نفت را از بودجه جدا کنید

وحید شقاقی

یکی از مهم‌ترین مشکلات و معضلات طولانی‌مدت اقتصاد ایران در نظام بودجه‌ریزی کشور نهفته است. ما در تمام سال‌های گذشته با وجود شعارهایی که درباره عبور از وابستگی به پول نفت داده بودیم، هیچگاه نتوانستیم به آن عمل کنیم.  یکی از مهم‌ترین معضلاتی که نفت در نظام بودجه‌ریزی به وجود آورد، اجبار به محاسبه اعدادی بود که از اختیار مسوولان کشور خارج بود و تغییرات بین‌المللی آن را تعیین می‌کرد. در این چارچوب ما از یک‌سو باید قیمت نفت در بازارهای جهانی برای یک سال آینده را پیش‌بینی می‌کردیم و از سوی دیگر نرخی برای تبدیل پول نفت به ریال مشخص می‌کردیم و هر دوی این شاخص‌ها غیرقابل پیش‌بینی بودند. برای مثال ما در سال جاری، قیمت نفت را 50 دلار در هر بشکه در نظر گرفته بودیم و پیش‌بینی فروش روزانه بیش از یک میلیون بشکه داشتیم اما  از سویی با شیوع کرونا قیمت نفت پایین آمد و از سوی دیگر با تداوم تحریم‌ها در بسیاری از ماه‌ها، اساسا پولی از محل فروش نفت به کشور نرسید.با این وجود تجربه تلخ دو سال گذشته با وجود تمام سختی‌ها به ما ثابت کرد که امکان بودجه‌ریزی بدون اتکا به نفت نیز وجود دارد و دولت برای کسب درآمد به سراغ گزینه‌هایی مانند مالیات‌ستانی یا فروش دارایی و سهام رفت که توانستند با وجود مشکلات، بار مالی را به دوش بکشند.امروز که ما به اجبار از نفت خلاص شده‌ایم دیگر به صلاح نیست بار دیگر درآمد نفت را به بودجه بازگردانیم. از این رو دیگر نیازی به تعیین قیمت جهانی نفت در یک سال آینده و البته نرخ تسعیر ارز در بودجه نخواهد بود. مجلس و دولت باید به این سمت بروند که بودجه را ریالی و بر اساس درآمدها داخلی تدوین کنند و دیگر اجازه بازگشت پول نفت به بودجه جاری و مشکلاتی که به تبع آن به وجود می‌آید را ندهند.در این بستر، نگرانی از تغییرات جهانی و تحریم‌ها نیز کاهش می‌یابد. حتی اگر در ماه‌های آینده تحریم‌ها کنار بروند نیز ما باید در نظر داشته باشیم که در مدتی کوتاه امکان بازگشت به فروش روزانه 2.5 میلیون بشکه نفت فراهم نخواهد شد و اگر بشود نیز نباید این پول به بودجه اصلی برسد.برای استفاده از درآمدهای نفتی، می‌توان یک بودجه مکمل در نظر گرفت که در چارچوب آن، درآمدهای نفتی محاسبه شده و ارزیابی شود و منابعش نه به بودجه جاری که به بودجه عمرانی تزریق شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در دهه 90، نرخ رشد اقتصادی، نرخ سرمایه‌گذاری، نرخ استهلاک اقتصادی و بسیاری دیگر از شاخص‌ها منفی بوده و از سوی دیگر در ماه‌های پیش‌رو نیز با توجه به تداوم بحران‌ها و رکودی که تحت تاثیر عدم اطمینان جامعه از آینده تحریم‌ها به وجود می‌آید، اقتصاد ایران در سال 1400 باید خود را برای شرایطی سخت آماده کند. در چنین بستری به کارگیری منابع نفتی در بودجه عمرانی و استفاده از آن در زیرساخت‌ها هم می‌تواند مشکل رکود را کمتر کند و هم از بازگشت نفت به بودجه و معضلات طولانی‌مدتش جلوگیری خواهد کرد.