حال اعلام کرد ایران به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نیست و در راستای دکترین خود برای تامین انرژی مورد نیازش عمل خواهد کرد. به نظر می‌رسد ایران قصد دارد به طرف مقابل این پیام را ارسال کند که دانش هسته‌ای خود را تا سطح بالایی ارتقا داده و برگ برنده‌های فراوانی دارد. اما در عین حال با توجه به حساسیت‌های بین‌المللی تاکید کرده که به هیچ‌وجه به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نیست.این رویکرد هوشمندانه‌ای است که تصمیم‌سازان کشور در شرایط فعلی از آن بهره می‌برند. از یک طرف برگ بنده خود را برای کسب دستاوردهای افزونتر رو می‌کنند و از سوی دیگر مراقب حساسیت‌های جهانی نیز هستند. باید توجه داشت که اگر ایران نتواند اعتماد جهانیان را در خصوص رویکرد صلح‌آمیز هسته‌ای خود جلب کند، با واکنش شورای امنیت سازمان ملل مواجه می‌شود. بنابراین این راهبرد را می‌توان هوشمندانه تفسیر کرد. معتقدم این رویکرد ایران، مشکلی در مسیر مذاکرات ایجاد نخواهد کرد. چرا که طرف‌های مقابل آگاهند که ایران پیشرفت‌های فراوانی را در دانش هسته‌ای کسب کرده است. در نقطه مقابل، اگر ایران هیچ پیشرفتی در حوزه هسته‌ای نداشت، طرف مقابل علاقه‌ای به مذاکرات و توافق از خود نشان نمی‌داد.این سیاستی مطالعه شده است که کمالوندی در قالب مجری آن را عملیاتی کرده است. تصمیم‌سازان پرونده هسته‌ای با هوشمندی این رویکرد را در پیش گرفته‌اند تا طرف مقابل را وادار به انعقاد یک توافق پایدار با ایران سازند.