محمدحسین ادیب
وضعیت اشتغال ایران در دوران تحریم‌ها چگونه شکل گرفته و این روند در صورت احیای برجام دچار چه نوع دگرگونی‌هایی خواهد شد؟ صاحبان کسب و کار برای رشد در اتمسفر جدید کسب و کار کشور چه بایدها و نبایدهایی را باید مورد توجه قرار دهند؛ این موارد پرسش‌هایی است که پاسخ به آن می‌تواند دریچه‌های تازه‌ای را پیش روی صاحبان کسب و کار کشور باز کند. در شرایط فعلی اقتصادی که ایران در وضعیت تحریم‌ها قرار دارد و دامنه وسیعی از محدودیت‌های اقتصادی در تار و پود اقتصاد ایران لانه کرده، 70درصد فعالان اقتصادی و صاحبان کسب و کار، خرجشان بیشتر از دخلشان است. یعنی توازنی در درآمدها و هزینه‌های آنان وجود ندارد. این در حالی است که بعد از احیای برجام و لغو بخشی از تحریم‌های اقتصادی، دامنه وسیعی از این نوع کسب و کارها که حدود 30درصد را شامل می‌شود، دخلشان بهتر از خرجشان می‌شود و می‌توانند تعادلی در وضعیت هزینه‌ها و درآمدهای خود ایجاد کنند. به عبارت روشنتر 60درصد فعالان اقتصادی، در وضعیت متوزان درآمدی قرار می‌گیرند. اما در این میان 40درصد نیز باقی می‌مانند که حتی بعد از احیای برجام نیز نمی‌توانند تکانه‌های مناسبی در وضعیت درآمدی خود ایجاد کنند و مبتنی بر منطق اقتصادی به رتق و فتق امور خود بپردازند. یعنی 40درصد فعالان اقتصادی وجود دارند که حتی بعد از برجام نیز شرایط مناسبی نخواهند داشت. این دسته از فعالان اقتصادی، کسانی هستند که اساسا بدون دلیل معقول اقتصادی در بازار کسب و کار حضور دارند و در واقع اشتباهی در بازار حضور دارند و منظر اقتصادی شکست خورده‌اند، اما به هر حال ول کن بازار نیستند. افرادی که به عنوان مثال، صاحب املاک و مسکنی خاص هستند و از طریق فروش این اموال و انتقال آن به فضای کسب و کار خود، مدتی به تداوم فعالیت‌های خود می‌پردازند. این گروه از فعالان کسب و کار، 4ماه، 6ماه و نهایتا 1سال در اتمسفر کسب و کار جدید کشور می‌توانند حضور داشته باشند و لاجرم از فضای کسب و کار خارج می‌شوند. واقع آن است که ماهیت اشتغال در ایران تغییر پیدا کرده است. این ضرورتی است که فعالان اقتصادی باید هرچه سریع‌تر آن را درک کنند. امروز دیگر با شکل و شمایلی که در سال 96 اشتغال در ایران وجود داشت، اشتغالی وجود ندارد. اتمسفر کسب و کار و اشتغال کشور وارد ساحت جدیدی شده است. در سال 96 دولت الکترونیک وجود داشت، شرکت‌های دیجیتالی حضور داشتند، بیزینس‌ها مبتنی بر فروش فراوان و سود بسیار شکل می‌گرفتند و... در آن ایام، هر شخصی که با یک دسته چک در بازار ورود پیدا می‌کرد، موفق می‌شد.
این روند تغییر پیدا کرده است و اشتغال وارد مرحله جدید شده است. به عبارت روشنتر، مفهوم اشتغال موج چهارمی در ایران شکل گرفته است. نکته‌ای که در من احترام عمیقی ایجاد می‌کند، یک زیرساخت پیش دیجیتال است که شرایط جدیدی را در اتمسفر کسب و کار ایران ایجاد کرده است. در دوران کرونا در هر موردی که دست گذاشته شد تا خدمات آنلاین ایجاد شود، علیرغم همه مقاومت‌های مخالفان، موفقیت حاصل شد. البته ایجاد این زیرساخت‌های دیجیتالی در یک دوره و توسط یک دولت ایجاد نشده، بلکه در طول 2دهه و توسط دولت‌های مختلف پایه‌گذاری شد تا به امروز که می‌توان گفت بخش قابل توجهی از اقتصاد ایران مبتنی بر اقتصاد دیجیتال شکل گرفته است. بنده معتقدم بازار کار ایران بیش از 80 درصد مبتنی بر گفتمان دیجیتالی شده است.بنابراین آن دسته از افراد و شرکت‌ها و صاحبان کسب و کاری که قصد حضور و ماندگاری در این بازار جدید را دارند، باید ملزومات این شرایط جدید را درک کنند و مبتنی بر آن وارد فضای کسب و کار شوند.
